فرشاد مومني عنوان كرد
رشد كسري مالي دولت در 35 سال گذشته متناسب با شوك درماني
فرشاد مومني، استاد اقتصاد دانشگاه كه در نشست «اگر عالي‌نسب امروز سياستگذار بود...» در انجمن علمي دانشكده اقتصاد دانشگاه علوم رضوي در مشهد سخن مي‌گفت، با بيان اينكه تا زماني اين بلوغ انديشه‌اي و اين ارتقاي فهم پديد نيايد كه اگر حكومت ما، مردم و توليدكنندگان را اعتمادزدايي كند سنگي روي سنگ بند نخواهد شد، اضافه كرد: آقاي عالي‌نسب در سال‌هاي جنگ مي‌گفتند هيچ عنصري براي حفظ جمهوري اسلامي در تراز اعتماد عامه مردم و توليدكنندگان به حكومت نيست. صفحات 110 تا 115 كتاب «چرا ملت‌ها شكست مي‌خورند» را بخوانيد؛ در آنجا به صراحت گفته مي‌شود كه ملت‌ها زماني شكست مي‌خورند كه رفتارهاي دولت‌ها در عمل از ملت اعتمادزدايي مي‌كند. كاش اين توان را داشتيم كه حكومتگران گرامي‌مان را متوجه كنيم كه حركت به سمت دلاري كردن اقتصاد و تحميل بي‌ثباتي و ناامني و حس بي‌آينده بودن به مردم و توليدكنندگان در اثر شوك درماني چه خواهد كرد.
مومني با تاكيد بر اينكه پرهيز از شوك درماني، حياتي‌ترين كاري است كه بايد در دستور كار حكومت و ملت توسعه‌خواه قرار بگيرد، گفت: هر كس دل در گروی دين خدا و مردم و آينده كشورش دارد، بايد تلاش كند آثار سوء شوك درماني را بر همه عرصه‌هاي حيات جمعي ايرانيان آشكار كند. ما در اين زمينه از يك تاريخ تلخ 35 ساله برخوردار هستيم. در اثر شوك درماني ما شاهد ميان تهي شدن توان مالي خانوارها، بنيه توليد ملي و به افلاس كشيده شدن مالي حكومت مي‌شويم. تمام شواهد 35 سال گذشته ما آن را نشان مي‌دهد، اما ما در واكاوي چگونگي برون‌رفت از آن قفل تاريخي اعتياد حكومتگران به شوك درماني، مي‌توانيم اينها را با جزييات و ارقام بسيار تكان‌دهنده، حتي در كادر داده‌هاي رسمي انتشار يافته هم مشاهده كنيم.
مومني توضيح داد: معيشت مردم، بنيه توليد فناورانه كشور و توان مالي حكومت اين سه شاقول بود و مي‌فرمودند هر توصيه، قانون يا هر سياستگذاري بايد با اين سه شاقول سنجيده شود. اين طنز تلخ را بايد بسيار جدي گرفت كه اغواگري حكومتگران براي تمسك به شوك درماني، به بهانه كمبود ريال است. اما در كل 35 سال گذشته، بدون استثنا مي‌بينيم كه در هر دوره‌اي كه شوك درماني شده، كسري مالي دولت متناسب با شدت شوك درماني افزايش پيدا كرده است. اينجا عظمت حرف شهيد بهشتي را در تاكيد بر حق و عدل متوجه مي‌شويم نه منافع دلال‌ها و واسطه‌گرها و سوداگران و واردات‌چي‌ها. بايد منافع خانوارها، مولدها و نهاد دولت‌محور باشد تا يادگيري ايجاد كند. اگر يادگيري اتفاق نمي‌افتد، به معناي اين است كه ساختار قدرت ما در سطوح قابل اعتنايي به تسخير غيرمولدها درآمده است.
مونتاژكاري كشور را با پس افتادگي روبه‌رو مي‌كند
اين اقتصاددان با بيان اينكه برنامه توانمندسازي كيفيت انديشه‌اي و اجرايي حكومت، جزو حياتي‌ترين و فوري‌ترين اولويت‌ها است، تصريح كرد: عالي‌نسب كسي بود كه براي شناخت اقتصاد كشاورزي ايران و موانع توسعه روستايي در آن، 19 هزار پرونده تشكيل داده بود و با جزييات و دقت عملي، به خصوص آثار سياست‌هاي اقتصادي كشور را بر جامعه روستايي و بخش كشاورزي رصد مي‌كرد. آقاي عالي‌نسب، حساسيت بسيار شديدي به ترجيح مونتاژكاري به عمق بخشي به ساخت داخل در بخش صنعت ايران داشت؛ چرا كه مونتاژكاري كشور را با پس افتادگي و انواع فاجعه‌ها روبه‌رو مي‌كند. آلبرت هيرشمن در كتاب «استراتژي توسعه اقتصادي» مي‌گويد شوك درماني بحران قابليت همكاري و بحران تقسيم كار عقلانی و بحران پيوندهاي پسين و پيشين ايجاد مي‌كند.
