وقتي برج ميلاد را نمي‌بينيم، نفس ما مي‌گيرد

گروه  اجتماعي

 از روز جمعه 16 آذر به دنبال كاهش دما، آلودگي هوا در كشور تا حد وضعيت ناسالم و خطرناك شدت گرفت. ظهر ديروز هم گزارش سامانه پايش كيفي هواي كشور نشان داد كه كيفيت هوا در 51 شهر به وضع ناسالم براي گروه‌هاي حساس (با شاخص 101 تا 150) در 10 شهر به وضع ناسالم براي همه گروه‌ها (با شاخص 150 تا 200) در يك شهر به وضع بسيار ناسالم (با شاخص 201 تا 300) و در يك شهر به وضع خطرناك (با شاخص 301 تا 500) رسيده و در مجموع، ساكنان 63 كشور ديروز هواي ناسالم و خطرناك براي سلامت تنفس كرده‌اند به گونه‌اي كه از ابتداي هفته جاري، مدارس مقطع پيش دبستان و ابتدايي يا تمام مقاطع تحصيلي در بعضي از اين شهرها غيرحضوري شد و البته با آخرين گزارش سازمان هواشناسي معلوم شد كه هواي كلانشهرها، شهرهاي صنعتي و پرجمعيت، تا پايان اين هفته هم آلوده خواهد بود. 

هواي پايتخت هم از روز جمعه در شرايط ناسالم بود و آلودگي هواي تهران تا ديروز هم ادامه يافت و بارش اندك صبحگاهي در پايتخت هم تاثير چشمگيري در بهبود كيفيت هواي تهران نداشت به گونه‌اي كه بعدازظهر ديروز، كيفيت هواي تهران با شاخص 108 در وضعيت ناسالم براي گروه‌هاي حساس بود. البته كيفيت هواي روزهاي شنبه و يكشنبه در تهران بدتر از ديروز بود چنانكه طبق گزارش شركت كنترل كيفيت هوا، آلودگي هوا از بعد از ظهر شنبه در تهران شدت گرفت به گونه‌اي كه تا غروب شنبه، كيفيت هواي پايتخت از وضع ناسالم براي گروه‌هاي حساس به وضع ناسالم براي همه گروه‌ها رسيد. در گزارش اين نهاد وابسته به شهرداري تهران آمده بود كه پايتخت از ابتداي سال تا روز 19 آذر را با 5 روز هواي پاك، 79 روز هواي ناسالم براي گروه‌هاي حساس، 6 روز ناسالم براي همه گروه‌ها و 175 روز با وضع قابل قبول سپري كرده و روز يكشنبه هم سرپرست شركت كنترل كيفيت هواي تهران گفت كه كيفيت هواي پايتخت طي 8 ماه اخير در مقايسه با مدت مشابه پارسال وضعيت بدتري داشته چنانكه از ابتداي سال تا 18 آذر، ۳۱.۵ درصد روزها ولي پارسال ۲۸.۵درصد روزها كيفيت هواي پايتخت نامطلوب بوده است. نكته مهم در گزارش ديروز سامانه پايش كيفي هواي كشور اين بود كه غير از شهر چوار (استان ايلام) رباط‌كريم (استان تهران) قم (استان قم) و رفسنجان (استان كرمان) باقي شهرها هواي آلوده به ذرات معلق داشتند اما در رباط‌كريم، قم و رفسنجان، آلاينده اصلي هوا، دي‌اكسيد نيتروژن (NO2) و در چوار، ازون (O3) بوده كه طبق توضيح سازمان حفاظت محيط زيست، هر دو آلاينده بر اثر احتراق وسايل نقليه، سيستم‌هاي گرمايش، فعاليت نيروگاه‌ها، خودروهاي ديزلي، موتوسيكلت‌هاي فرسوده، بخارات بنزين و استفاده از سوخت گازوييل در نيروگاه‌ها و پالايشگاه‌ها توليد مي‌شود. 

