حرم امام حسین (ع) در گذر زمان
کشته شدن هزاران زائر در هجوم وهابیان و پادشاه عثمانی به حرم امام حسین (ع)
فرشته صدیقی
بارگاه مطهر امام حسین (ع) که به دست مختار بن ابوعبید ثقفی در کربلا بنا نهاده شد، بارها و در سال‌های متمادی با حملات تخریبی افراد و گروه‌های مختلف مواجه شده است. خلفای عباسی از جمله منصور، هارون و متوکل هر یک در دوره‌های مختلف به تخریب بارگاه اقدام کرده‌اند. مهم‌ترین و معروف‌ترین تخریب به دستور متوکل صورت گرفت. وهابیان در سال ۱۲۱۶ هجری قمری نیز به بارگاه امام حسین (ع) حمله کرده و به آن آسیب جدی وارد ساختند و آخرین تخریب، با حمله بعثیها در زمان صدام و در جریان انتفاضه شعبانیه مردم عراق روی داد. در این گزارش به بررسی تاریخچه حرم مطهر امام حسین (ع) و رخدادهایی که در قرون سیزدهم و چهاردهم هجری در کربلای معلی روی داده است، می‌پردازیم.
رویدادهای کربلا در قرن سیزدهم هجری
آغامحمدخان قاجار، نخستین پادشاه قاجاریان، در سال ۱۲۰۵ هجری دستور تجدید بنای گنبد و تذهیب و تزيین آن را صادر کرد. در سفرنامه ناصرالدین شاه نیز از طلاکاری گنبد توسط آغامحمدخان در سال ۱۲۸۷ هجری یاد شده است. در سال ۱۲۰۸ هجری، آصف الدوله، یکی از پادشاهان هند دیوارهای شهر کربلا را با نظارت سیدعلی طباطبایی، مرجع تقلید آن دوران و صاحب کتاب «رياض المسائل في تحقيق الاحكام بالدلائل» بازسازی و خانه‌هایی برای زائران خریداری کرد. در سال ۱۲۱۳ هجری با تلاش سیدعلی طباطبایی، راهی میان مزار شهیدان و مرقد امام حسین علیه‌السلام گشوده شد و همه شهیدان در یک مقبره قرار گرفتند.
هجوم وهابیان به کربلا
این حادثه دردناک که در ۱۸ ذیحجه ۱۲۱۶ هجری روی داد به حادثه طف دوم مشهور است. لونکریک درباره جزيیات این حادثه می‌گوید: «وقتی خبر نزدیک شدن وهابیان به کربلا در شامگاه روز دوم ماه نیسان (فروردین) پخش شد، در آن زمان بسیاری از ساکنان شهر برای زیارت مخصوص عید غدیر به نجف رفته بودند. افرادی که در کربلا باقی مانده بودند دروازه‌های شهر را بستند؛ اما وهابی‌ها که تعدادشان ۶۰۰ شترسوار و ۴۰۰ اسب‌سوار بود، در پشت دروازه‌های کربلا چادرهای خود را برپا و نیروهای خود را به سه قسمت تقسیم کردند و به یکی از دروازه‌های شهر کربلا حمله برده و توانستند آن را گشوده و به زور وارد شهر شوند. ساکنان کربلا وحشت زده شده و پا به فرار گذاشتند. اما وهابی‌ها به حرم‌های مطهر امام حسین و حضرت عباس (علیهما السلام) راه یافتند و آنها را تخریب و همه اموال نفیس و گرانبهای داخل حرم‌‌ها و هدایای پادشاهان فارس را به غارت برده و شمار زیادی از زائران را به قتل رساندند. وهابی‌ها وحشیانه به شهر کربلا نیز هجوم برده و قتل و غارت و ویرانی
به بار آوردند و به هیچ کس رحم نکردند. آنها تمام خانه‌ها را غارت کرده هرکس را که سر راه خود می‌دیدند، اعم از کهنسال، کودک، زن و مرد، به قتل می‌رساندند. به‌طوری که برخی مورخان تعداد کشته‌شدگان این حمله را هزار نفر و برخی دیگر چند برابر آن تخمین زده‌اند.» پس از حادثه تخریب قبور ائمه توسط وهابیون، یکی از پادشاهان هند این قبور را بازسازی کرد و سید علی طباطبایی، مسوولیت بازسازی و تعمیر مراقد مطهر، بازارها و خانه‌های زائران را برعهده گرفت. لذا دیواری محکم در اطراف شهر کربلا بنا کرد و ۶ در برای آن قرار داد. در سال ۱۲۱۶هجری به دستور فتحعلی شاه، ضریح تازه‌ای برای حرم امام حسین (ع) ساخته شد که در سال ۱۲۱۸ هجری نصب شد. محمّدعلی میرزا، حاکم کرمانشاه هم در سال ۱۲۲۰ هجری اقدامات بسیاری برای اصلاح و تعمیر حرم امام حسین (ع) انجام داد. همچنین کاروانسراهایی برای زائران در میان راه ساخته شد. در سال ۱۲۳۲ هجری (۱۸۱۷ میلادی) فتحعلی شاه قاجار پس از دیدار با شیخ جعفر کاشف الغطاء، فقیه و مجتهد شیعه از واقعه جنایت وهابیون در تخریب قبور ائمه اطلاع یافت و اقدام به تجدید بنای آن قبور مطهر کرد. او همچنین گنبد شریف حضرت عباس (ع) را تعمیر و آن را با کاشی کربلایی تزيین کرد.
