معماي مانور برلين در حياط خلوت روسيه

به نظر مي‌رسد در سال‌هاي اخير، آسياي ميانه به ميداني براي رقابت قدرت‌هاي منطقه‌اي و جهاني بدل شده است. اين منطقه كه زماني حيات خلوت روسيه قلمداد مي‌شد، در شرايط جنگ اوكراين كم‌كم از ميدان ديد مسكو كنار رفته و فرصت را براي مانور ديگر قدرت‌ها هموار كرده است. در همين رابطه، اولاف شولتز، اولين صدراعظم آلمان قلمداد مي‌شود كه در دهه‌هاي اخير از اين منطقه بازديد مي‌كند. به‌زعم ناظران، صدراعظم آلمان با هدف هم‌افزايي اقتصادي و هماهنگي ژئوپليتيكي در آسياي ميانه روز يكشنبه 15 سپتامبر از ازبكستان ديدار كرد و قرار است در سفري دو روزه، در 16 و 17 سپتامبر به آستانه، پايتخت قزاقستان سفر كند.  درست يك‌سال پيش، آلمان و كشورهاي آسياي ميانه اولين نشست مشترك براي توسعه همكاري‌هاي خود را در برلين برگزار و حمايت خود را از توسعه مسير «كريدور مياني» كه آسياي ميانه را به اروپا متصل مي‌كند، اعلام كردند. در آن نشست، اولاف شولتز، صدراعظم آلمان ميزبان رهبران قزاقستان، قرقيزستان، تاجيكستان، تركمنستان و ازبكستان بود تا در مورد همكاري در زمينه اقتصاد، انرژي و منابع طبيعي گفت‌وگو كنند. رهبران پس از اين ديدار اعلام كردند كه براي ايجاد يك «مشاركت راهبردي منطقه»اي بين آلمان و آسياي ميانه به توافق رسيده‌اند و متعهد شدند كه گام‌هايي براي تقويت بيشتر روابط اقتصادي خود بردارند. آنها همچنين از ابتكارات توسعه «كريدور مياني» كه هدف آن اتصال منطقه به اروپا از طريق قفقاز، درياي سياه و تركيه است، حمايت كردند. در آن نشست، رهبران آسياي ميانه و آلمان همچنين از گزارش نهايي بانك اروپايي براي بازسازي و توسعه (EBRD) استقبال كردند كه «شبكه مركزي ترانس خزر» را به عنوان شبكه حمل و نقل پايداري معرفي مي‌كند. 
به نظر مي‌رسد اين كريدور در بحبوحه جنگ اوكراين و ناآرامي‌ها در درياي سرخ در پي جنگ غزه، به يكي از حياتي‌ترين شريان‌هاي انتقال كالا و انرژي براي اروپا بدل شده باشد. در اين ميان، آلمان كه به‌ شدت به انرژي روسيه وابسته است، درصدد است سبد تامين كالا و انرژي خود را متنوع كند. بنابراين سفري دو روزه به آستانه داشته است تا با توسعه همكاري با كشورهاي آسياي ميانه، راهي براي برون‌رفت از معضل ترانزيتي خود بيابد. به باور اربولات سيله خانوف، پژوهشگر ارشد در موسسه مطالعات استراتژيك قزاقستان زيرنظر نهاد رياست‌جمهوري قزاقستان (KazISS)، حضور اولاف شولتز در آستانه، قزاقستان در راستاي نشست يك‌سال پيش در برلين است تا با جلب نظر بازيگران منطقه، كريدور مياني را هر چه سريع‌تر توسعه دهد تا هم نفوذ خود را در اين منطقه برجسته و هم مشكلات عديده خود و اروپا را براي تامين كالا و انرژي تا حدي مرتفع كند. برلين به دنبال بازارهاي جديد و منابع انرژي و مواد معدني در پي جنگ اوكراين است. به گزارش رويترز، رهبر آلمان در نظر دارد چند معامله كليدي را با قزاقستان در زمينه انرژي نيز منعقد كند. نفت خام قزاقستان از سال گذشته از طريق خط لوله دروژبا عبور كرد و پس از اعمال تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه مسكو و كاهش عرضه روسيه، پالايشگاه شويد برلين را فعال نگه داشت. رويترز به نقل از يكي از مقامات قزاقستان گزارش داد اين گزاره در مسير همكاري دوجانبه دو كشور جديد است، چراكه پيش از اين نفت قزاقستان از اين خط لوله عبور نكرده بود. به