اجراي پايلوت توسعه زيست ‌سازگار در مناطق گازرساني نشده: زمان تغيير را فرا برسانيم!

ايران با داشتن حدود 34 ميليارد متر مكعب گاز دنيا، داراي بيش از 17.3درصد منابع گاز طبيعي جهان مي‌باشد كه با 480 هزار كيلومتر خط لوله‌كشي گاز، يكي از وسيع‌ترين شبكه‌هاي گاز را در بين كشورهاي جهان، به صورت مصرف داخلي توزيع كرده است. با داشتن بيش از 30 ميليون مشترك گازي، به‌طور متوسط از 610 ميليون مترمكعب گاز ميانگين توليدي، حداقل 300 ميليون مترمكعب در نيروگاه‌ها و حداقل 150 ميليون مترمكعب در بخش خانگي/تجاري و صنايع جزء، مصرف مي‌شود. اين درحالي است كه روسيه و قطر با دارا بودن بيش از 48 و 24 ميليارد مترمكعب، عمده گاز توليد به جاي مصارف خانگي/تجاري و نيروگاه‌هاي نسل قديمي، صرف صادرات و زنجيره توليد مي‌گردد (البته روسيه در اثر جنگ اوكراين دچار برخي مشكلات شده است). اين روند مصرف كشور به گونه‌اي گرديده كه به جاي فرصت تبديل شدن ايران به هاب گازي جهان، به مصرف بيش از 5.5درصد گاز توليدي روزانه جهان رسيده است؛ بدون اينكه ثروت افزوده‌اي در زنجيره توليد باشد و بدون اينكه اهرم ديپلماسي انرژي محوري ايران در چهارراه شرق و غرب و شمال و جنوب جهان گردد. اين درحالي است كه با وجود مشكلات ناترازي سالانه در فصول سرد، هر سال نيز، تلاش بر تكميل شبكه گازكشي شهري و روستايي شد.  با وجودي كه سال‌هاي اخير با تحليل‌هاي مقايسه‌اي سياست‌هاي كشورهاي توسعه‌يافته توسط متخصصان، تهديد ناشي از پخش شبكه گاز بدون آينده‌نگري و بدون تنوع‌بخشي در منابع انرژي مصرفي به حكمراني انعكاس يافت؛ با وجود پذيرش اشتباه در توزيع گازكشي حتي به مناطق صعب‌العبور، به دلايل زياد شامل: تامين منافع پيمانكاران و حاميان آنها در مديران مياني، سياست جلب رضايت عمومي براي جبران ضريب اشتغال و توسعه پايين، فشار برخي نمايندگان مجلس، عدم آينده‌پژوهي و برنامه‌ريزي زنجيره ارزش و عدم تعيين ناترازي اقتصادي ناشي از هزينه‌هاي پنهان پايپينگ/ ايمني و نگهداشت خطوط، توزيع شبكه ادامه يافته است. از نظر علمي، به دليل بازه‌هاي متناوب در افزايش گرماي ناشي از توفان‌هاي دوره‌اي خورشيدي، تغييرات اقليمي، نوسانات دمايي و فصلي در سال‌هاي پيش‌رو، افزايش پيك‌هاي مصرف گاز دوره سرما، افزايش خواهد يافت و بار مصرفي سنگيني بر شبكه توزيع و عدم‌النفع اقتصادي بالايي بر صنايع ايجاد خواهد كرد. در شرايطي كه استهلاك، فرسودگي و عدم تقارن فشار شبكه گاز، مستلزم سرمايه‌گذاري و رفع اتلاف شبكه خواهد بود؛ بارگذاري، انتقال و توزيع اين شبكه به روستاهاي باقيمانده و شهرك‌هاي مسكوني و صنعتي جديد را مي‌توان با طرح‌هاي سبز جايگزين كرد. البته، اشاره به تلاش‌هاي متحولانه در زمينه انرژي‌هاي جهاني خاص مانند خورشيد مصنوعي يا باتري‌هاي اتمي صدساله، احتمال كنار رفتن تمام انرژي‌هاي موجود را دارد. زمان تغيير را فرا برسانيم. در جريان هر تهديدي، يك فرصت حداقلي وجود دارد. بهترين فرصت براي رفع دغدغه‌هاي