گروه اجتماعي
با گذشت حدود دو ماه از شناسايي اولين مبتلاي تب دنگ در كشور، تعداد بيماران و استان‌هاي درگير اين بيماري نسبت به سال‌هاي قبل با شدت بيشتري رو به افزايش است و مسوولان وزارت بهداشت مي‌گويند اغلب مبتلايان، مسافران ورودي از كشورهاي همسايه شرقي و جنوبي هستند چون وقوع سيل يكي از عوامل موثر در افزايش فعاليت پشه ناقل بيماري است كه ظرف ماه‌هاي اخير، در همسايه‌هاي شرقي و جنوبي شاهد وقوع سيل بوده‌ايم و به همين دليل تعداد بيماران در اين كشورها هم بيشتر شده است.
گزارش وزارت بهداشت از وضعيت شيوع بيماري در استان‌هاي پرخطر نشان مي‌دهد كه از 26 ارديبهشت تا 12 تير امسال تعداد مبتلايان تب دنگ در كشور به ۱۳۸ نفر افزايش يافته كه مبدا ابتلاي 125 نفر، امارات، 4 نفر پاكستان، يك نفر از بنين و يك نفر از عمان و ابتلاي 7 نفر در داخل كشور بوده است.
تب دنگ يك بيماري ويروسي است كه بر اثر گزش پشه آئدس به انسان منتقل مي‌شود و بيماري بومي مناطق گرمسيري و كشورهايي همچون پاكستان، هند، افغانستان، عربستان، حوزه خليج فارس، آفريقا، امريكاي لاتين، خاورميانه و آسياي جنوب شرقي است. كانون زيست و تكثير پشه ائدس درآب‌هاي راكد است و به همين دليل كارشناسان حوزه سلامت و متخصصان بيماري‌هاي عفوني هشدار مي‌دهند كه تمام فضاهاي با امكان تجميع و حبس‌آب مثل ظروف زير گلدان‌ها، قايق و لنج‌ها، سيني‌هاي زير كولرهاي آبي، ظروف تجميع آب كولرهاي گازي، ظروف آب پرندگان و احشام، مخازن و تانكرها و بشكه آب در مناطقي كه آب شرب لوله كشي و تصفيه شده وجود ندارد بايد به‌طور مرتب بازبيني شده و آب داخل اين ظروف تخليه و تعويض شود.
افراد با سابقه ابتلا به تب دنگ، افراد داراي نقص سيستم ايمني، زنان باردار (به دليل خطر انتقال بيماري از مادر آلوده شده به جنين) كودكان كمتر از يك سال و سالمندان در صورت ابتلا به تب دنگ، شدت بيشتري از بيماري را متحمل مي‌شوند و با توجه به اينكه بوي تاير و لاستيك، پشه آئدس را جذب مي‌كند، كارگران آپاراتي‌ها و لاستيك فروش‌ها، كادر بهداشت و درمان، ملوانان، كاركنان فرودگاه و بنادر، افراد كارتن خواب و بي خانمان كه در طول شبانه روز فضاي مسقفي براي اسكان و استراحت ندارند، ساكنان و مسافران مناطق داراي پشه آئدس بيش از ساير مردم در معرض خطر گزش اين پشه مهاجم هستند . اولين علائم بيماري كه 4 تا 7 روز بعد از گزش توسط پشه خود را نشان مي‌دهد، تب 40 درجه، سر درد شديد، درد مفاصل، استخوان‌ها و عضلات، درد پشت چشم، بي اشتهايي، حالت تهوع و استفراغ و تورم غدد لنفاوي است اما با شدت گرفتن بيماري، استفراغ‌هاي مكرر، درد شديد شكم، خونريزي از بيني و لثه، خونريزي زير پوستي، وجود خون در ادرار، مدفوع يا استفراغ، اختلال در تنفس، تشنگي شديد، افت شديد فشار خون، شوك ناشي از كم آبي بدن، كاهش دماي بدن، كاهش سريع پلاكت‌هاي خون و افزايش غلظت خون بروز مي‌كند كه در اينصورت، به دنبال آسيب ديدگي كليه و ريه و قلب و كبد و ايجاد سندروم شوك دنگ، مرگ بيمار محتمل خواهد بود.
