راهكار تركيه براي عبور از جنگ جهاني سوم!
محمود فاضلي
در روزهاي اخير سخنان «هاكان فيدان» وزير خارجه تركيه در اشاره به اوضاع اوكراين و غزه و خطر بروز جنگ جهاني سوم جلب‌توجه كرده است. او مدعي شده «ممكن است درگيري‌ها به جنگ منطقه‌اي و حتي جهاني تبديل شود. جهان بايد اين سناريو را جدي بگيرد؛ چنين خطري وجود دارد. اين هشدار را نميتوان نوعي تئوري توطئه ارزيابي كرد. جنگ اوكراين در زير سايه تهديدهاي هسته‌اي ادامه دارد. وحدت قواي نظامي روسيه ابتدا با ايران و سپس با كره‌شمالي، همچنين تبديل نزديكي چين -روسيه به شراكت ساختاري، غرب را به محاسبات جديد مجبور مي‌كند.» فيدان هم سناريوي جنگ جهاني سوم را باتوجه به اين تهديد مطرح كرد و ضمن تاييد ديدگاه اخير حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان اعتقاد دارد: «بعد از اولين عملياتي كه اسراييل آغاز كرد، ما همواره در گزارش‌هاي اطلاعاتي مي‌بينيم كه قبرس جنوبي مخصوصا در عمليات عليه غزه، از سوي بعضي كشورها به عنوان پايگاه استفاده مي‌شود.» اين در‌حالي است كه دولت بخش يوناني‌نشين قبرس با گفتن «ما در جنگ دخيل نيستيم»، اتهامات نصرالله را نميپذيرد.
فيدان توضيح داد كه پروازهاي اطلاعاتي و نظامي عليه غزه از قبرس جنوبي انجام مي‌شود و در اين زمينه به بازيگران اروپايي و منطقه‌اي هشدار داده شد. بعدا نيز براي پنهان كردن ويژگي پايگاه نظامي، آنجا را به عنوان پايگاه لجستيكي اعلام كرده‌اند. اسكله‌اي كه امريكايي‌ها در ساحل غزه ساخته‌اند، به قبرس متصل است. از اين اسكله در عمليات نجات گروگان‌ها استفاده شد. ما به يوناني‌ها هم گفتيم در صورتي كه در جنگ‌هاي خاورميانه به اين شكل دخالت كنيد، آتش دامن شما را هم فرامي‌گيرد. ما هم در اين جغرافيا هستيم و به ما هم سرايت مي‌كند. دخالت بخش يوناني‌نشين قبرس به منزله دخالت اتحاديه اروپا است. دخالت اتحاديه اروپا هم به منزله دخالت ناتو است. تركيه هم با ده‌ها تاسيسات (نظامي) از جمله پايگاه اينجيرليك و پايگاه راداري كوره‌جيك در خدمت ناتو است.
وزير امور خارجه تركيه طي يك تماس تلفني با وزير امور خارجه مصر علاوه بر روابط دوجانبه، در باب مسائل منطقه‌اي و جهاني نيز رايزني داشته و بر ضرورت توقف هر چه سريع‌تر جنگ غزه، برقراري آتش‌بس دايمي و ارسال بدون وقفه كمك‌هاي بشردوستانه به منطقه تاكيد كرد. فيدان همچنين در كنفرانس مطبوعاتي مشترك با وزراي خارجه لهستان و روماني در ورشو به كشورهاي حامي اسراييل چنين واكنش نشان داد: «كشورهايي كه بدون قيد و شرط از اسراييل حمايت مي‌كنند، قبل از اينكه خيلي دير شود، بايد در نگرش خود تجديدنظر كنند. ناتو همبستگي حداكثري همه اعضاي اين ائتلاف در موضوع بسيار حساسي مانند مبارزه با تروريسم را ضروري مي‌كند.»