سالانه 50 هزار نفر مي‌ميرند چون قانون هواي پاك اجرا نمي‌شود 

ديروز، وزير بهداشت در همايشي كه با حضور رييس‌جمهوري برگزار شد، از افزايش جانباختگان آلودگي هوا در كشور به سالانه 50 هزار نفر خبر داد و رقم خسارت ناشي از آلودگي هواي كشور را تا 20 ميليارد دلار در سال اعلام كرد. 
همزمان با اين همايش، معاون بهداشت وزارت بهداشت هم در يك جلسه خبري با اظهار اينكه  «تصميمات ناگهاني و موقت مانند تعطيلي مدارس و حضور ۵۰درصدي كارمندان در ادارات، به آلودگي هوا كمكي نمي‌كند» بر ضرورت اقدامات مبتني بر مباحث علمي به جاي دل بستن به وضعيت آسمان، باد و باران تاكيد كرد و گفت: «رييس‌جمهور درباره توقف مازوت‌سوزي دستور صادر كرده و اين يك اقدام قابل تقدير است چون مازوت سبب آزاد شدن آلاينده‌هاي فراواني در محيط مي‌شود كه كربن سياه (دوده سياه) و دي‌اكسيد گوگرد از خطرناك‌ترين آلاينده‌هاي ناشي از مازوت‌سوزي است چرا كه كربن‌سياه سرطان‌زاست و به همين سبب، تمام كشورهاي دنيا، ابتدا براي گوگردگيري مازوت اقدام مي‌كنند و از اين سوخت در مكان‌هاي خالي از جمعيت استفاده مي‌كنند.»
عليرضا رييسي در بخش ديگري از صحبت‌هاي خود با اشاره به هزينه 12 ميليارد دلاري تحميل شده بر نظام سلامت به دليل آلودگي هوا، با انتقاد از اجراي ناقص قانون هواي پاك، آن هم با گذشت 6 سال از تصويب اين قانون گفت: «توسعه سيستم حمل و نقل عمومي يكي از تكاليف قانون هواي پاك است ولي تعداد اتوبوس‌هاي شهر تهران نسبت به 10 سال قبل كاهش يافته و از حدود ۸ هزار دستگاه به حدود ۲ هزار دستگاه رسيده. در قانون هواي پاك، سهم 50 درصدي براي استفاده از حمل و نقل عمومي در نظر گرفته شده ولي در حال حاضر، 13درصد مردم از وسايل نقليه عمومي استفاده مي‌كنند. ۶۰ درصد آلودگي هوا ناشي از سيستم موتوري در كشور است ولي 11 ميليون موتوسيكلت فعال در كشور، سوخت را بد مي‌سوزانند و در گروه وسايل نقليه فرسوده‌اند و طبق قانون بايد از چرخه خارج شوند و فقط ۶ هزار موتوسيكلت معاينه فني دارند. از مجموع حدود ۱۴ ميليون خودرو در كشور، بيش از دو ميليون خودرو، فرسوده‌اند و خودروهايي كه در كشور توليد مي‌شوند هم كيفيت چنداني ندارند و بيش از استاندارد سوخت مصرف مي‌كنند كه مصرف بالاتر سوخت هم يكي از عوامل آلودگي هواست. با وجود تاكيد قانون هواي پاك، از 112 ميليون ليتر بنزين مصرفي روزانه در كشور، فقط ۴۴ ميليون ليتر و حدود 40درصد بنزين مصرفي، استاندارد يورو ۴ دارد. اسقاط وسايل نقليه فرسوده از محورهاي اصلي قانون هواي پاك بوده ولي از سال 1396 تا پايان سال 1402، فقط ۴۴۰ هزار خودروي فرسوده از چرخه خارج‌ شده‌اند. مصرف گازوييل در خودروهاي ديزلي و گرد و خاك هم يكي از عوامل آلودگي هواي كشور است، چنانكه ميزان آلودگي ناشي از گازوييل‌سوزي خودروهاي ديزلي بسيار بالاست و شهر زابل در استان سيستان‌ و بلوچستان، بيشترين آلودگي ناشي از گرد و خاك را در كشور تجربه مي‌كند.»

