از عمليات پارتيزاني تا همكاري با ساواك
محمود فاضلي
پرويز نيكخواه متولد 1318 در تهران به‌دنيا آمد. در تهران ديپلم رياضي گرفت و براي ادامه تحصيل در رشته فيزيك به انگلستان رفت. از فعالين كنفدراسيون دانشجويان ايراني در اروپا بود. نيكخواه زماني كه به عنوان يكي از اعضاي هيات نمايندگي كنفدراسيون در يك كنفرانس دانشجويي در آفريقا شركت كرده بود، تماس‌هايي با مقامات چيني برقرار كرد. در سال 1337 در پي مسافرت به اروپا جهت ادامه تحصيل به حزب توده پيوست. پس از ورود به دانشگاه منچستر بهعضويت انجمن دانشجويان ايراني مقيم درآمد. او از‌جمله دانشجوياني بود كه از سال 1340 در انگلستان فعاليت سياسي عليه رژيم پهلوي داشت.
پس از آن نيكخواه به‌همراه تعدادي از رفقاي سابق توده‌اي خود در انگليس، تصميم گرفت كه براي مطالعه اوضاع و احوال داخل كشور و انجام فعاليت بيشتر به ايران بازگردد. نيكخواه در تهران عده‌اي از فارغ‌التحصيلان خارج به‌خصوص انگلستان را كه قبلا با آنها همكاري داشت، جمع كرد و گروهي را در سال 1343 به وجود آورد. اين گروه برنامه خود را تبليغات ايدئولوژيك و عمليات پارتيزاني قرار داد. از نظر ايدئولوژيك نيكخواه معتقد به ماركسيسم، لنينيسم و نظريات مائو و حزب كمونيست چين بود و نشريات و مقالات حزب كمونيست چين را ترجمه و تكثير مي‌كرد. تا ارديبهشت سال 1344 اين عده توانسته بودند افرادي را به همكاري جلب كنند. اين گروه معتقد بود كه با نفوذ در ميان دهقانان بايد به جنگ چريكي و دهقاني روي آورد. در21 فروردين سال 1344 پس ازاجراي طرح ترور شاه توسط رضا شمس‌آبادي، ساواك يك گروه چريكي را در ارتباط با اين واقعه دستگير كرد. درحالي كه طبق اسناد هيچ‌گونه ارتباطي ميان وي و ضارب شاه (شمس‌آبادي) نبود. ساواك براي قدرت‌نمايي موضوع را مرتبط كرد. قصد مطبوعات دولتي از القاي چنين تفكري كه رضا شمس‌آبادي جزو افراد كمونيستي بوده كه دست به چنين اقدامي زده است بدين منظور بود كه وانمود كنند مخالفان رژيم تنها كمونيست‌ها هستند. در يكي از اسناد آمده است كه چهار نفر از فارغ‌التحصيلان دانشگاه‌هاي انگلستان به اسامي پرويز نيكخواه، احمد منصوري، فيروز شيروانلو و منصور پوركاشاني با داشتن سابقه فعاليت مضره و مسووليت در سازمان‌هاي دانشجويي انگليس از يك سال قبل تصميم به ايجاد و تاسيس حزب كمونيست گرفته و در اجراي اين منظور ضمن اقدام به انتشار جزوات ماركسيستي و برقراري ارتباط با افرادي در خارج از كشور، اوضاع اجتماعي ايران را براي انجام اقداماتي حاد در آينده مورد بررسي و مطالعه قرار مي‌دهند. اين عده ضمن ارتباط و تماس با افراد سابق حزب منحل شده توده، زمينه تبليغ و همكاري افراد مذكور را در راه تشكيل حزب كمونيست جلب مي‌نمايند.
نيكخواه به 10 سال زندان محكوم شد ولي پس از گذراندن 5 سال از تفكرات انقلابي خود دست كشيد و به همكاري با رژيم پهلوي و ساواك تمايل نشان داد. در پايان سال 1346 در زندان با تماس‌هايي كه ساواك با او برقرار كرد. نيكخواه با انجام مصاحبه‌هاي تلويزيوني كه از فعاليت‌هاي سياسي پيشين خود اظهار ندامت مي‌كرد، به همكاري جدي با رژيم پهلوي و دستگاه‌هاي اطلاعاتي پرداخت و با نوشتن نامه و انجام چند مصاحبه مورد عفو قرار گرفت و سپس در ۱۹ خرداد ۱۳۴۹ در مصاحبه مطبوعاتي با حضور خبرنگاران داخلي و خارجي اسرار فعاليت‌هاي كمونيستي و سازمان دانشجويي خارج از كشور را فاش كرد.
او مقالات متعددي عليه گروه‌هاي چپ و در دفاع از انقلاب سفيد شاه در مطبوعات نوشت. نيكخواه بهتدريج به راديو و تلويزيون، وزارت اطلاعات و جهانگردي، مطبوعات، مديريت خبرگزاري دولتي و حزب رستاخيز راه يافت. وي در مجموعه تصميم‌سازي‌هاي اين حزب و نيز برنامه‌ريزي‌هاي مديريتي، اجرايي و تشكيلاتي نقش قابل‌توجهي برعهده گرفت و از مهم‌ترين تئوريسين‌هاي آن محسوب مي‌شد. وي تا روي كار آمدن دولت شريف امامي بسيار فعال بود و در سانسور مطبوعات دوره پهلوي نقش عمده‌اي داشت.
بيژن جزني از بنيانگذاران سازمان چريك‌هاي فدايي خلق ايران در 4 خرداد 1349 نامه‌اي درباره ندامت‌نامه نيكخواه از زندان نوشت كه بيترديد يكي از مهم‌ترين اسناد ثبت شده از جايگاه نيكخواه است. در بخشي از نوشته جزني آمده است: «مانده‌ام معطل كه نامه پرويز نيكخواه را به جد بگيرم يا آن را تنفرنامه‌اي همچون تنفرنامه‌هاي مبتذل ديگر تلقي كنم. صفت مبتذل نه بر محتوي و مضمون اين تنفرنامه‌ها و ندامت‌نامه‌ها اطلاق مي‌شود بلكه نامه‌ها ماهيتا مبتذل است، زيرا هدفي جز يافتن آزادي فردي زنداني و رهايي از مشقت زندان ندارد. نيكخواه در دادگاه پرمدعا و زبان دراز، باقي ماند. انقلابي‌نمايي و عوام‌فريبي كرد و در عين حال با زرنگي بي‌نظيري كه شايسته جواني درس خوانده بود فرصت‌هايي را كه دستگاه براي كوبيدن اين و آن در‌اختيارش گذاشت، مغتنم شمرد و نتيجه هم چندان بد از آب درنيامد. نيكخواه به 10 سال زندان محكوم شد حال آنكه ديگران تا پاي چوبه دار رفتند. نيكخواه همانا نادمي است كه از پررويي بهره‌اي بيش از ديگران دارد. او از اين پس مهره‌اي است كه بر سر جا و مكانش روي صفحه شطرنج هيات حاكمه با نادمين ديگر ستيز خواهد داشت. طفلك نيكخواه! چه زود جوانمرگ شد.»
نيكخواه پس از پيروزي انقلاب اسلامي سال 1357 به‌همراه جمعي ديگر از بلندپايگان رژيم پهلوي دستگير و پس از محاكمه در 22 اسفند 1357 اعدام شد.