با وجود آنكه اين بيماري سرايت انساني ندارد اما وقتي بيماري در يك منطقه بومي شده يا تعداد پشه در اين مناطق افزايش مي‌يابد، پشه آلوده، ويروس را از انساني به انسان ديگر منتقل مي‌كند و همه‌گيري شدت مي‌گيرد . رايج‌ترين درمان براي مبتلايان، استراحت كافي، مصرف مايعات فراوان، مصرف استامينوفن و پرهيز جدي از مصرف مسكن‌هاي كاهش‌دهنده التهابات استخواني مثل ايبوپروفن، آسپرين، ژلوفن، نوافن، ديكلوفناك، ناپروكسن، مفناميك اسيد به دليل بروز خونريزي در بيمار است.
با توجه به آمار بالاي انتقال بيماري به دليل قابليت گزش همزمان چند نفر، طي 30 سال اخير تب دنگ به عنوان يكي از پر ابتلاترين بيماري‌هاي ويروسي در جهان شناخته شده و از نيمه دهه 1990 ميلادي تلاش براي جلوگيري از ايجاد كانون‌هاي توليد بيماري براي سازمان جهاني بهداشت يك اولويت مهم به شمار مي‌آيد .
تب دنگ در ايران ناشناخته نيست و طي دهه اخير مواردي از بيماري در ايران شناسايي شده چنانكه عبدالرضا ميراوليايي؛ مسوول مديريت بيماري‌هاي منتقله از پشه آئدس در گفت‌وگو با خبرگزاري ايسنا مي‌گويد: « بر اساس گزارش سازمان جهاني بهداشت، مناطق جنوبي ايران در كمربند انتشار بيماري‌هاي ناشي از گزش پشه آئدس قرار دارند و هرچند كه اين پشه بومي كشور نيست، اما ايران شرايط آب و هوايي خوبي براي استقرار پشه آئدس دارد و پتانسيل ورود ناقل تب دانگ به ايران مخصوصا در مناطق جنوبي كشور بالا است. »
طبق گفته اين مقام مسوول در وزارت بهداشت، از سال ۱۳۹۵ تا پايان ۱۴۰۱ تعداد قطعي بيماري تب دنگ در كشور ۶۰ مورد بوده كه همه موارد هم «وارده از خارج كشور » بوده است .
سابقه شناسايي مبتلايان در سال جاري
حدود يك ماه بعد از شناسايي اولين مبتلا در ايران و هفته پاياني خرداد، معاون وزارت بهداشت از وجود پشه آئدس در 6 استان كشور خبر داد و گفت كه استان‌هاي فارس، خوزستان، هرمزگان، بوشهر، سيستان و بلوچستان، مازندران، گيلان و گلستان، مناطق پرخطر از نظر وجود اين بيماري بوده و موارد وارداتي ابتلاي بيمار در اين مناطق فراوان است.
نيمه خرداد امسال، سرپرست شبكه بهداشت و درمان لامرد (استان فارس) از شناسايي يك مورد قطعي مبتلا به تب دنگ در اين شهرستان خبر داد در حالي كه يك هفته پيش از آن هم يك بيمار در شهرستان لارستان شناسايي شده بود و معاون دانشگاه علوم پزشكي شيراز اعلام كرد كه مبتلايان شناسايي شده در اين استان، اتباع ايران و مسافران ورودي از امارات و عمان بوده‌اند .
در همين ايام، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشكي بوشهر هم از شناسايي اولين مبتلاي تب دنگ در شهرستان گناوه خبر داد و گفت كه اين بيمار سابقه سفر به امارات داشته و نيمه خرداد به استان بوشهر برگشته است.
