شوراي آتلانتيك مدعي شد
همکاری ایران و روسیه
اهرم فشار یا ابزار چانه زنی تهران
چرا كرملين جنگنده‌هاي سوخو-35 و سامانه موشكي اس-400 را دراختيار ايران قرار نمي‌دهد؟
احسان پناه‌بر
مارك كاتز يك كارشناس ارشد غيرمقيم در برنامه‌هاي خاورميانه شوراي آتلانتيك در يادداشتي به بررسي ادعاي كشورهاي غربي مبني بر ارسال موشك‌هاي بالستيك ازسوي ايران به روسيه پرداخته است. آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا اخيرا و در پي ادعاي رسانه‌هاي غربي مدعي شد ايران موشك‌هاي بالستيك كوتاه‌برد را به روسيه تحويل داده است. بلينكن گفت انتظار دارد نيروهاي روسي ظرف چند هفته از آنها عليه اوكراين استفاده كنند. به نظر مي‌رسد مساله ارسال ادعايي موشك‌ها به ميدان زمينه‌ساز دور تازه تنش ميان تهران و غرب، به ويژه ايالات‌متحده بدل شده است. همزمان، وزارت خزانه‌داري امريكا از اعمال تحريم‌هاي بيشتر عليه افراد و نهادهاي ايراني و روسي ازجمله «ايران اير» خبر داد. اين تحركات از سوي غرب در قالب تحريم، البته نمي‌تواند براي مسكو و تهران غافلگيركننده باشد، چراكه آنها سال‌هاست با اين اهرم غرب عليه خود آشنايي دارند و راه‌هايي را نيز براي مقابله با آن يافته‌اند. پس آنچه مسلم است رويكرد تهران و مسكو در قبال غرب تغيير چنداني نداشته و باتوجه به تنش‌هاي اخير نيز بعيد است در كوتاه‌مدت به تغييري شگرف منتهي شود، اما پرسش اصلي اين است كه در صورت صحت ادعاي غرب، انتقال موشك‌هاي بالستيك كوتاه‌برد ايران به روسيه چه تاثيري بر روابط مسكو و تهران خواهد داشت. به طور مشخص آيا وابستگي روسيه به ايران، ابتدا براي پهپادهاي انتحاري و اكنون براي انتقال موشك‌هاي بالستيك كوتاه‌برد، اهرمي فشاري دراختيار ايران است؟ و تهران با اين اهرم چه چيزي را از مسكو مي‌خواهد به دست آورد؟
براساس گزارش‌هاي ادعايي از سوي رسانه‌ها و مقامات غربي، ايران مدت‌هاست كه به دنبال هواپيماهاي جنگنده سوخو-35 و سامانه‌هاي موشكي دفاع هوايي اس-400 از روسيه بوده ، اما مسكو هنوز آنها را به ايران تحويل نداده است. همان‌طور كه مطالعه هانا نوت و جيم لامسون در ماه آگوست نشان مي‌دهد، سامانه‌ها و فناوري‌هاي تسليحاتي روسي زيادي وجود دارد كه تهران مايل به دريافت آنهاست. به‌زعم كاتز، اگر هر يك از اين جنگنده‌ها دراختيار ايران قرار بگيرد بر اين گزاره (ادعاي) صحه مي‌گذارد كه ارسال موشك‌ها و پهپادهاي ايران به روسيه؛ اهرمي است دراختيار تهران براي تحت فشار قرار دادن مسكو. با اين حال، تحليلگر شوراي آتلانتيك مدعي است مسكو آنچنانكه بايد مايل به انتقال تسليحاتي به ايران نيست، چراكه اين امر توانايي روسيه براي حفظ روابط خوب با رقباي ايران، يعني عربستان‌سعودي و امارات متحده عربي را بر هم خواهد زد. به‌زعم كاتز، رهبران مسكو معتقدند با تقويت قدرت نظامي ايران، ممكن است بازيگران كرانه جنوبي خليج‌فارس احساس خطر كنند و هر چه بيشتر دست به دامن كشورهاي غربي، به ويژه ايالات‌متحده شوند. روس‌ها از فرصت روي كار آمدن بايدن نهايت استفاده را برده‌اند و تقريبا تمامي طرح‌هاي خود، از جمله حمله به اوكراين و ايجاد روابط بسيار نزديك با كشورهاي ثروتمند خليج‌فارس را پيش برده‌اند. مسكو همچنين توانسته روابط خود را با هند، چين و كره‌شمالي به شكل قابل توجهي بهبود بخشد. اما در اين ميان، متعادل ساختن اين روابط براي روس‌ها بسيار حايزاهميت است. حفظ تعاملات با ايران براي روس‌ها البته از نوع ديگري است. موقعيت ژئوپليتيك ايران در قلب اوراسيا هر قدرتي را به فكر همكاري با تهران مي‌اندازد.
