نصرت‌‌الله تاجيك: روابط اقتصادي ايران و عراق به جراحي نياز دارد! اين گوي و اين ميدان!
تاجيك در پاسخ به سوال نخست «اعتماد» درباره چرايي انتخاب عراق به عنوان مقصد نخست پزشكيان گفت كه اين سفر انتخاب شخصي رييس‌جمهور است اما اميدوارم ايشان شخصا با تشكيل تيمي از كارشناسان روابط اقتصادي دو طرف را به طور كامل كالبدشكافي كنند و در طول سفر بررسي كنند كه چه ظرفيت‌هايي معطل مانده است و چه همكاري‌هايي با بغداد بايد انجام شود تا اين سفر به يك سفر كاري و مفيد براي دو ملت و دو كشور تبديل شود! هدف اصلي سفر به عراق همان‌طور كه آقاي رييس‌جمهور هم گفته زيارت است، از همين رو تصور مي‌كنم اگر تصميم كارشناسي و روند تصميم‌سازي پايين به بالا انجام مي‌شد و اگر مي‌خواستيم اولين سفر دو جانبه خود را به يكي از همسايگان انجام دهيم، كشورهاي ديگري ممكن بود در اولويت قرار گيرند. معمولا در جهان سوم و دنياي در حال توسعه سياست خارجي، تعيين مي‌كند، سفر به كدام كشور همسايه صورت بگيرد؟ سفر به كشورهاي همسايه براساس رويكرد حاكم بر سياست خارجي و نوع رابطه كشورها با يكديگر دارند انجام مي‌شود. البته آقاي پزشكيان خودشان از بيان مواضع‌شان ابايي نداشته و گفتند كه قصدشان زيارت است و فعل و انفعال‌هاي ديپلماتيك را نيز در كنار آن پيگيري مي‌كنند. واقعيت اين است هر كشوري براساس شكل روابط خود با كشورهاي همسايه يا سطح تنش‌ها و همچنين پيگيري منافع كوتاه، ميان و بلندمدت اقدام مي‌كند. در اين مورد ممكن است من به عنوان يك كارشناس يا هر كارشناس ديگري براساس تحليل خود از شرايط و نيازهاي سياست خارجي كشور خاصي را به عنوان مقصد پيشنهاد كند، اما در هر صورت در شرايط فعلي اين اتفاق نيفتاده است. شخص رييس‌جمهور تصميمي گرفته و درصدد اجراي تصميم خود نيز هست. اين انتخاب انتخابي فردي بود. ما به انتخاب شخصي ايشان به عنوان رييس‌جمهور و همچنين به عنوان يك فرد علاقه‌مند به شعائر مذهبي احترام مي‌گذاريم.
حال اگر از اين فضا عبور كنيم عراق يك ظرفيت است ولي تعاملات تجاري و اقتصادي ايران و عراق نياز به جراحي دارد. رابطه با عراق في‌نفسه براي ما مهم است و نه نقش منطقه‌اي و بين‌المللي اين بازيگر! در عراق بحث مرجعيت و حوزه‌هاي علمي شيعيان و ازجمله نقش آيت‌الله سيستاني در حوزه و نيز ايجاد ثبات و آرامش در عراق براي ايران از منظري ديگر با اهميت است. احتمالا آقاي پزشكيان ملاقاتي با آيت‌الله سيستاني هم خواهد داشت. به باورم ديد آقاي رييس‌جمهور در اين سفر به واقعيات سياست خارجي عيني‌تر خواهد شد! سياست خارجي محل توجه به واقعيات است! ايشان در اين سفر به‌صورت يقيني احساس مي‌كند راه نجات اقتصاد ايران در همكاري‌هاي بين‌المللي است. ظرفيت اقتصاد ايران بسيار بالاتر از سطح روابط با كشورهاي همسايه است. اين روابط با همسايگان لازم است اما كافي نيست!
