سياست پيرامون كرملين
آيا روسيه دست به سلاح هسته‌اي مي‌برد؟
احمد وخشيته
يك ضرب‌المثل روسي مي‌گويد كه «خرس روسي را بيدار نكن، بگذار آرام در خانه‌اش بخوابد»؛ گزاف نيست اگر بگوييم همين نگاه در دكترين امنيتي روسيه نيز حكمفرماست؛ از اين رو به محض اينكه روسيه در معرض خطري قرار مي‌گيرد، مقامات ارشد اين كشور بلافاصله صحبت از استفاده از سلاح‌هايي مي‌كنند كه به گفته آنها در جهان بي‌رقيب است.
حالا اروپا هر هفته به جنگ با روسيه نزديك‌تر مي‌شود؛ اين جمله‌اي است كه نخست‌وزير مجارستان روز جمعه و در واكنش به استفاده اوكراين از سلاح‌هاي غربي براي حمله به خاك روسيه گفت. در واقع اوربان كه رابطه نزديكي با مسكو دارد، اين نكته را به درستي درك مي‌كند كه استفاده احتمالي اوكراين از تسليحات غربي نه تنها به منظور دفاع، بلكه براي حمله به خاك روسيه در نگاه كرملين اين‌طور معنا مي‌شود كه ديگر سلاح‌هاي اوكرايني درگير حمله به روسيه نيستند، بلكه سلاح‌هاي ناتو هستند كه به سمت تماميت ارضي روسيه
نشانه مي‌روند.
درست است، ورود به يك جنگ، يك‌باره و طي يك مرحله اتفاق نمي‌افتد، همان‌گونه كه منازعه اوكراين نيز ناگهاني آغاز نشد. هر تهديد، تهديد جديد و البته مهيب‌تري را آفريد و حالا اروپا در يك قدمي جنگ مستقيم با روسيه قرار گرفته است. در عين حال اگر طرفين از آمادگي براي آتش‌بس صحبت مي‌كنند، اما انتظارهاي متفاوت از يك سو و عدم استقلال كي‌يف براي مذاكره از سوي ديگر، نقطه آغاز را ناكام نگه داشته است.
از سوي ديگر اروپا نيز فهم مي‌كند كه در صورت به قدرت رسيدن ترامپ در ايالات متحده، كاخ سفيد برخلاف دوره بايدن كه با هدف منزوي كردن روسيه در يوروآتلانتيك، بر آتش جنگ مي‌دميد، مسير آتش‌بس را دنبال خواهد كرد؛ از اين سو تلاش مي‌كند تا مواضع تند و جداگانه‌اي را دنبال كند و مي‌توان گفت كه دوستان سابق مسكو يعني پاريس و برلين، امروز چنان بحران اوكراين را حيثيتي دنبال مي‌كنند كه روابط آنها با روسيه نه فقط در قالب غير دوست، بلكه حتي گزاف نيست اگر بگوييم در مسير خصومت قرار گرفته است.
بنابراين غرب اگرچه خط قرمزهاي روسيه را به روشني درك مي‌كند، اما به نظر مي‌رسد واكنش‌هاي احتمالي اعلاني را بيشتر بلوف ارزيابي مي‌كند. يك مصداق آشكار اين گزاره را مي‌توان طي ۲۴ ساعت گذشته ملاحظه كرده: اشتفن هبستريت، سخنگوي دولت آلمان روز جمعه با تاكيد بر همبستگي برلين با ساير كشورهاي غربي در موضوع بحران اوكراين گفت كه كي‌يف حق دارد از سلاح‌هاي آلماني براي حمله به اهدافي در روسيه استفاده كند. موضوعي كه به سرعت واكنش دميتري مدودوف، نايب‌رييس شوراي امنيت روسيه را به دنبال داشت كه گفت كشورهاي غربي ممكن است در محاسبات خود مبني بر اينكه روسيه هرگز از سلاح‌هاي هسته‌اي استفاده نمي‌كند، دچار اشتباه
محاسباتي شوند.
به نظر مي‌رسد كه مدودوف در نقد ارزيابي كشورهاي غربي نسبت به واكنش روسيه بيراه نيز نمي‌گويد، چراكه آنها چندين سال پيش معتقد بودند روسيه وارد درگيري آشكار نظامي با اوكراين نخواهد شد تا روابطش با كشورهاي غربي را خراب نكند.
اما اين صحبت‌ها به مجلس دوماي روسيه هم رسيد و روز گذشته ديميتري بليك، عضو كميته امور بين‌الملل پارلمان اين كشور گفت به محض اينكه تماميت ارضي روسيه در خطر قرار بگيرد، قادر خواهيم بود كه از سلاح‌هايي استفاده كنيم كه روسيه بهترين‌ها را در
جهان دارد.
بنابراين يك عامل بازدارندگي در مقابل تصميم ناتو براي به كارگيري مستقيم اوكراين از سلاح‌هاي اين ائتلاف، ريشه در ضرب‌المثلي دارد كه در ابتداي اين نوشتار اشاره شد؛ از اين رو اينكه تا كجا روسيه دست به سلاح‌هاي هسته‌اي يا موشك‌هاي سرمات نخواهد برد، بستگي به اين نكته دارد كه غرب چقدر خرس روسي را از خواب بيدار كند. موضوعي كه ولاديمير پوتين نيز ماه گذشته به صراحت اعلام كرد در صورت تهديد موجوديت كشور يا آسيب به حاكميت و استقلال كشور، روسيه آماده استفاده از سلاح هسته‌اي است. اما بايد توجه داشته باشيم كه هميشه پس از اين سخنان ويرگولي گذاشته مي‌شود و پوتين در ادامه مي‌گويد كه مسكو هرگز نيازي به استفاده از سلاح‌هاي كشتار جمعي ندارد.
در فرجام اين نوشتار به نظر مي‌رسد كه تهديد غرب براي موافقت با استفاده كي‌يف از سلاح‌هاي ناتو به خاك روسيه و واكنش مقامات مسكو در خصوص استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي در صورت تهديد تماميت ارضي روسيه ريشه در جنگ لفظي دارد كه تلاش مي‌كند دست بالا در مسير مذاكرات احتمالي براي آتش‌بس در سال پيش رو را كسب كند. اگرچه در عين حال اين نكته قابل ملاحظه است كه چقدر طرفين ارزيابي درستي از تفكيك مرز بلوف و واقعيت در تهديدآفريني‌هاي متقابل را دارند تا در تصميم‌گيري دچار خطاي محاسباتي نشوند.
استاد دانشگاه دوستي ملل روسيه