عصر بي‌خبري يا تاريخ امتيازات در ايران
ابراهيم تيموري، نويسنده كتاب «عصر بي‌خبري يا تاريخ امتيازات در ايران» است. اين كتاب توسط چاپ اقبال در سال ۱۳۳۲ ش. در تهران منتشر شده كه به دوره حكومت قاجار اشاره مي‌كند. نويسنده در مقدمه كتاب، درباره روش تحقيق خود سخن گفته كه بدين شرح است:
در اين دو، سه سال اخير كه مبارزات ملت ايران براي كوتاه كردن دست بيگانگان از دخالت در امور داخلي كشور وارد مرحله تازه‌اي شده مكرر از استثمار ملت ايران و اسارت يكصدوپنجاه ساله گفت‌وگو به ميان آمده و در جرايد و مجلات مقالات بسيار منتشر شده است و با توجه به اينكه دخالت‌هاي گوناگون استعمارگران خاصه انگليسي‌ها و روس‌هاي تزاري در قرن نوزدهم نسبت به امور كشورها رنگ‌هاي فريب‌آميز مختلف داشته و مخصوصا از راه گرفتن امتيازات متعدد و بستن زنجيرهاي اسارت بر دست‌وپاي ايراني به عنوان بهره‌برداري از منابع مختلف ايران و سوءاستفاده از ناداني و بي‌خبري‌هاي هيات حاكمه سودپرست اين كشور هر يك داستاني تاثرآور و دلخراش دارد كه در عين حال بسي قابل توجه و جالب است. متاسفانه هنوز راجع به اين موارد اطلاعات دقيق و كامل كه مستند به مدارك و اسناد باشد، منتشر نشده و عامه مردم از بيشتر اين وقايع جانگداز بي‌خبر مانده‌اند.
چند سال پيش كه نگارنده براي تهيه كتاب «تحريم تنباكو - يا - اولين مقاومت منفي در ايران» كه شرح يك صحنه از مبارزه دليرانه ملت ايران به منظور كوتاه ساختن دست اجانب از امور كشور است در گوشه و كنار مشغول جمع‌آوري اسناد و مدارك مربوط به آن بودم به مطالب بسياري راجع به چگونگي اعطاي امتيازات برخوردم و يادداشت‌هاي زيادي تهيه كردم و پس از فراغ از به چاپ رساندن كتاب مزبور درصدد تنظيم و تكميل آن يادداشت‌ها برآمدم و اينك با زحمت بسيار قسمتي از آنها را به صورتي كه در اين كتاب ملاحظه مي‌شود، درآورده و تقديم خوانندگان مي‌كنم تا از اين راه به اندازه توانايي و استطاعت خود خدمتي به روشن شدن افكار هم‌ميهنان كرده باشم.
اين كتاب كه به نام «عصر بي‌خبري - يا - تاريخ امتيازات در ايران» ناميده شده در دو جلد تهيه شده و در آن تمام امتيازات سياسي و اقتصادي عمده‌اي كه بيگانگان تا هنگام مشروطيت در ايران تحصيل كرده‌اند، شرح داده شده است و جلد اول آن به سه بخش تقسيم مي‌شود. بخش اول، شرح حال و تاريخ زندگاني اشخاص اصلي و مهمي كه در اعطاي امتيازات دخيل بوده‌اند. بخش دوم، روابط ايران و انگلستان و امتيازاتي كه انگليس‌ها تا آغاز مشروطيت در ايران تحصيل كرده‌اند. بخش سوم، روابط ايران و روسيه تزاري و امتيازاتي كه روس‌ها تا ظهور مشروطيت در اين كشور به دست آورده‌اند.
