نخستين مناظره تلويزيوني شش نامزد چهاردهمين دوره انتخابات رياست‌جمهوري ايران شامگاه دوشنبه ۲۸ خرداد ماه در رسانه ملي برگزار شد، در اين مناظره، مسعود پزشكيان، مصطفي پورمحمدي، سعيد جليلي، عليرضا زاكاني، اميرحسين قاضي‌زاده‌هاشمي و محمدباقر قاليباف، شش نامزد تأييد صلاحيت‌شده حضور پيدا كردند و ديدگاه‌هاي خود را درباره موضوع‌هاي اقتصادي بيان كردند، در اين ميان هنوز چند دقيقه از آغاز اين مناظره نگذشته بود كه موضوعات اقتصادي مربوط به تحريم‌ها و به خصوص تحريم‌هاي نفتي و بانكي و اثر آنها بر اقتصاد ايران مطرح شد و ناكارآمدي مديران و نقش آنها در مشكلات اقتصادي محل اختلاف نامزدها شد.
در حالي كه پزشكيان و پورمحمدي در اين مناظره از پيامدهاي منفي تحريم‌ها بر اقتصاد ايران سخن گفتند، جليلي، قاضي‌زاده‌هاشمي و زاكاني تاكيد كردند كه نبايد حل مشكلات اقتصادي ايران را به رفع تحريم‌ها و جذب سرمايه خارجي منوط كرد. به اين ترتيب جليلي، زاكاني و قاضي‌زاده‌هاشمي بر همان رويكرد معروف جناح اصولگرا مبني بر «كاغذ‌پاره بودن» تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران اصرار كردند. اما محمدباقر قاليباف تلاش كرد تا در وسط اين اختلاف بايستد، بنابراين او نه منكر اهميت تحريم‌ها شد و نه آنها را به عنوان مساله اصلي مطرح كرد. او در اين خصوص بر ضرورت توجه به ظرفيت‌هايي مانند رابطه با چين و روسيه تأكيد كرد كه از آنها استفاده نمي‌شود. بحث تحريم‌ها در نخستين مناظره كانديداها نشان داد كه بعد از دو دهه، اين موضوع كه تحريم‌ها «كاغذ پاره» هستند يا نه، همچنان بحث روز سياستمداران ايران است.
مناظرات رياست‌جمهوري چهاردهم در حالي آغاز شده كه نسبت به دور قبل با تغييراتي در فرم همراه بود. در اين دور، ابتدا كارشناسان اقتصادي و فعالان حوزه توليد سوالاتي درمورد «رشد توليد» و «برنامه هفتم توسعه» مطرح كردند. سپس هر نامزد انتخاباتي در دور اول چهار دقيقه فرصت داشت تا به يك يا چند سوال پاسخ دهد و در چهار دقيقه دوم مي‌توانست درباره گفته‌هاي ديگران نقد و نظرش را مطرح كند.
طبق گفته كارشناسان اين برنامه، يكي از ويژگي‌هاي خاص دولت چهاردهم، همزماني آن با شروع برنامه هفتم توسعه است. يكي از اهداف اقتصادي اين برنامه كه در اسناد قبلي هم ذكر شده بود، دستيابي به رشد اقتصادي 8 درصدي است. سوال كارشناسان اقتصادي از نامزدهاي رياست‌جمهوري اين بوده كه برنامه آنها براي دستيابي به اين رشد چيست؟ اكوايران به بهانه طرح اين سوال، نگاهي به وضعيت رشد اقتصادي ايران در طول سال‌هاي گذشته انداخته است.
طبق جديدترين داده‌هاي مركز آمار، نرخ رشد اقتصادي سال 1402 برابر با 5.7 درصد بوده است. اين در حالي است كه اگر نفت را از محاسبات خارج كنيم، رشد توليد ساير كالا و خدمات در سال گذشته برابر با 3.4 درصد بوده است.
بررسي‌هاي بلندمدت حاكي از آن است كه در طول 17 سال گذشته، ميانگين رشد اقتصادي سالانه 2 درصد بوده است. اين نرخ از سال 90 تا 99 به‌طور ميانگين 0.7 درصد بوده است. همچنين در سه سال اخير، يعني از سال 1400 تا سال 1402، ميانگين رشد اقتصادي 5.5 درصد بوده كه بيشتر متاثر از رشد توليدات نفتي بوده است.
نگاه دقيق‌تر به روند رشد اقتصادي در طول 17سال گذشته نشان مي‌دهد كه بالاترين رشد اقتصادي سالانه ايران ابتدا در سال 95 و بعد در سال 86 بوده است. اين نرخ در سال 95 برابر با 14.2 درصد و در سال 86 برابر با 7.9 درصد بوده است. وجه اشتراك اين دو سال، نبود سايه تحريم بر سر اقتصاد ايران است.