تاجيك در ادامه و در پاسخ به سوال اعتماد در باب نقش احتمالي عراق جهت بهبود و احياي روابط تهران با بازيگران منطقه‌اي چون اردن، بحرين و مصر تاكيد كرد و گفت: يكي از اهداف دستگاه ديپلماسي كشورمان در دولت چهاردهم بهبود و تقويت روابط با كشورهاي منطقه بالاخص همسايگان عنوان شده است. با اين همه بعيد است عراق در اين مسير بتواند گامي بردارد. طي چند ماه گذشته وزراي پيشين امور خارجه كشورمان با وزير خارجه اردن و وزير خارجه مصر ملاقات‌هايي را داشته‌اند. به نظر من در اين برهه از زمان بعيد است ما نيازي به رساندن پيام خود به اين كشورها از طريق عراق داشته باشيم. مذاكرات ايران و عربستان چند دوره در عمان برگزار شد و چند دوره نيز عراق ميزباني رايزني‌ها را برعهده داشت اما در نهايت منتج به نتايجي نشد. آنچه كه حاصل شد بيشتر در اثر مداخله چيني‌ها بود كه طرفين به يك تفاهمي رسيدند كه آن‌هم حرف و حديث فراوان دارد! ما بايد الگوي فكري و رفتاري خود را تغيير و مشكلات خود را راسا با كشورها چه منطقه‌اي و چه بين‌المللي حل كنيم. دخيل كردن ديگر بازيگران به دليل موقعيت ژئوپليتيكي و قدرت سخت‌افزاري ما به‌صلاح نيست! فكر نمي‌كنم حتي اگر بخواهيم براي اين سفر دستاوردسازي هم داشته باشيم قادر نيستيم به اين مسائل متوسل شويم. به اين دليل كه در سطح بين‌المللي وزنه سياسي عراق چندان بالا نيست و در سطح منطقه نيز همين‌طور است. بيشتر مشكلات ايران با مصر و اردن دوجانبه هستند. دو طرف بايد قبول كنند كه دغدغه‌هاي يكديگر را قبول كنند؛ هم درمورد مصر و هم درمورد اردن. اما اكنون كشورهايي مانند مصر و اردن دغدغه‌هاي خاص خود را دارند. زماني كه در شرايط فعلي بخواهند وارد عادي‌سازي روابط خود با ايران شوند مجددا مسائل و مشكلات چه از سوي امريكا و اسراييل كه فشارهايي را وارد مي‌كنند خواهند داشت. فكر نمي‌كنم عراق نقش تعيين‌كننده يا حتي سازنده‌اي در روابط خارجي دو جانبه و چندجانبه و روابط بين‌المللي ايران داشته باشد.
ديپلمات پيشين كشورمان در پاسخ به سوال اعتماد مبني بر سفر احتمالي رييس‌جمهوري به نيويورك جهت سخنراني در نشست سالانه مجمع عمومي سازمان ملل بعد از سفر به عراق و نقش احتمالي بغداد در فرآيند تنش زدايي ميان تهران و واشنگتن خاطرنشان كرد: عراق ظرفيت ميانجيگري ندارد. هم از جهت وزنه بين‌المللي و هم جايگاه منطقه‌اي و سياسي. اصولا كشوري مي‌تواند ميانجي باشد كه وزن داشته باشد و بر دو طرف متنازع تاثيرگذار باشد. عراق در مقاطعي ميان ايران وامريكا حامل پيام‌هايي بود اما اين اقدام را نمي‌توان ميانجيگري تلقي كرد، بنابراين به عقيده من اين امكان در عراق وجود ندارد. در ادوار اخير نيز مثلا چند سال گذشته بيشتر قطر و عمان حامل پيام ميان تهران و واشنگتن بودند از همين رو بعيد است بغداد در اين مسير فعلا گامي بردارد. ضمن اينكه چه ضرورتي وجود دارد ما بخواهيم پيامي به امريكايي برسانيم درحالي كه كانال‌هاي ديگري وجود دارد و اصولا همه دست‌اندركاران و كارشناسان اصولا علاقه دارند دولت چهاردهم از اين فضاي تبادل پيام و مذاكره و غيره مستقيم با امريكا عبور كند و به نقش تاريخي خود براي تثبيت جايگاه ايران به عنوان يك كشور تاريخي و تاثيرگذار منطقه‌اي و بين‌المللي بپردازد. ضمن اينكه ما نبايد بي‌خود و بي‌دليل وزن كشورها را بالا و وزن خودمان را كاهش دهيم. اين در آينده براي ايران مشكل‌ساز خواهد شد! ما بايد راسا در صحنه بين‌المللي بازيگر و از اين طريق در صحنه منطقه‌اي بازيگردان شويم. در سفر به نيويورك كه بايد در فرصت ديگري به آن پرداخت آقاي پزشكيان بايد يك شوك‌درماني پيشه كند و در اين سفر تكانه خارجي داشته باشد!
