مسعود پزشكيان، رييس‌جمهور ايران عصر پنجشنبه براي شركت در نشست «ارتباط متقابل زمان‌ها و تمدن‌ها- مبناي صلح و توسعه» به عشق‌آباد پايتخت تركمنستان سفر كرد. به گزارش ايرنا، پزشكیان در حاشيه اين همايش بين‌المللي، روز جمعه با ولاديمير پوتين، همتاي روسي خود ديدار و گفت‌وگو كرد. پوتين در ديدار با پزشكيان در تركمنستان گفت: روسيه و ايران در مورد رويدادهاي بين‌المللي ديدگاه‌هاي مشابه و نزديكي دارند. به گزارش رسانه دولتي روسيه، تاس، پوتين افزود: ما به طور فعال در عرصه بين‌المللي با هم كار مي‌كنيم و ارزيابي‌هاي ما از رويدادهايي كه در سراسر جهان اتفاق مي‌افتد، اغلب به هم بسيار نزديك است.
رييس‌جمهور ايران نيز روابط تهران و مسكو را «راهبردي و صميمانه» خواند. پزشكيان افزود: روابط تهران و مسكو در زمينه اقتصادي و فرهنگي، هر روز قوي‌تر مي‌شود. اين درحالي است كه پزشكيان ماه گذشته وعده داد روابط تهران را با مسكو براي مقابله با تحريم‌هاي غرب عليه روسيه به دليل حمله پوتين به اوكراين، تعميق ببخشد. اين نشست درحالي برگزار شد كه خاورميانه در التهاب جنگي منطقه‌اي قرار دارد و هر لحظه ممكن است آتش آن شعله‌ور شود. ايران، به دنبال اقدامات خصمانه تل‌آويو و ترور شخصيت‌هاي مقاومت، با شليك 180 موشك بالستيك به رژيم اسراييل پاسخ داد. اسراييل نيز در لفاظي‌هاي خود تهديد كرده پاسخ ايران را تلافي خواهد كرد. همچنين، اخيرا غرب تهران را متهم كرده با ارسال تسليحات به روسيه، از مسكو در جنگ عليه كي‌يف حمايت مي‌كند. ايران همواره اين ادعا را رد كرده و خواهان گفت‌وگو با غرب بر سر آن شده است.
اين نخستين ديدار پوتين و پزشكيان، رييس‌جمهور جديد ايران است. به گزارش ايرنا، رييس‌جمهور روسيه در ماه جولاي پزشكيان را جهت ديداري رسمي به روسيه دعوت كرد؛ دعوتي كه رييس‌جمهور ايران آن را پذيرفت. روساي جمهور دو بازيگر مهم منطقه اوراسيا مجددا در اجلاس سران كشورهاي در حال ظهور بريكس كه قرار است 22 تا 24 اكتبر در شهر كازان روسيه برگزار شود، ملاقات خواهند كرد. اخيرا دولت پزشكيان وعده داده مسكو و تهران ديدگاه‌هاي خود را براي امضاي توافقنامه مشاركت راهبردي به هم نزديك كرده و اين اتفاق مي‌تواند در اجلاس سران اواخر ماه جاري انجام شود.
تحريم؛ بهانه‌اي براي اتحاد؟
نشست منطقه‌اي در عشق‌آباد، پايتخت تركمنستان، كشوري كليدي در منطقه آسياي مركزي، نيز در شرايطي برگزار مي‌شود كه غرب و در راس آن، ايالات‌متحده، مدعي است در سال‌هاي اخير، مسكو و تهران روابط نظامي نزديكي تعريف كردند، به ويژه از زمان حمله به اوكراين در فوريه 2022، . سي‌ان‌ان در ماه سپتامبر در گزارشي مدعي شد ايران اخيرا موشك‌هاي بالستيك كوتاه‌برد به روسيه فرستاده تا در جنگ عليه اوكراين استفاده شود. ادعايي كه مقام‌هاي ايران بارها آن را رد كرده‌اند.