در مقابل، با شروع تحريم‌ها در سال 91 رشد اقتصادي سالانه ناگهان به منفي 8.6 درصد مي‌رسد. در سال 97 و 98 نيز با خروج امريكا از توافق برجام و تشديد تحريم‌هاي بين‌المللي اين نرخ تقريبا به منفي 4.5 درصد رسيده است. در يك نگاه كلي، در اين 17 سال رشد اقتصادي براي 6 سال منفي بوده و تنها در يك سال به بالاي 8 درصد رسيده است.
بانك جهاني نيز اخيرا در گزارشي پيش‌بيني كرده كه رشد اقتصادي ايران تا سال 2026 ميلادي (تقريبا مصادف با 1405 شمسي) به كجا خواهد رسيد. طبق اين پيش‌بيني، رشد اقتصادي ايران از 5 درصد در سال 2023 ميلادي، به 2.7 درصد در سال 2025 ميلادي و سپس به 2.4 درصد در سال 2026 ميلادي خواهد رسيد. بر اين اساس، برآورد اين نهاد بين‌المللي اين است كه در سال‌هاي پيش رو از سرعت بزرگ‌شدن اقتصاد ايران كاسته خواهد شد.
مردم با رويكردهاي پوپوليستي همسو نيستند
وحيد شقاقي‌شهري، اقتصاددان و استاد دانشگاه در مورد وعده‌هاي اقتصادي كانديدهاي رياست‌جمهوري به «اعتماد» گفت: عقلانيت و تجربه زيسته مردم ايران بر اساس انتخابات دوره‌هاي پيشين نشان داد كه مردم با رويكردهاي پوپوليستي همسو نيستند و همان‌گونه كه در دوره‌هاي مختلف شاهد آن بوديم وعده‌هاي مختلفي از سوي نامزدهاي قبلي داده شده است كه عملي هم نشدند.
او با اشاره به نخستين مناظره كانديداهاي رياست‌جمهوري ادامه داد: بحث حل فوريت مشكلات بورس يكي از مسائلي است كه مطرح شد، البته پيش از اين آقاي پزشكيان هم بارها در اين خصوص اظهارنظر كرده بودند، اما در مناظره اول طرح و ايده‌ها به صورت شفاف و روشن ارايه نشدند و اين وعده‌هايي هم كه داده شد به صورت كلي بودند كه حتما بايد كانديداها اين برنامه‌ها را با تفصيل بيشتري ارايه دهند.
رسيدن به رشد۸ درصدي
نيازمند ۲۵۰ ميليارد دلار منابع مالي است
شقاقي شهري با اشاره به رشد اقتصادي ۸ درصدي نيز گفت: سخنان آقاي پورمحمدي و آقاي پزشكيان در مورد رشد ۸ درصدي مستند بودند اما در برنامه هفتم تامين منابع مالي براي رشد ۸ درصدي به ۲۰۰ تا ۲۵۰ ميليارد دلار منابع مالي نياز دارد.
اين كارشناس اقتصادي تصريح كرد: متاسفانه در برنامه هفتم به نحوه تامين اين ميزان از منابع مالي اشاره نشده است و يكي از ضعف‌هاي برنامه هفتم توسعه‌اي هم همين مساله است كه اصلا در خصوص تامين منابع مالي موضوعي مطرح نشده و در اين خصوص سكوت كرده‌اند.
با قفل شدگي در فضاي بين‌الملل روبرو هستيم
او ادامه داد: آقاي پورمحمدي و آقاي پزشكيان با اشاره به ماده ۳۵ الحاقي برنامه هفتم به اين موضوع اشاره كردند كه در اين برنامه دولت مي‌بايست ظرف يكسال ۲۵ برنامه را مجددا آماده كرده و به مجلس بفرستد كه يكي از اين ۲۵ برنامه، برنامه تامين مالي رشد ۸ درصدي اقتصاد است، چرا كه در برنامه الحاقي دولت و مجلس اين مورد نيامده است و در جلسات مجمع تشخيص نظام اضافه شده است.
اين اقتصاددان در ادامه افزود: رشد ۸ درصدي و رشد سرمايه‌گذاري‌ها با اين قفل شدگي‌هاي فضاي بين‌الملل امكان‌ناپذير است و به همين دليل شاهد آن بوديم كه آقاي پورمحمدي و آقاي پزشكيان هر دو در رفع تحريم‌ها البته با حفظ اقتدار ملي تاكيد داشتند.
او تصريح كرد: برخلاف برخي از كاندايدها مانند آقاي زاكاني و آقاي جليلي كه نسبت به حذف تحريم‌ها هيچ نگرش مثبتي را اعلام نكردند، آقاي پورمحمدي و آقاي پزشكيان خيلي روشن نسبت به حذف تحريم‌ها تاكيد داشتند و به دنبال اين مساله بود كه براي رشد اقتصادي بايد تعامل مان را با كشورهاي منطقه و جهان داشته باشيم و قواعد اقتصادي و تجاري آنها را هم بپذيريم و موضوع مربوط به FATF را هم تعيين تكليف كنيم.