تاجيك در ادامه و در تبيين موضع خود در باب لزوم جراحي روابط اقتصادي ايران و عراق و همچنين برنامه‌هاي كشورمان براي گسترش همكاري تهران و بغداد، برنامه‌هايي كه به باور ناظران و با توجه به واقعيت‌هاي حاكم به واسطه تحريم‌ها و فشارهاي ايالات‌متحده و ساير موانع شدني نيست، گفت: گسترش روابط ميان دو كشور ايران و عراق اتفاق خوبي است اما متاسفانه اخبار خوبي در اين زمينه به گوش نمي‌رسد. ظرفيت‌هاي زيادي ممكن است ميان دو كشور وجود داشته باشد. مثلا به دليل تشابهات زيستي و فرهنگ مردم عراق و ايران به ويژه در بحث‌هاي ديني و مذهبي و عتبات عاليات و رفت و آمدهايي كه وجود دارد. از سوي ديگر ورود عراقي‌ها به ايران چه براي زيارت و چه براي سياحت منافعي به دنبال دارد. ظرفيت‌هاي اقتصادي مانند تبادلات تجاري و خدمات فني مهندسي هم در روابط ايران و عراق وجود دارد اما متاسفانه به هر دليلي منتج به نتيجه خاصي نشده است! اخباري كه كارشناسان ايراني از طريق رسانه‌ها دريافت مي‌كنند اين است كه عراقي‌ها تمايل چنداني به حضور شركت‌هاي ايراني در اين كشور ندارند. ممكن است اگر پيگير اين موضوع شويم دلايل خاص خود را داشته باشند. من مي‌پذيرم كه ممكن است رفتار ما نيز از لحاظ استاندارد‌هاي حرفه‌اي و فني و همچنين از نظر صنعتي و تامين نيازهاي شركت‌ها و مردم عراق در سطح خيلي بالايي نباشد. متاسفانه كشور ما در زمينه صادرات خيلي در سطوح بالا قرار ندارد. مشكلاتي نيز وجود دارد، ازجمله مسائل مالي و بانكي و نقل و انتقال پول. از سوي ديگر عراقي‌ها نيز از جهت اين نقل و انتقالات تحت فشار امريكايي‌ها هستند. تحت فشار نهادهاي نظارتي بين‌المللي مانند اف‌اي‌تي‌اف هستند. لذا اين مشكلات اكنون وجود دارند. سياست خارجي ما سياست خارجي توسعه‌گرا و با محوريت توسعه اقتصادي نيست. مجموعه شرايط ما چه به صورت داخلي و چه در سطح سياست خارجي بر روابط اقتصادي ما نيز تاثيرگذار است. روابط ما با عراق شايد اين‌گونه باشد كه ما نزديك‌ترين دو كشور به يكديگر باشيم چه در كمك كردن به اين كشور هنگام مقابله داعش يا در زمينه‌هاي ديگر ما خيلي به اين كشور نزديك هستيم، هزينه و سرمايه‌گذاري كرديم اما هم به ميزان سرمايه‌گذاري بهره‌برداري نكرديم و هم متاسفانه اين فرصت فراهم نشده است كه دو كشور بتوانند سطح روابط را گسترش دهند و به يك ساماني برسانند. تركيه كه در مقطعي حامي گروه تروريستي داعش بود الان بيش از ايران از عراق بهره اقتصادي مي‌برد!