به نظر مي‌رسد تهران و مسكو، در شرايطي كه هر دو بازيگر تحت تحريم‌هاي غرب قرار دارند و همچنين از پيوندهاي ژئوپليتيك مهمي در منطقه ارواسيا برخوردارند، در رفع نيازهاي خود با يكديگر پيوند يافته‌اند. در همين رابطه، انيسه بصيري تبريزي، تحليلگر ارشد انديشكده چتم هاوس به سي‌ان‌ان گفت به نظر مي‌رسد اين پيوند براي ايران مفيد بوده است. اين تحليلگر افزود: مسكو و تهران عملا در منطقه خاورميانه اتحاد نظامي خود را در مقابل ايالات‌متحده و غرب توسعه داده‌اند. از طرفي، اين دو بازيگر مطرح منطقه، در همكاري با يكديگر، در تلاشند با تحريم‌هاي فزاينده غرب مقابله كنند. بصيري تبريزي خاطرنشان كرد: اين تصور در مسكو وجود دارد كه ايران مي‌تواند راه‌هاي دور زدن تحريم‌ها را به روسيه بياموزد. بلوك اقتصادهاي نوظهور بزرگ، در قالب بريكس - كه ايران رسما در اوايل سال جاري به آن ملحق شد - به روسيه و ايران كمك خواهد كرد با حذف دلار از معاملات، تبادل مالي بين بانكي را تسريع ببخشند. پزشكيان پيش از اين بر تمايل خود براي تقويت همكاري‌هاي دوجانبه با روسيه براي مقابله با تحريم‌هاي «ظالمانه» غرب تاكيد كرده است.
رييس‌جمهور ايران هفته گذشته نيز در ديدار با ميخاييل ميشوستين، نخست‌وزير روسيه در تهران خواستار تسريع پروژه‌هاي مشترك شد. در همين حال، روسيه براي گسترش همكاري‌هاي تجاري و اقتصادي و تنوع بخشيدن به تجارت دوجانبه خود با ايران ابراز علاقه كرد. نخست‌وزير روسيه همچنين از پزشكيان براي شركت در نشست اكتبر بريكس در روسيه دعوت كرد كه قرار است در حاشيه آن، دو كشور توافقنامه راهبردي جامع امضا كنند. به گزارش تاس، وزارت خارجه روسيه اين ديدارها را به عنوان مدركي دال بر پيوند در بالاترين سطح در روابط روسيه و ايران ارزيابي كرده است. همچنين، ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين پيش از اين ديدار گفت كه دستور كار عمدتا بر روابط دوجانبه روسيه و ايران متمركز خواهد بود. اما بي‌شك وضعيت خاورميانه ناديده گرفته نخواهد شد و در دستور كار قرار خواهد گرفت.
روسيه و بحران خاورميانه
بصيري تبريزي در پايان مدعي شد تحولات خاورميانه لزوما نتوانسته روابط ايران و روسيه را تقويت كند، چراكه از يك‌سو، روسيه نمي‌خواهد با درگير شدن در تحولات خاورميانه، تمركز خود را از جنگ در اوكراين منحرف كند و از سويي ديگر، از بحران در حال گسترش منطقه نيز براي منحرف كردن نگاه غرب از اوكراين، سود مي‌برد. اين تحليلگر چتم هاوس افزود احتمالا روسيه از لحاظ استراتژيك نمي‌تواند از نظر ارائه توانايي فني و نظامي به ايران، فراتر از يك نقطه خاص، روابط خود با تهران را پيش ببرد. درحالي كه اين رابطه در حال رشد بوده، به نظر اختلاف نظرهاي راهبردي و تاكتيكي در منطقه وسيع اوراسيا ميان اين دو قدرت وجود خواهد داشت.
همزمان، وبگاه عرب ويكلي نيز به ديدار پزشكيان و پوتني در عشق‌آباد واكنش نشان داد و نوشت اتحاد رو به رشد ايران و روسيه در سطوح مختلف در بحبوحه گسترش تنش‌ها در خاورميانه به اوج خود رسيده و همين گزاره غرب را به طور فزاينده‌اي نگران كرده است. با نگاه در ماه‌هاي گذشته، به نظر مي‌رسد تهران و مسكو قرن‌ها رقابت منطقه‌اي را كنار گذاشته‌اند تا بر رويارويي مشترك با غرب تمركز كنند.