روزهاي پاياني خرداد، تب دنگ در استان خراسان رضوي هم مشاهده شد و رييس گروه بيماري‌هاي واگير دانشگاه علوم پزشكي مشهد از شناسايي اولين مبتلاي تب دنگ در اين استان خبر داد و اعلام كرد كه اين بيمار، مردي 43 ساله است كه ساكن شهر مشهد و شاغل در كشور امارات بوده و اوايل خرداد به كشور امارات رفته و روز 20 خرداد با علائم تب، بثورات پوستي و بدن درد به بيمارستان امام رضاي مشهد مراجعه كرده كه نتيجه آزمايش‌ها، ابتلاي اين مرد به تب دنگ را تاييد كرده و بعد از بستري و دريافت درمان‌هاي نگهدارنده و سرم تراپي، با حال عمومي مساعد از بيمارستان مرخص شده است.
اين مقام مسوول در دانشگاه علوم پزشكي مشهد اعلام كرد كه در اين زمان، كشورهاي عراق، امارات، پاكستان، افغانستان، عمان، عربستان، يمن، قطر و تمام كشورهاي خليج فارس آلوده به پشه آئدس هستند و در ايران نيز استان‌هاي سيستان و بلوچستان، گيلان، تمامي شهرهاي استان هرمزگان، بوشهر (شهرهاي عسلويه و كنگان) آلوده به پشه آئدس مهاجم ناقل بيماري تب دنگ هستند.
به دنبال شناسايي مبتلاي تب دنگ در مشهد، معاون دانشگاه علوم پزشكي بوشهر از افزايش تعداد مبتلايان تب دنگ در اين استان به سه نفر خبر داد و گفت كه هر سه بيمار كه در شهرهاي گناوه، كنگان و چغادك شناسايي شده‌اند، ملوان و بازرگاني بوده‌اند كه به كشورهاي حاشيه خليج فارس سفر كرده‌اند و يكي از مبتلايان، دچار نوع خفيف بيماري بوده كه بعد از بستري و مراقبت‌هاي ويژه از بيمارستان مرخص شده اما دو مبتلاي ديگر، دچار نوع متوسط و شديد بيماري هستند.
تا 27 خرداد، تعداد مبتلايان تب دنگ در ايران به ۹۲ نفر افزايش يافته بود و 3 نفر از مبتلايان هم فوت كرده بودند (دو نفر در دوبي و يك نفر در داخل كشور) و در اين زمان، معاون وزارت بهداشت تاكيد كرد « هر نوع گزش پشه در استان‌هاي فارس، خوزستان، هرمزگان، بوشهر، سيستان و بلوچستان، مازندران، گيلان و گلستان، مي‌تواند گزش آئدس باشد.»
۳۰ خرداد امسال دانشگاه علوم پزشكي هرمزگان از شناسايي 20 مبتلاي تب دنگ طي يك ماه اخير در اين استان خبر داد و اعلام كرد كه مبتلايان، مسافران ورودي از كشور امارات بوده‌اند.
يك روز پس از آن، مسوولان دانشگاه علوم پزشكي قزوين هم اعلام كردند كه دو مبتلاي تب دنگ در اين استان شناسايي شده است . تا 10 تير سال جاري پشه ائدس در 14 شهرستان استان گيلان هم شناسايي شده و دانشگاه علوم پزشكي گيلان، يك مبتلاي اين بيماري در شهر املش را هم ثبت كرده كه مانند اغلب مبتلايان، از مسافران ورودي از كشورهاي حاشيه خليج فارس بوده است.
تا پايان هفته قبل، سخنگوي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان هم از شناسايي ۳ مورد مشكوك به تب دنگ در اصفهان خبر داد و گفت كه اين سه نفر سفرهايي به امارات و پاكستان و استان‌هاي جنوبي كشور داشته‌اند.