نظر مي‌رسد در سال‌هاي اخير، قزاقستان به دليل بسته بودن مسير‌ها، در زمينه انتقال انرژي به كشورهاي اروپايي با مشكلاتي مواجه بوده است. اما توسعه مسيرهاي جايگزين توانسته است اين معضل را هم براي قزاقستان و هم كشورهاي اروپايي تا حدي برطرف كند. بنابراين چشم‌انداز كريدور مياني (مسير حمل‌ونقل بين‌المللي ترانس خزر)، پروژه ارتباط پايدار در امتداد خط غرب به شرق مورد توجه راهبردي جهاني، موضوعات ثابت مذاكرات برخي كشورهاي آسياي ميانه، به ويژه قزاقستان، با شركاي اروپايي از جمله آلمان بوده است. به علاوه به گزارش يورونيوز، يك هيات تجاري صدراعظم آلمان را در اين سفر همراهي مي‌كنند. بنابراين انعقاد قراردادهاي تجاري، اقتصادي و سرمايه‌گذاري جديد مي‌تواند ماحصل رايزني‌ها در پايتخت قزاقستان باشد. به ويژه، به گفته هبسترايت، سخنگوي دولت آلمان، مذاكرات بر همكاري در زمينه‌هاي علمي، اقتصادي، انرژي، ارتباطات و مواد خام متمركز خواهد بود. با توجه به نيازهاي آلمان و وجود توافقنامه در مورد مواد عرضه شده به اتحاديه اروپا (قزاقستان 19 ماده از 34 ماده خام مهم براي اقتصاد اتحاديه اروپا را توليد مي‌كند)، مذاكرات احتمالا بر همكاري در اين زمينه تاثير مي‌گذارد. همچنين انتظار مي‌رود كه در مورد پروژه‌هاي جديد در كشاورزي، شيمي، مهندسي مكانيك و ساير زمينه‌ها بحث و گفت‌وگو شود.  از نظر سياسي، ناظران انتظار دارند در مورد اوضاع سياسي داخلي دو كشور، اصلاحات دموكراتيك در حال انجام در قزاقستان و وضعيت پس از انتخابات در آلمان (انتخابات محلي در زاكسن، تورينگن و براندنبورگ كه در 2 سپتامبر برگزار شد) رايزني‌هايي انجام شود. همان‌طور كه گفته شد، دور كردن كشورهاي آسياي ميانه از روسيه، دشمن اين روزهاي اروپا، براي غرب بسيار حايز اهميت است. روند دموكراتيك كردن اين كشورها از مدت‌ها پيش در دستور كار غرب قرار داشته است. بنابراين برلين تلاش دارد با ترويج اصول ليبرال دموكراسي غربي در قزاقستان، هر چه بيشتر آستانه را از لحاظ سياسي و فرهنگي از مسكو دور كند. البته اهداف سياسي سفر شولتز به آستانه شامل موارد ديگري نيز مي‌شود. بازديدهاي سطح بالا، به عنوان يك قاعده، امكان تبادل نظر در مورد موضوعات مهم بين‌المللي را فراهم مي‌كند؛ گزاره‌اي كه چشم‌انداز تسريع روند صلح در اوكراين و خاورميانه، توانمندي‌هاي ميانجيگري قزاقستان و آلمان در پيشبرد اين فرآيندها و همچنين مواضع طرفين در خصوص ايده‌هاي نشست سالانه سازمان ملل را ترسيم خواهد كرد. به باور ايمن نكيسپكووا، تحليلگر مسائل آسياي ميانه در روزنامه آستانه تايمز، اهميت سفر شولتز در زمينه توسعه همكاري آلمان با كل منطقه آسياي ميانه نيز بايد مورد توجه قرار گيرد. آستانه اولين پايتخت آسياي ميانه است كه ميزبان چنين اجلاسي است. اين امر نشان‌دهنده نقش پيشرو قزاقستان در همكاري منطقه‌اي با بازيگران خارجي است. براي آلمان و اتحاديه اروپا، آسياي ميانه «ارگانيسمي» واحد محسوب مي‌شود كه مواد خام غني و متنوع، پتانسيل انساني، فرصت‌هاي ترانزيت و حمل و نقل و بازار مشترك اقتصادي با قدرت خريد رو به رشد و پيشنهادات تجاري سودآور را جذب مي‌كند. به‌طور كلي، مي‌توان پيش‌بيني كرد كه سفر آتي شولتز، صدراعظم فدرال آلمان به آستانه، انگيزه‌اي پويا به توسعه روابط قزاقستان و آلمان خواهد داد و همكاري بين آسياي ميانه و آلمان را به سطح كيفي جديدي ارتقا مي‌دهد.