ناترازي شبكه گاز و برنامه‌ريزي براي توسعه مناطق روستايي محروم در دولت چهاردهم، مي‌تواند آغاز گردد. با ايجاد فوريت در طرح‌هاي آزمايشي در ده منطقه آب و هوايي كشور براي تنوع‌بخشي به منابع انرژي در كنار بهره‌ورتر نمودن منابع كشاورزي، دامي و مهارت انساني، تحول خاصي در استفاده از شركت‌هاي نوپا و خلاقيت بدنه فني و مهندسي كشور مي‌تواند ايجاد گردد. طرح ايجاد الگوي روستاهاي سبز در مناطق گازكشي نشده با حمايت معنوي شركت ملي گاز و معاونت فناوري، ضمن تامين انرژي پاك، فرصت حضور پارك‌هاي فناوري وزارت علوم در قالب طرح‌هاي كارورزي دانشجويان دكترا زيرنظر شركت‌هاي با تجربه مراكز رشد دانشگاهي، مي‌تواند ميسر گردد. از طرفي، امكان راهبرد مقايسه‌اي از روش‌هاي اجرايي گوناگون در مناطق مختلف وجود خواهد داشت. به عنوان مثال، مصرف آشپزي و مصرف انرژي مدرن‌سازي كشاورزي/ دامداري با برق خورشيدي و مصارف آب گرم با سيكل خورشيدي. تامين مالي طرح مي‌تواند از طريق يك صندوق مشترك با تخصيص بودجه گازكشي معادل توسط شركت ملي گاز، سرمايه بخش خصوصي از طريق مزايده، دريافت وام بين‌المللي و همچنين تركيب صنعت اكوتوريسم با طرح توسعه سبز در ده منطقه پيشنهادي، صورت پذيرد. الگوي بهينه شده با ارزيابي تجربه‌هاي موفق در كشورهاي اسكانديناوي و تجربه پايلوت اوليه در كشور، امكان بهبود اجرايي در شهرك‌هاي صنعتي را نيز خواهد داشت. سرفصل پيشنهادات ذيل براي ايجاد پايلوت سبز روستايي در ده منطقه مختلف كشور بدين صورت، ارايه مي‌گردد: 
1- استفاده از انرژي خورشيدي برحسب اقليم منطقه: قيمت تمام‌شده انرژي خورشيدي در جهان حدود 2.5 سنت به ازاي هر كيلووات شده است كه در مقايسه با قيمت جهاني برق نيروگاه گازي، كمتر شده است. 
2- استفاده از انرژي بادي بر حسب اقليم منطقه: قيمت تمام شده انرژي بادي از حدود 25 سنت به ازاي هر كيلووات ساعت برق در 20 سال قبل به حدود 2.5 تا 4 سنت رسيده است. 
3- نصب مخازن گاز مايع LNG: با لايسنس مديريت ايمني، نصب مخازن سيار، مي‌تواند باعث كاهش هزينه‌هاي تعمير نگهداري خط لوله، عدم تخريب گونه‌هاي گياهي در مسير پايپينگ و كاهش نشر غيرمستقيم گازهاي گلخانه‌اي گردد.
4- نصب مخازن گاز مايع LPG
5- كشت گياهان انرژي‌زا مانند جلبك‌ها: اين گياهان سريع‌الرشد مي‌توانند به توليد سوخت‌هاي زيستي و منبع سوخت تجديدپذير منجر شوند . 
6- توليد بيوگاز از پسماندها: استفاده از پسماندهاي گياهي و دامي در روستاها مي‌تواند به عنوان يك منبع پايدار در روستاها كمك نمايد .
7- استفاده از طرح‌هاي مدرن آبخيزداري و مدرن‌سازي توليدات روستايي در كنار توسعه هوشمند تركيبي با اكوتوريسم .
مراجع:
 https: //www.worldometers.info/gas/qatar-natural-gas
https: //www.eghtesadnews.com/ بخش-اقتصاد-در-رسانه-ها-67/326524-بررسي-يك-خطاي-بزرگ-راهبردي-در-توسعه-ايران-چرا-شهرها-لوله-كشي-گاز-شد
 دكتراي مهندسي فرآيند، دانشگاه علم 
و صنعت؛ كارشناس ارشد حوزه نفت و انرژي