مسوولان وزارت بهداشت، هفته گذشته اعلام كردند كه شهر پنجور پاكستان در فاصله 200 كيلومتري مرز جنوب شرقي ايران از كانون‌هاي اصلي تب دنگ در چند سال اخير است كه اتفاقا تردد زوار پاكستاني اربعين هم از اين مسير است و با توجه به شناسايي پشه‌هاي آلوده در استان‌هاي بوشهر، هرمزگان و سيستان و بلوچستان به ويژه چابهار، حتما در استان‌هاي همجوار مانند فارس، خوزستان و كرمان، احتمال وجود پشه آلوده هست و بايد در ماه‌هاي شهريور و مهر منتظر اوج شيوع تب دنگ در ايران باشيم . نكته مهمي كه هفته گذشته مسوولان وزارت بهداشت مطرح كرده‌اند، جهش بيماري و نوع سرايت به دليل شدت الودگي در يك منطقه است چنانكه مي‌گويند: « هفت مورد در داخل كشور (6 نفر در بندر لنگه) مبتلا شده‌اند و ابتلاي هفت مورد به اين معنا است كه يك منطقه داراي پشه آلوده است و احتمال انتقال بيماري از انسان به انسان وجود دارد. همان‌گونه كه وقتي ۱۲۵ مبتلا، از امارات بيماري تب دنگي را به كشور آورده‌اند به اين معناست كه هزاران نفر از شهروندان ساير كشورها كه در شهرهاي امارات حضور دارند به بيماري تب دنگي مبتلا شده‌اند»
هشدار نهفته در اين نكته اين است كه بايد تمام مسافران ورودي از كشورهايي كه اكنون كانون بيماري هستند تحت غربالگري و پايش قرار بگيرند. مسوولان وزارت بهداشت مي‌گويند كه بارش‌هاي سيل آسا و وقوع سيل در كشور امارات در ماه‌هاي اخير، دليلي بر تكثير پشه ائدس و شيوع بيماري تب دنگي در اين كشور بوده اما در ماه‌هاي اخير كشورهاي ديگري از جمله پاكستان و افغانستان و عراق هم گرفتار سيل شده‌اند . تعداد زيادي از مسافران ورودي از مرز زميني غربي و شرقي، از مبادي رسمي وارد كشور مي‌شوند و اگر از كانون‌هاي الوده آمده باشند، در مرز رسمي مورد غربالگري قرار مي‌گيرند اما خطر اصلي مربوط به آن تعداد از اتباع غيرقانوني و غيرمجازي است كه در تمام ايام سال، پنهاني و قاچاقي از افغانستان كه يك كانون تب دنگ و ساير بيماري‌هاي عفوني كنترل نشده است وارد ايران مي‌شوند و بدون آنكه تحت پايش و غربالگري ويروسي و عفوني قرار گرفته باشند، به تمام كشور آزادانه رفت و آمد مي‌كنند و البته هيچ منعي هم براي تردد غيرقانوني شان وجود ندارد و البته بيماري‌هاي عفوني منتقله از طريق اتباع افغان غيرقانوني، هر سال يك هشدار جدي براي تمام هموطنان ايراني است و تعداد زيادي از مردم هم هر سال به انواعي جديد از وبا و آنفلوآنزا و سرماخوردگي و عفونت‌هاي ويروسي مبتلا مي‌شوند كه محصولات وارداتي توسط افغان‌هاي غيرمجاز در كشورند و بنابراين، اتباع غيرمجاز افغانستان، خطر بزرگي از بابت انتقال انواع بيماري‌ها به ايران و به شهروندان ايراني محسوب مي‌شوند.
افزايش نياز به فرآورده‌هاي خوني براي مبتلايان بدحال به موازات كاهش تعداد اهدا‌كنندگان خون در ميان مبتلايان به دليل ممنوعيت 6 ماهه اهداي خون هر مبتلاي تب دنگ، خطري است كه استان‌هاي كانون زيست پشه آئدس را تهديد مي‌كند اگرچه كه تا امروز مسوولان سازمان انتقال خون صحبت يا هشداري در اين باره نداشته‌اند.