از سوي ديگر، كاتز معتقد است كه در واقع، خود ايران ممكن است مايل نباشد از روسيه تسليحات پيشرفته وارد كند. همكاري عربستان و روسيه در قالب اوپك پلاس كه قيمت‌هاي جهاني نفت را نسبتا بالاتر نگه مي‌دارد، منافع ايران را نيز تامين مي‌كند. روسيه و ايران به دليل تحريم‌هاي غرب مجبورند نفت خود را با تخفيف بفروشند، اما اگر سعودي‌ها به اين نتيجه برسند كه روسيه به متحد قطعي و راهبردي ايران بدل شده است و بنابراين تصميم به افزايش توليد نفت بگيرند، كاهش قيمت‌هاي نفت در نتيجه هم به مسكو و هم به تهران آسيب مي‌زند. آنها مي‌دانند كه رياض مايل است بازار نفت را سيراب كند و خطر قيمت‌هاي پايين‌تر نفت را براي آسيب رساندن به رقباي خود بپذيرد. بنابراين در معادله كنوني، نه تهران و نه مسكو، هيچ‌كدام شايد مايل به افزايش ريسك و ايجاد نارضايتي در ميان همسايگان و شركاي راهبردي‌شان نباشند. علاوه بر اين، درحالي كه تهران ممكن است از مسكو بخواهد كه سوخو-35، اس-400 و ديگر سيستم‌ها و فناوري‌هاي تسليحاتي را به ايران منتقل كند، دريافت اضطراري آنها ممكن است هدف اصلي ايران نباشد. ايران در سال‌هاي اخير در طراحي و ساخت تسليحات موشكي و پهپادي پيشرفت‌هاي جدي را تجربه كرده است. همچنين ايران متحدين سرسخت و وفاداري در منطقه دارد كه مي‌توانند براي دشمنانش، به ويژه اسراييل بسيار مخرب و خطرناك باشند. دست‌كم در يك مورد نيز تهران به تل‌آويو نشان داده از رويارويي مستقيم نمي‌هراسد و هشدار داده وعده خونخواهي اسماعيل هنيه، رهبر سياسي حماس نيز نزديك است. پس در شرايط كنوني، تهران نمي‌خواهد ريسك افزايش تنش با همسايگان جنوبي‌اش را بپذيرد و همچنين همه راه‌ها را براي تعامل با غرب ببندد. از سوي ديگر، تهران شايد روسيه را ديگر در مقام ابرقدرت نبيند، اما به مسكو به عنوان شريكي مي‌نگرد كه عملا دشمنان تهران، از جمله واشنگتن را در جنگي ناخواسته درگير كرده است. اين امر به معناي دفع تهديدات قريب‌الوقوع ايالات‌متحده براي ايران و بر هم زدن تمركز غرب از خاورميانه است. بايد پذيرفت كه درگير شدن روسيه در اوكراين فرصتي طلايي براي ايران است تا هم به فروش نفت خود در بازار ادامه دهد و هم دشمنانش را درگير جنگي بسيار دورتر از مرزهايش ببيند. اوكراين البته هيچ تهديدي براي ايران نيست، اما به‌زعم تحليلگر شوراي آتلانتيك، ممكن است بخواهد هر چه بيشتر روسيه و غرب در اوكراين با هم درگير باشند و غرب منابع خود را در اين راه هدر دهد تا آنكه به مرزهاي ايران نزديك شود.
در واقع، يكي از نگراني‌هاي بزرگ تهران ممكن است اين باشد كه روسيه در جنگ خود با اوكراين شكست بخورد و به اين ترتيب به ايالات‌متحده و متحدان غربي‌اش اجازه دهد روي ايران تمركز كنند. ادعاي غرب مبني بر انتقال اولين پهپادهاي انتحاري و اكنون موشك‌هاي بالستيك كوتاه‌برد به روسيه مي‌تواند سرمايه‌گذاري خوبي از سوي تهران تلقي شود؛ حتي اگرچه در ازاي آن سامانه‌هاي تسليحاتي روسي را دريافت نكند. اين نگرش با سياست‌هاي خاورميانه‌اي ايران در همكاري با متحدانش در محور مقاومت و شيوه مقابله با تهديدات اين منطقه نيز مطابقت دارد.