اگر آقاي رييس‌جمهور بتوانند بيشتر همان‌گونه كه در گردهمايي مشهد با فعالين اقتصادي خراسان متعهد شد، سفير اقتصادي باشند، مي‌توانند روابط اقتصادي دو كشور را به رونق برسانند و سامان دهند. ظرفيتي كه عراقي‌ها براي صنايع و شركت‌هاي ايراني دارند، مناسب است. بايد بررسي شود و اگر آقاي پزشكيان از همين ابتداي كار به وزراي مربوطه دستور دهند و يك تيم تخصصي واكاوي و كالبدشكافي مشكلات روابط اقتصادي تعريف كرده و در ابتداي سفر يك كميته مشترك دو، سه نفره تشكيل دهند شايد نتايجي حاصل شود. آقاي رييس‌جمهور بايد روابط اقتصادي دوطرف را كالبدشكافي كنند. بررسي كنند كه چه ظرفيت‌هايي معطل مانده است. چه اقداماتي را ما بايد انجام دهيم يا عراقي‌ها انجام دهند. اين سفر را بايد به يك سفر كاري تبديل كنند. اينكه چه اقداماتي را بايد طرف عراقي انجام دهد به ويژه در زمينه تعرفه‌ها اين مقوله بسيار با اهميت است. من شنيده‌ام كه عراقي‌ها براي تركيه تعرفه‌هاي ترجيحي خيلي مناسبي راتعريف كرده‌اند. درحالي كه براي كالاي ايراني اين اقدام صورت نگرفته است. به عقيده من اين موضوع به كار كارشناسي و تمركز نياز دارد. نه اينكه تمامي مسائل صرفا به تشريفات و سخنراني و ملاقات‌هاي تشريفاتي صرف ختم شود. اگر آقاي رييس‌جمهور از اين سفر يك دستاورد اقتصادي، اين‌گونه كه طرفين بتوانند سطح مبادلات را به صورت واقعي نه در حد يك سخنراني ،گسترش دهند و تا يك سال آينده هدف‌گذاري داشته باشند و اين هدف‌گذاري اجرايي شود اين سفر نتايج خوبي خواهد داشت. البته ايشان گويا به اربيل هم سفر خواهند داشت و اينجا هم زمينه همكاري اقتصادي قوي است و اتفاقا اين احتمال وجود دارد تا بدين طريق پايه همكاري‌هاي اقتصادي بين كردستان ايران و عراق تحكيم شده و با تشكيل بازارچه‌هاي مرزي و ساير مكانيسم‌ها پديده كولبري به تاريخ سپرده شود! حداقل آنچه مربوط به دو كشور است برطرف شود تا برسيم به مشكلات بين‌المللي ايران و بحث رفع تحريم‌ها!
تاجيك در ادامه و در پاسخ به سوال اعتماد در باب سفر پزشكيان به عراق آن‌هم در شرايطي كه شاهد نوعي رويارويي عريان و پنهان ميان ايران، مقاومت با اسراييل هستيم، خاطرنشان كرد، بعيد مي‌دانم اقدامي جدي در اين زمينه صورت گيرد. اين امكان وجود دارد اقدامي تشريفاتي و ملاقات فردي يا جمعي انجام شود. جزييات برنامه كاري ايشان منتشر نشده اما ممكن است ايشان ملاقات‌هايي با رهبران مقاومت يا به صورت كلي با جمعي از رهبران مقاومت داشته باشد اما اينكه مديريت بحران در دستور كار ايشان باشد بعيد مي‌دانم. اما اينكه گاهي اختلافاتي ميان گروه‌هاي مقاومت و دولت حاكم در عراق به وجود مي‌آيد اين موضوع، مساله‌اي نيست كه شخص رييس‌جمهور بخواهد دخالت كند. شايد شما يك پيش‌فرضي داشته باشيد و آن اينكه عراقي‌ها سعي مي‌كنند از اهرم ايران براي كاهش يا مديريت تنش‌ها ميان گروه‌هاي مقاومت و امريكا استفاده كنند. من اين موضوع را نفي نمي‌كنم اما اين مباحث در سطح رياست‌جمهوري نيست و بيشتر در سطوح عملياتي هستند. اگر هم اين مسائل ميان ايران و عراق مطرح شود بيشتر ميان مقامات اجرايي مانند سپاه قدس و در‌نهايت وزير امور خارجه است و نه رييس‌جمهور. مسائل مطرح در سفر آقاي پزشكيان بيشتر تشريفاتي است. ممكن است تفاهم‌نامه‌هايي نيز به امضا برسد. ضمن اينكه ورود به اين مسائل مقدماتي را نياز دارد. من بعيد مي‌دانم ايران در اين مرحله قصد داشته باشد نفيا يا به صورت اثباتي دخالتي كند. گروه‌هاي عراقي مخالف حضور نيروهاي امريكايي هستند. از طرفي دولت مركزي وابستگي‌هايي دارد و مذاكراتي با امريكا براي نحوه خروج انجام داده است. اخيرا نيز طرحي در اين زمينه تهيه شده است و ايران ترجيح مي‌دهد خود عراقي‌ها موضوع را با اتخاذ موضع واحد حل كنند. سياست ايران تلاش براي نزديك كردن ديدگاه گروه‌هاي مقاومت و دولت عراقي و انسجام و وحدت ملي آن كشور است.