حال كه آنكارا خطر جنگ جهاني سوم را پيش‌بيني كرده بايد هر چه سريع‌تر خطوط قرمز خود را تعيين كرده و بازدارندگي خود را نشان دهد. اردوغان با گفتن «تركيه در كنار كشور برادر لبنان است و ساير كشورها را به همبستگي با لبنان دعوت مي‌كنم» يك خط جديد ترسيم كرد. درحالي‌كه اردوغان هنگام ادامه نسل‌كشي در غزه، ماه‌ها تجارت با اسراييل را قطع نكرد و تدبيري در مورد استفاده از پايگاه اينجرليك اتخاذ نكرد، اين خط ممكن است مانند سوداي او نسبت به فلسطين، غيرواقعي باشد حداقل بايد ديد آيا به عنوان ماموريت فوري، مي‌تواند جلوي منطقه‌اي شدن جنگ را بگيرد يا نه؟
شايد تنها چيزي كه احتمال بروز جنگ جهاني از لبنان را كاهش مي‌دهد، تاكيد فعلي امريكايي‌ها به «اولويت ديپلماسي» است. منظور آنها از راه‌حل ديپلماتيك مذاكره با حزب‌الله در صورت توقف عمليات‌هاي اصلي در غزه، عقب راندن نيروهاي متخاصم حداقل تا 7 كيلومتري شمال، مستقر كردن ارتش لبنان در محور آبي و بازگرداندن شهرك‌نشينان اسراييلي به مناطق شمالي است. اسراييل اما مي‌خواهد حزب‌الله تا 30 كيلومتري مرز يعني شمال رودخانه ليتاني عقب رانده شود. نماينده ويژه بايدن در جريان تماس‌هاي خود در بيروت به‌طور تلويحي هشدار داده «انتظار مي‌رود درگيري‌هاي شديد در غزه حدودا 5 هفته ديگر ادامه يابد. بعدا اسراييل حملات اصلي را براي مدتي متوقف خواهد كرد، ولي هدف قرار دادن مقامات ارشد حماس و حملات براي نجات گروگان‌ها را ادامه خواهد داد. وقتي كه درگيري‌ها در غزه متوقف شوند، اسراييل تمامي دقت خود را به شمال متمركز كرده، حزب‌الله را از منطقه دور خواهد كرد، شهرك‌نشينان هم قبل از باز شدن مدارس در پاييز، به خانه‌هاي‌شان بازخواهند گشت.
منابع وزارت دفاع ملي تركيه در‌خصوص اظهارات اخير وزير امور خارجه اين كشور مبني بر احتمال وقوع جنگ جهاني سوم مدعي هستند: «البته اين‌يك احتمال است. ما به عنوان وزارت دفاع ملي تركيه، ارزيابي‌هاي لازم درمورد دفاع و امنيت خود را انجام داده و همه برنامه‌هاي خود كه نياز به به‌روز‌رساني دارد را نيز در پرتو ارزيابي‌هاي جديد انجام مي‌دهيم. به‌راحتي مي‌توان گفت يكي از آماده‌ترين كشورها هستيم. ارتش تركيه در حال حاضر يك ارتش پويا است. ارتشي است كه در بسياري از مناطق جغرافيايي فعاليت‌هاي مستمري انجام مي‌دهد. هيچ كس و به‌ويژه كشور ما خواهان تصويري سياه مانند جنگ جهاني سوم نيست، اما لازم است كه ارتش براي هر سناريويي آماده باشد. البته در تركيه گروهي معتقدند، تركيه بايد بسيار دقت كند. امريكا به جاي جنگ با روسيه، فقط نمي‌خواهد اين كشور قوي شود. نظام جهاني چندقطبي شكل گرفته است و همه درصدد يافتن جايگاه خود در اين نظام هستند. به باور آنها تا سال 2023 جنگ وسيعي رخ خواهد داد. هيچ كس عقب‌نشيني نمي‌كند. همه آماده مي‌شوند، مهمات بيشتر توليد مي‌شود، بودجه دفاعي افزايش داده مي‌شود. تركيه هم بايد آماده شود. چون تركيه عضو ناتو است، امريكا مي‌تواند از طريق روسيه بر اين كشور اعمال فشار كند.
پژوهشگر مسائل بين الملل