به‌طوري كه در جاي خود اشاره شده امتيازاتي كه براي ايجاد راه‌آهن در ايران به بيگانگان اعطا شده و همچنين ساير امتيازاتي كه فرانسوي‌ها -بلژيكي‌ها- آلمان‌ها - امريكايي‌ها و هلندي‌ها و ديگران در ايران تحصيل‌كرده‌اند و آنها نيز هر يك داستاني تاثرآور دارد و قسمت مهمي از تاريخ سياسي مملكت ماست جداگانه در جلد دوم شرح داده خواهد شد. در اين كتاب صحنه‌اي است از مبارزات دولت‌هاي استعماري در قرن نوزدهم كه براي بسط نفوذ و تسلط بر كشور ايران و بلعيدن منابع ثروت وطن ما با يكديگر دست‌وپنجه نرم كرده‌اند و در غالب موارد به واسطه جهالت و بي‌خبري و طمع هيات حاكمه اين مملكت زيان‌هاي جبران‌ناپذيري به استقلال سياسي و اقتصادي ما وارد ساخته‌اند.
سابقا براي برقراري تسلط بركشوري، استعمارگران به جنگ و ستيز مي‌پرداختند و با لشكركشي و زور سرنيزه، ملل ضعيف را اسير و گرفتار مي‌كردند ولي در نيمه دوم قرن نوزدهم كشورهاي استعماري روش تازه‌اي اتخاذ كردند و براي استثمار و استعمار ملل عقب‌مانده طريقه تازه‌اي پيش گرفتند. اين طريقه جديد عبارت بود از روي كار آمدن عده‌اي از دست‌نشاندگان خود و گرفتن يك سلسه امتيازات اقتصادي با دادن رشوه براي پيشرفت منظورهاي سياسي. ملت ايران بايد به اين قسمت از تاريخ سياسي مملكت خود توجه كامل داشته و از روش هيات حاكمه بي‌خبر آن به خوبي آگاه شود تا در آينده ديگر فريب اين نيرنگ‌هاي سياسي و خدعه‌هاي اقتصادي را نخورد و به فرمانروايي حكومت‌هايي از نوع هيات‌هاي حاكمه سودپرست نادان بي‌بندوبار يك قرن اخير تن در ندهد.
قسمت عمده اسناد و مدارك اين كتاب را از كتابخانه و بايگاني راكد وزارت امور خارجه و كتابخانه سلطنتي و كتابخانه‌هاي مختلف اشخاص به دست آورده‌ام و گذشته از آنكه غالبا در متن كتاب از مآخذ و منابع ذكري رفته در آخر نيز فهرستي از كتبي كه مورد استفاده واقع شده، تهيه گرديده است. براي تهيه رونوشت اسناد و مدارك مورد احتياج حتي‌المقدور سعي كرده‌ام كه با دقت و بدون اختلاف با اصل باشد و بعضي از اسناد را كه در دسترسي به اصل آنها ممكن بوده عكسبرداري و عينا گراور كرده‌ام. با كمي وقت و مشغله زياد، كوشش بسيار براي صحت مطالب اين كتاب به عمل آمده معهذا به واسطه تشتت مدارك و عدم دسترسي به همه آنها و ناهموار بودن زمينه تحقيق در اين موضوعات و همچنين عجله و شتابي كه براي انتشار آن داشته‌ام، ممكن است در بعضي موارد دچار سهو و خطايي شده باشم و اميدوارم خوانندگان به عين‌الرضا در آن بنگرند و اگر به اشتباهي برخوردند به لطف و كرم خويش نگارنده را ببخشايند.
در اينجا لازم مي‌دانم از آقاي حسين پاشا نوايي، رييس محترم اداره محرمانه وزارت امور خارجه و آقاي عبدالصمد علي‌آبادي، رييس محترم اداره كتابخانه وزارت امور خارجه و ساير دوستان عزيزي كه براي تهيه اسناد و مدارك و مطالب اين كتاب به اين جناب كمك و راهنمايي فرموده‌اند و همچنين از مديران شركت نسبي حاج محمدحسين اقبال و شركا به خصوص آقاي جواد اقبال كه با نشر اين قبيل كتب به روشن شدن افكار هم‌ميهنان كمك موثري مي‌كنند، صميمانه تشكر كنم.
منبع: كتابخانه ايرانشناسي مجلس.