راست و دروغ اقتصاد براي انتخاب
مرتضي عزتي
اقتصاد ايران با دو چالش مهم روبرو است: يكي پايين بودن رشد اقتصادي و ديگري تحريم كه موجب گسترش فقر و فلاكت مردم و ايجاد مشكلات فراواني براي زندگي روزمره مردم و فعاليت‌هاي علمي، فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي ايرانيان در داخل و خارج از كشور شده است. در اين زمينه صاحبان قدرت، دو فريب بزرگ را مطرح كرده‌اند كه يكي ايجاد رشد 8 درصدي پايدار و دومي دور زدن تحريم‌ها است.
1-پايين بودن رشد اقتصادي، يك چالش مهم كشور است. به‌طوري كه در 45 سال گذشته تنها در سه مقطع زماني يك ساله، رشد اقتصادي كشور به عددي بالاتر از 8 درصد رسيده است: يكي سال پس از پايان جنگ تحميلي، دوم مقطعي از دولت هفتم و سوم سال اجراي برجام. اين يك واقعيت اثبات شده علمي است كه رشد اقتصادي پايدار، الزامات ويژه خود را مي طلبد. بر پايه علم اقتصاد بدون فراهم كردن شرايط لازم نمي‌توان رشد اقتصادي بالا و پايدار را فراهم كرد. چنانچه صدها پژوهش علمي منتشر شده نشان داده‌اند اقتصاد ايران در شرايط تحريم نمي‌تواند رشد پيوسته بالاي 8 درصدي داشته باشد. با اين وجود، در برنامه هفتم توسعه، همچون برنامه‌هاي پيشين، بدون در نظر گرفتن ظرفيت‌ها و شرايط موجود، هدف را تحقق اين نرخ رشد گذاشته‌اند. به صورت قطعي و روشن قابل اثبات است و تجربه ايران نيز نشان مي‌دهد اجراي اين برنامه در شرايط تحريمي نمي‌تواند رشد پايدار 8% را فراهم كند. به استناد آمارهاي رسمي منتشر شده مركز آمار ايران، دولت سيزدهم كه ادعا داشت مي‌تواند در شرايط تحريم، رشد بالا ايجاد كند، از زمان روي كار آمدن نه تنها نتوانست اقتصاد را به رشد بالا برساند كه رشد 5 درصدي سال 1400 را به رشد 4.8 درصدي در سال 1402 و رشد 3.4 درصدي در سال 1402 كاهش داد و با روندي كه رشد اقتصادي فصلي سال 1402 نشان مي‌دهد، رشد اقتصادي سال 1403 كمتر از يك درصد خواهد بود.
حال با اين تجربه 3 ساله دولت سيزدهم، آيا مي‌توان پذيرفت تداوم سياست‌هاي دولت كنوني، رشد اقتصادي را به رشد پايدار بالاي 8% خواهد رساند؟ بي‌شك اگر مي‌توانست، در اين سال‌ها (كه همه قدرت حكومتي در دست آنها بود) مي‌بايست انجام شده باشد. پس اين ادعا، هدفي جز فريب مردم و سياست‌گذاران بالا دستي ندارد.
2-تحريم‌هاي اقتصادي ايران يك چالش مهم براي همه فعالان اقتصادي است. به روشني ثابت شده است و در تجربه مشاهده مي‌كنيم كه دور زدن تحريم‌ها موجب شده است هزينه‌هاي سنگيني بر فعالان اقتصادي وارد شود. هزينه‌هاي واردات و صادرات را بيش از 20درصد افزايش داده است. اعتبار بين‌المللي فعالان اقتصادي ايراني را به‌شدت كاهش داده است. سرمايه‌گذاران را از سرمايه‌گذاري منصرف و فرار سرمايه‌هاي مالي و انساني را به‌شدت افزايش داده است. تجربه دولت سيزدهم نشان داد كه با ايده دور زدن تحريم‌ها نه تنها نتوانستيم هيچ كمكي به بهبود روابط علمي، فرهنگي، اجتماعي و سياسي كشور كنيم، نه تنها نتوانستيم كمكي به كاهش هزينه‌هاي فعالان اقتصادي و افزايش اعتبار آنها كنيم و نه تنها نتوانستيم مشكلات تحريم را برطرف كنيم كه مجبور شديم به جاي گسترش مبادلات اقتصادي و واردات كالاهاي باكيفيت از كشورهاي پيشرفته، با واردات كالاهاي كم كيفيت از كشورهاي عقب مانده اكتفا كنيم. تجربه دولت سيزدهم نشان داد كه با وجود هزينه‌هاي سنگيني كه كشور براي دور زدن تحريم‌ها پرداخت مي‌كند، نتوانستيم به كالاها و تكنولوژي‌هاي پيشرفته دست يابيم.
اينها و صدها مانند آن، واقعيت‌هاي امروز دولت سيزدهم است كه همه مسوولان دولت نيز درك كرده‌اند كه با وجود تحريم در اين دولت نيز مانند گذشته نتوانستيم به تكنولوژي‌هاي پيشرفته دست بيابيم، نتوانستيم به سرمايه‌هاي مالي خارجي دست بيابيم، نتوانستيم به روابط اقتصادي عادي با كشورهاي ديگر دست بيابيم، نتوانستيم با كشورهاي رقيب رقابت كنيم، نتوانستيم جلوي فرار سرمايه‌هاي مالي و فرار مغزها را بگيريم، نتوانستيم مبادلات پولي و مالي را با كشورهاي ديگر بر پايه عرف دنيا انجام دهيم، حتي نتوانستيم همه پول فروش كالاها و نفت خود را دريافت كنيم كه بسيار پر هزينه و با زيان هنگفت صادر كرديم. ادعا كرديم پول‌هاي بلوكه شده را از كشورهاي ديگر مي‌گيريم، ولي همچنان اختيار آنها در دست امريكا است. اينها و صدها ادعا و تصور غلط درباره دور زدن تحريم‌ها ارايه شد كه هيچ يك در دولت سيزدهم نيز برطرف نشد. تجربه دولت سيزدهم نشان داد ادعاي دور زدن تحريم‌ها، تنها ابزاري براي فريب خود يا مردم است و نتيجه معناداري براي مردم و اقتصاد ندارد.
حال با اين شرايط، كساني كه ادعا مي‌كنند راه دولت سيزدهم را خواهند رفت، در حالي كه در اين دولت نتوانستند هيچ يك از اين مشكلات ايجاد شده در رشد اقتصادي و تحريم‌ها را برطرف كنند و تنها موفقيت‌هاي كاذبي براي خود تعريف كردند كه هيچ يك به معناي رفع مشكل تحريم و رشد و رفاه نيست، چگونه چشم در چشم ملت مي‌گويند كه مي‌توان با وجود اين تحريم‌ها رشد اقتصادي بالا و پايدار ايجاد كرد و مشكلات ناشي از تحريم را برطرف كرد؟
تا به كي؟ تا به كجا؟
تنها ملت است كه دست در دست هم، مي‌تواند ايران را از اين شرايط نجات بدهد.