از نگاه هفته‌نامه عرب ويكلي، ائتلاف تهران و مسكو مي‌تواند بيش از اين شود، چراكه تهران و مسكو هر دو به دنبال راهي براي شكستن سد تحريم‌ها عليه خود هستند. نيكول گراجوسكي، عضو موسسه صلح بين‌المللي كارنگي در گفت‌وگو با خبرگزاري فرانسه گفت غرب در ادعاهاي خود ايران را به ارسال تسليحات موشكي به روسيه براي استفاده در جنگ اوكراين متهم مي‌كند. غرب نگران است در صورت صحت اين ادعا، كه از سوي ايران رد شده، مشاركت نظامي و فني ميان روسيه و ايران به مشاركت دفاعي عميق‌تري منجر شود و تا مرحله پيوند راهبردي ميان تهران و مسكو نيز پيش رود. كشورهاي غربي ايران را متهم كرده‌اند كه موشك‌هاي بالستيك تاكتيكي فتح-360 را به روسيه تحويل داده است كه گفته مي‌شود برد آنها در حدود 120 كيلومتر است. ايران نيز اين ادعا را رد كرده، با اين حال ترس ايالات‌متحده‌اي پيوند نزديك‌تر ميان ايران و روسيه است؛ پيوندي كه به روس‌ها اين امكان را مي‌دهد كه موشك‌هاي پيشرفته‌تري با برد بلندتر از ايران دريافت كنند. از سويي، در بحبوحه بحران در خاورميانه و رويارويي تهران و تل‌آويو در هفته‌هاي اخير، غرب نگران است ارسال تسليحات و پدافند پيشرفته از روسيه به ايران، به تقويت موضع ايران بينجامد و متحد اصلي غرب در منطقه، اسراييل را هدف قرار دهد. يك مقام ارشد غربي در گفت‌وگو با عرب ويكلي نيز مدعي شد غرب نمي‌داند در تنش در منطقه بر پيوند نظامي ميان ايران و روسيه تا چه اندازه تاثير گذاشته و آيا ايران و روسيه تمايل دارند در اين شرايط بر توان فني و نظامي تهران بيفزايند يا خير؟
از سوي ديگر، روابط فني ايران و روسيه به امور دفاعي ختم نمي‌شود. به ادعاي گروهي از ناظران روسيه كه اولين نيروگاه هسته‌اي ايران را راه‌اندازي كرده، دانش فني پيشبرد برنامه صلح آميز هسته‌اي را نيز با ايران به اشتراك گذاشته است. همين مساله بر نگراني غرب در قبال شراكت هسته‌اي تهران و مسكو افزوده است. غرب كه ايران را متهم مي‌كند برنامه غني‌سازي اورانيوم خود را تا آستانه گريز هسته‌اي غني‌سازي كرده است، مدعي است در صورت تعميق پيوند ميان مسكو و تهران، اين امر به گذر ايران از آستانه گريز هسته‌اي منجر خواهد شد. ايران همواره اين موضوع را رد كرده و برنامه هسته‌اي‌اش را كاملا صلح‌آميز مي‌داند. انديشكده شوراي آتلانتيك امريكا در گزارش اخير خود مدعي شد با توجه به وابستگي روسيه به تهران جهت ارسال تسليحات در جنگ عليه اوكراين، واشنگتن نمي‌تواند انتظار داشته باشد كه مسكو به تلاش‌هاي مجدد براي مذاكرات چندجانبه بين‌المللي در قبال برنامه اتمي ايران بپيوندد. به ادعاي اين انديشكده، در واقع، پوتين حتي ممكن است از چشم‌انداز يك ايران مجهز به برنامه پيشرفته هسته‌اي جهت منحرف كردن تمركز ايالات‌متحده و ساير كشورهاي غربي از جنگش در اوكراين استقبال كند.
از نگاه انديشكده شوراي آتلانتيك، روابط ايران و مسكو در چند زمينه ديگر، از‌جمله اقتصاد، ژئوپليتيك و همكاري‌هاي بين‌المللي مثل شراكت در پيمان همكاري‌هاي شانگهاي و بريكس گسترش يافته است. گراجوسكي، نويسنده كتابي در مورد روسيه و ايران با عنوان «شركاي نافرماني از سوريه تا اوكراين» در انديشكده شوراي آتلانتيك نوشت روسيه و ايران اكنون به‌طور فزاينده‌اي به يكديگر وابسته‌اند و به نظر اين پيوند راهبردي خواهد شد. از نگاه اين تحليلگر، رقابت و عدم توافق بر سر برخي مسائل در منطقه اوراسيا ميان مسكو و تهران وجود دارد. اما فشار غرب عليه اين دو بازيگر مي‌تواند پيوند ميان آنها را راهبردي كند و از اختلافات ميان آنها كم كند.
آخرين نمونه اختلاف‌نظر بين ايران و روسيه بر سر طرح جنجال برانگيز آذربايجان و تركيه براي اتصال زميني به جنوب قفقاز موسوم به «كريدور زنگزور» است. اين كريدور در طرحي كه منافع ايران را در منطقه قفقاز به خطر مي‌اندازد، درياي خزر را به تركيه متصل مي‌كند. مسير اين كريدور در امتداد مرز ايران مي‌تواند باعث شود تهران دچار مشكل ژئوپليتيك شود. به نظر مي‌رسد در سال‌هاي اخير هر دو بازيگر مشتاق كاهش اختلافات خود بوده‌اند. گراجوسكي در پايان نوشت گرچه تنش‌هايي در رابطه تهران و مسكو وجود دارد، اين امر مي‌تواند گواهي بر توانايي آنها در همگرايي بيشتر روابط نيز باشد چرا كه با حل برخي مسائل اساسي و گفت‌وگو بر سر مسائل راهبردي، پيوند مسكو و تهران مي‌تواند از سطح ملي فراتر رود و به سطح بين‌المللي و راهبردي كشيده شود.