حمله نجیب پاشا به کربلا
در اواخر سال ۱۲۵۸ هجری نیز محمد نجیب پاشا، والی عثمانی که در آن زمان والی بغداد بود، به کربلا حمله کرد و شمار زیادی از مردم این شهر را به قتل رساند و به افرادی که در شهر بودند مهلت یک‌ماهه داد که خلع سلاح شده و خود را تسلیم دولت عثمانی کنند، اما در این مدت مردم کربلا تسلیم آنها نشدند، لذا نجیب پاشا لشكری به فرماندهی سعدالله پاشا تجهیز و آن را به سمت کربلا روانه کرد. مردم به حرم حضرت عباس (ع) پناه بردند اما لشكر عثمانی به آنها نیز حمله کرد و زائران را به قتل رساند. این قتل و غارت ۲ روز به طول انجامید و طی آن، ۱۰ هزار نفر از جمله تعداد زیادی از علما و سادات به قتل رسیدند.
در سال ۱۲۶۴ هجری (۱۸۴۸م) دولت عثمانی برخی اصلاحات و تعمیرات لازم را برای ضریح‌های مطهر امام علی (ع)، امام حسین و حضرت عباس (علیهما‌السلام) انجام داد. هدف از این اقدام، غارت اموال ایرانیان بود. این عملیات اصلاحی و تعمیرات به مدت ۲ سال طول کشید و در سال ۱۲۶۶هجری (۱۸۵۰م) به پایان رسید. در سال ۱۲۹۳ هجری (۱۸۷۶ میلادی) شیخ عبدالحسین طهرانی ملقب به شیخ العراقین، از دولت عثمانی اجازه خواست تا بخش‌های تخریب شده ضریح‌های امام حسین و حضرت عباس (علیهما‌السلام) را تعمیر و تزيین کند.
مزار امام حسین (ع) در قرن چهاردهم هجری
از حدود سال ۱۳۰۰ هجری به بعد، تعميرات فراوانی در حرم امام حسين (ع) توسط قاجارها (اعم از شاهان، شاهزادگان يا همراهان آنها) صورت گرفته است. در اين دوره، شماری از تاجران برجسته ايرانی و عراقی نيز در اين قبيل اقدامات سهيم بوده‌اند. تجار و سرشناسان مسلمان هند، به‌ويژه از فرقه اسماعيليه نيز در اين قبيل امور مشاركت فعال داشته‌اند كه ازجمله آنها سيّد طاهر سيف‌الدين هندی است كه در سال ۱۳۵۵ هجری با ديدن وضعيت اسفبار حرم امام حسين (ع) اقدامات فراوانی انجام داد.
در تمام نقاط حرم چون ديگر مراكز زيارتی عراق، نام پادشاهان صفوی و قاجار، روی كتيبه‌ها ديده می‌شد كه همگی آنها در دوره حكومت صدام نابود شد تا آثار ايرانی و فارسی در عتبات به‌طور كامل محو شوند. امروزه اين نام‌ها تنها در كتاب‌ها، خاطرات، سفرنامه‌ها، برخی تصاوير و احتمالا اسنادی كه در آرشيوهای دوره سلطنت عثمانی بر جای مانده، قابل رويت‌اند. (ایکنا)
حادثه دردناک حمله به حرم امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) که در ۱۸ ذیحجه ۱۲۱۶ هجری روی داد به حادثه طف دوم مشهور است. لونکریک درباره جزيیات این حادثه می‌گوید: «وقتی خبر نزدیک شدن وهابیان به کربلا در شامگاه روز دوم ماه نیسان (فروردین) پخش شد، در آن زمان بسیاری از ساکنان شهر برای زیارت مخصوص عید غدیر به نجف رفته بودند. افرادی که در کربلا باقی مانده بودند دروازه‌های شهر را بستند؛ اما وهابی‌ها که تعدادشان ۶۰۰ شترسوار و ۴۰۰ اسب‌سوار بود، در پشت دروازه‌های کربلا چادرهای خود را برپا و نیروهای خود را به سه قسمت تقسیم کردند و به یکی از دروازه‌های شهر کربلا حمله برده و توانستند آن را گشوده و به زور وارد شهر شوند. ساکنان کربلا وحشت زده شده و پا به فرار گذاشتند. اما وهابی‌ها به حرم‌های مطهر امام حسین و حضرت عباس (علیهما السلام) راه یافتند و آنها را تخریب و همه اموال نفیس و گرانبهای داخل حرم‌‌ها و هدایای پادشاهان فارس را به غارت برده و شمار زیادی از زائران را به قتل رساندند.
وهابی‌ها وحشیانه به شهر کربلا نیز هجوم برده و قتل و غارت و ویرانی به بار آوردند و به هیچ‌کس رحم نکردند. آنها تمام خانه‌ها را غارت کرده هرکس را که سر راه خود می‌دیدند، اعم از کهنسال، کودک، زن و مرد، به قتل می‌رساندند، به‌طوری که برخی مورخان تعداد کشته‌شدگان این حمله را هزار نفر و برخی دیگر چند برابر آن تخمین زده‌اند.»