مير اوليايي، هفته قبل در گفت‌وگو با خبرنگار ايلنا گفت: «سند پدافند زيستي مديريت برنامه آئدس مهاجم در كشور تدوين و به تمام دستگاه‌ها ابلاغ شده اما آئدس، معضلي فراتر از وزارت بهداشت است چرا كه اين پشه را در مناطقي مي‌بينيم كه از لحاظ بهسازي محيط و پيرامون محيطي دچار اشكال است و مديريت پسماند به خوبي انجام نمي‌شود و بنابراين، همه دستگاه‌ها از جمله شهرداري‌ها، گمركات و فرودگاه‌هاي بين‌المللي و هر جايي كه ارتباط با خارج از كشور دارد بايد براي بهسازي محيط همكاري كنند. با توجه به اينكه پشه آئدس مهاجم، بيشتر روزگرد است و بيشتر هم در زمان طلوع و غروب خورشيد بيشترين گزش را انجام مي‌دهد و تمايل زيادي به فعاليت در ظروف آب دست‌ساز بشر و تخم‌گذاري در زيستگاه‌هاي كوچك دارد، مخازن ذخيره آب در مناطق جنوبي كشور يا مناطق كويري كه آب شرب به ميزان كافي در تمام ساعات روز در دسترس نيست مكاني براي فعاليت اين پشه است و بنابراين، لازم است كه براي جلوگيري از استقرار اين پشه، آب بهداشتي در اختيار مردم قرار بگيرد. مردم هم بايد با پاكيزه نگه داشتن محيط زندگي‌شان از ايجاد فضاهايي كه باعث فعاليت اين نوع پشه مي‌شود، پرهيز كنند. »
نيمي از جمعيت جهان در معرض ابتلا به تب دنگ
در حال حاضر، حدود 4 ميليارد نفر از جمعيت جهان و ساكن در قاره آفريقا، امريكا، مديترانه شرقي، خاورميانه، آسياي جنوب شرقي و غرب اقيانوس آرام در معرض خطر ابتلا به تب دنگ هستند اما ظرف سال‌هاي اخير، موارد ابتلا در اروپا، مديترانه شرقي و امريكاي جنوبي هم افزايش يافته است . طبق گزارش سازمان جهاني بهداشت، شيوع بيماري ظرف 10 سال (2010 تا 2019) 10 برابر افزايش داشته و از 505 هزار مورد در سال 2010 به بيش از 5 ميليون مورد در سال 2019 رسيده و سال 2023 بين 100 ميليون تا 400 ميليون نفر از جمعيت 80 كشور جهان توسط پشه ائدس گزيده شده‌اند و در اين سال بيش از 6 ميليون ابتلاي قطعي و بيش از 7 هزار مرگ بر اثر ابتلا به تب دنگ در دنيا ثبت شده در حالي كه تعداد 4.5 ميليون نفري مبتلايان در قاره امريكا در اين سال، يك ركورد نگران‌كننده براي سازمان جهاني بهداشت است . نرخ مرگ در مبتلايان شديد، 0.8 تا 2.5 درصد و در صورت دريافت درمان كافي، كمتر از 1 درصد است اما افت شديد فشار خون به دليل بي‌توجهي به درمان مبتلايان مي‌تواند نرخ مرگ را تا 26 درصد افزايش دهد علاوه بر اينكه احتمال مرگ در كودكان كمتر از 5 سال 4 برابر بيشتر از كودكان بالاي 10 سال است . بي‌علامت بودن بيماري در 40 تا 80 درصد مبتلايان؛ به خصوص در مراحل اوليه ابتلا و شباهت علائم بيماري با كرونا و آنفلوآنزا، خطر بي‌توجهي به درمان و مراقبت را افزايش داده و احتمال بيشتر بودن موارد مرگ ناشي از تب دنگ به دليل شناسايي نشدن دقيق مبتلايان را تشديد كرده چنانكه در مبتلايان نوع شديد بيماري، خطر مرگ تا 20 درصد افزايش مي‌يابد . امروز تب دنگ در بيش از 100 كشور جهان به عنوان يك بيماري بومي شناخته مي‌شود و متخصصان عفوني، تغييرات آب و هوايي را در شيوع اين بيماري و فعاليت پشه آئدس موثر مي‌دانند.