بازي‌گرداني منطقه‌اي در حوزه اقتصاد
شقاقي شهري خاطرنشان كرد: آقاي قاليباف در اين مناظره بينابين بود و سخن شفاف و روشني را منعكس نكرد و ايشان هم به صورت مصلحت‌انديشانه و گذرا به موضوع تحريم‌ها پرداختند كه بسيار محدود بود و نگرش آقاي پزشكيان و آقاي پورمحمدي در مورد رشد ۸ درصدي شفاف‌تر بود كه يكي از الزامات را براي رشد ۸ درصدي حل مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي و توسعه اقتصادي و سياسي و قرار گرفتن ايران در زنجيره ارزش اقتصاد منطقه‌اي جهاني عنوان كردند.
او تصريح كرد: بازي‌گرداني منطقه‌اي در حوزه اقتصاد يكي از موضوعات ديگري بود كه آقاي پورمحمدي به آن اشاره داشت، اين در حالي است كه آقاي قاليباف در اين مناظره مدافع برنامه هفتم است، البته نقد بسيار جدي بر برنامه هفتم توسعه وجود دارد كه بدون الزامات مالي و حل مسائل بين‌المللي امكان تحقق رشد ۸ درصدي وجود ندارد.
تنها ارايه ايده‌هاي كلان كفايت نمي‌كند
اين كارشناس اقتصادي افزود: طرح ايده‌هاي كلان و انديشه‌هاي نامزدها در حالتي كلي در اين مناظره مطرح شده است و به نظر مي‌رسد در مناظره‌هاي بعدي برنامه‌ها بايد به صورتي منسجم‌تر مطرح مي‌شود، ضمن آنكه طرح‌ها و برنامه‌هاي كلي در مناظره اول مطرح شده بودند و رويكردها و مباني فكري و انديشه‌اي و ايده‌هاي كلي نامزدها در مناظره اول طرح شده است.
شقاقي شهري افزود: در مناظره اول فرصتي براي تشريح رويكردها و مباني فكري نبود، اما براي مناظرات بعدي كانديدها بايد طرح‌ها و برنامه‌هايشان را با جزييات بيشتري عنوان كنند.
او ادامه داد: در مناظره اول به لحاظ تسلط بر مباحث آقاي پورمحمدي برتر بود و نفرات بعدي آقايان پزشكيان و قاليباف بودند و كانديداهاي ديگر هم حرف چنداني براي گفتن نداشتند.
او تصريح كرد: به نظر مي‌رسد آقاي قاليباف خواستار اين است كه چندان حاشيه‌اي برايش ايجاد نشود و با توجه به تجربه‌اي كه از انتخابات گذشته و مناظراتي كه با آقاي روحاني داشته است سعي مي‌كند وارد گفت و شنود و بحث‌هاي جدلي نشود تا در يك حاشيه‌اي بتواند سخنان كلي خود را ادامه دهد.
او با بيان اينكه تيم سياسي و اجتماعي و فرهنگي آقاي پزشكيان قوي است، افزود: آقاي ظريف هم مي‌خواهد در حوزه تبيين سياست خارجي يك ميزگرد خارجي برگزار كند اما بهتر آن است كه تيم اقتصادي آقاي پزشكيان تقويت شود تا در مناظرات بعدي قوي‌تر حاضر شوند.
حمايت از آقاي پزشكيان منسجم‌تر است
شقاقي شهري گفت: آقاي پورمحمدي در مناظره اول پديده مناظرات شناخته شد و توانست ايده‌هاي كلان و اصول بنيادين منظومه فكري و اقتصادي خود را ارايه دهد كه قطعا در مناظرات آينده ايشان حرفهاي بيشتري خواهد داشت، البته ايشان تجربه و توان فردي بالايي دارد اما در مقابل تشكيلات منسجم و طيف‌ها و احزاب مختلف اصلاح‌طلب از سازندگي تا اعتدال و... از آقاي پزشكيان حمايت مي‌كنند كه اين مساله ظرفيت بي‌نظيري را براي ايشان فراهم كرده است تا بتواند با قدرت بيشتري ظاهر شود.
او تصريح كرد: البته فقدان تيم مشاورين حرفهاي براي آقاي پزشكيان يكي از مواردي است كه در مناظره اول به چشم آمد كه در مناظره بعدي حتما بايد برنامه‌هايشان با تفصيل بيشتري تشريح شود چرا كه كلي‌گویي خسته‌كننده است و ديگر نامزدها نمي‌توانند با كلي‌گویي مناظرات بعدي را سپري كنند لذا آقاي پزشكيان بايد بتواند اين ضعف را پوشش دهد و ساير نامزدها هم به همين ترتيب از سخنان و ايده‌هاي كلان پرهيز كنند و وارد تشريح برنامه‌هاي اقتصادي خودشان شوند.