وي با تاكيد بر اينكه اگر دركي از توسعه در ساختار قدرت ايران وجود داشت، بايد درك مي‌شد كه اين نوع بودجه، رابطه مردم و حكومت را بدتر مي‌كند، ابراز عقيده كرد: اگر گوشي براي شنيدن و چشمي براي ديدن بود، به محض اينكه درباره اين مساله متقاعد مي‌شدند بايد روندها را متوقف مي‌كردند. وقتي اين روند را متوقف نمي‌كنند و اصرارهاي ناهنجار هم مي‌شود، به معناي اين است كه بخش بزرگي از آنها به تسخير منافع غيرمولدها درآمده‌اند و اقتضائات معيشت خانوارها و بنيه توليد ملي و توان مالي حكومت را قرباني منافع غيرمولدها مي‌كنند. بنابراين استاد فقيد تمركزش بر اين سه مساله بود و از درون آن توجه به معيشت خانوارها متناسب با شرايط ايران، انديشه عدالت اجتماعي را صورت‌بندي كرده بودند.
به يك تيم عميق با حريت، شرافت
و سلامت اقتصادي نياز داريم
اين استاد دانشگاه گفت: استاد فقيد در آن دوره، بار بزرگي را به تنهايي برداشتند و ما اكنون براي ادامه راه عالي‌نسب بايد يك قدم جلوتر برويم و آن هم اين است كه بزرگ‌ترين خلأ نهادي رو به انحطاط آورنده جامعه‌مان را در ساختار قدرت برطرف كنيم. ما به يك تيم عميق با حريت، شرافت و سلامت اقتصادي نياز داريم كه امر خطير هماهنگ‌سازي جهت‌گيري‌هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و بين‌المللي را در مركز توجه خودش قرار بدهد. همه آنچه تا به امروز به اين نيت ايجاد شده، به‌واسطه اينكه آن اهليت علمي و حرفه‌اي در آن وجود نداشته، به ضد خود تبديل شده است. اگر شما بخواهيد با مساله محوري اقتصادي سياسي ايران را دنبال كنيد، ببينيد كه به جلسه سران قوه چه اختياراتي داده شود و از درون آن تصميم‌ها چه بر سر ايران آمد! غلبه بايد با صاحبان اهليت علمي و حرفه‌اي باشد، نه اينكه هر كسي دستش به آنها رسيد، بتواند جريان قاعده‌گذاري و تخصيص منابع را در كشور تحت تاثير قرار بدهد. مومني گفت: در كنار صدها اشتباهات كوچك و بزرگ كه در نظام قاعده‌گذاري‌ها است، يك اقدام افتخارآميز هم با عنوان اهتمام بي‌سابقه به تربيت كارشناس انجام شده، گرفتاري بنيادي امروز ايران اين است كه زور رانت، فساد، ربا، دلالي و واردات‌چي‌گري از زور علم بيشتر است. به گمان من اگر ما براي همه آحاد جامعه چنين مسووليتي تعريف كنيم كه هر كس به قدر وسعش تلاش كند زور علم بيشتر شود، ما مي‌توانيم از اين گرفتاري‌ها بيرون بياييم. ظرفيت‌هاي دانايي موجود در كشور، هنوز فراتر از حد پيچيدگي‌هاي اين اقتصاد سياسي است و شايد اين مساله بزرگ‌ترين نيروي محركه اميدافزايي و تلاش براي من و دوستانم است.
بازي توسعه، يك بازي آرمان‌خواهانه و جمعي است
وي تاكيد كرد: كتاب استراتژي توسعه اقتصادي آلبرت هيرشمن مي‌گويد بازي توسعه، يك بازي آرمان‌خواهانه و جمعي است؛ بنابراين پايبندي به آرمان و قابليت همكاري، جزو مهم‌ترين ويژگي‌هاي فرهنگي و اجتماعي يك جامعه توسعه‌خواه است. بنابراين به همان اندازه كه جريان توسعه اقتصادي است و شايد بيش از آن، سياسي و اجتماعي و فرهنگي هم است. اگر تنش‌زدايي در مناسبات بين‌المللي را هم به عنوان يك ستون فقرات در شرايط كنوني، براي برقراري ثبات و احساس امنيت در نظر بگيريد، مي‌بينيد كه مساله در چه ابعادي بايد به عنوان نظام حيات جمعي در نظر گرفته شود. وقتي مخالفان دولت در دوره جنگ، به سياست‌هاي اقتصادي هوشمندانه عالي‌نسب حمله مي‌كردند و با ژست مثلا دلسوزي دولت را به اتخاذ سياست‌هاي تورم‌زا دعوت مي‌كردند، استاد فقيد مظلومانه به من مي‌فرمودند كه اينها نمي‌فهمند اگر ما معيشت مردم را تضمين نكرده باشيم، كسي زن و بچه‌اش را رها نمي‌كند و داوطلب رفتن جنگ شود. اگر احساس فقر و عسرت كند و خانواده‌اش به خلافكاري و تن‌فروشي مبادرت كند، به جنگ نمي‌رود. درك آنها در بهترين حالت، دركي انتزاعي و كليشه‌اي است. متوجه نمي‌شوند كه پشتيباني از توليد - همان طور كه نيازمند پشتيباني از كل نظام حيات جمعي است - عالي‌ترين پشتيباني‌ها را هم از كل نظام حيات جمعي انجام مي‌دهد.