افزايش 36درصدي مراجعات بيماران تنفسي به بيمارستان‌ها در 10 استان كشور در هفته اخير 

طبق گزارش سازمان اورژانس كشور، افزايش آلودگي هوا طي روزهاي اخير، آمار مراجعات بيماران تنفسي به اورژانس مراكز درماني در 10 استان كشور را هم افزايش داده چنانكه در گزارش اين مركز آمده كه در فاصله 11 تا 16 آذر امسال در مجموع 18 هزار و 257  نفر در شهرهاي تهران، كرج، اراك، اصفهان، قم، مشهد، تبريز، اروميه، يزد و اهواز بابت مشكلات تنفسي به اورژانس بيمارستان‌ها مراجعه كرده‌اند در‌حالي كه در مدت مشابه شهريور امسال، تعداد اين مراجعات 13 هزار و 430 نفر بوده و بنابراين، مراجعات 11 تا 16 آذر نسبت به مدت مشابه شهريور 36درصد رشد داشته است. طبق اين گزارش، بيشترين مراجعات در فاصله روزهاي 11 تا 16 آذر سال جاري بابت مشكلات تنفسي ناشي از تشديد آلودگي هوا، در شهر مشهد (5443 نفر) تهران (3776 نفر) اهواز (3117 نفر) و كرج (2167 نفر) بوده كه اين مراجعات در شهرهاي مشهد، تهران و اهواز نسبت به بازه زماني مشابه در شهريور امسال رشد داشته است. بخش ديگري از اين گزارش نشان مي‌دهد كه بيشترين رشد مراجعات به اورژانس بيمارستان‌ها به دليل مشكلات تنفسي در فاصله 11 تا 16 آذر امسال نسبت به بازه زماني مشابه در شهريور سال جاري، در شهر اراك (با رشد 168درصدي) تهران (با رشد 72درصدي) يزد (با رشد 59درصدي) قم (با رشد 55درصدي) و اهواز (با رشد 38درصدي) بوده است.
دكتر بابك يكتاپرست؛ سخنگوي سازمان اورژانس كشور در گفت‌وگو با «اعتماد» در توضيح افزايش مراجعات بيماران به اورژانس مراكز درماني در هفته اخير به دليل آلودگي هوا در اغلب استان‌ها، از استقرار اتوبوس آمبولانس در ميدان‌هاي اصلي شهرهاي با هواي آلوده‌تر نسبت به بقيه شهرها خبر مي‌دهد و با اشاره به اين نكته كه استقرار اتوبوس آمبولانس‌هاي سازمان اورژانس كشور در ميدان‌هاي اصلي كلانشهرها يا شهرهاي صنعتي با هواي آلوده‌تر در اين ايام، با توجه به گزارش مراجعات يا تماس‌ها به دليل مشكلات تنفسي و همچنين هشدارهاي آلودگي هوا در اين شهرها صورت مي‌گيرد، مي‌گويد: «ماهيت فعاليت سازمان اورژانس، خدمت در شرايط اضطرار است و آلودگي هوا هم يك شرايط اضطراري محسوب مي‌شود، بنابراين در اين شرايط خاص كه با افزايش آلودگي هوا و شدت گرفتن غلظت آلاينده‌ها در كلانشهرها مواجهيم، اتوبوس آمبولانس‌ها را در ميدان‌هاي اصلي اين شهرها مستقر مي‌كنيم تا دسترسي سريع‌تري به مصدومان احتمالي در سطح شهرها داشته باشيم. به دنبال افزايش آلودگي هوا در فاصله 11 تا 17 آذر امسال، طي اين مدت در مناطق در معرض آلودگي كل كشور 3419 مورد تماس با اورژانس به دليل مشكلات تنفسي داشتيم كه اين تماس‌ها نسبت به بازه زماني مشابه سال گذشته، رشد 14درصدي داشته است.»
يكتاپرست همچنين در توضيح دليل افزايش مراجعات بيماران قلبي تنفسي در زمان شدت گرفتن آلودگي هوا مي‌گويد: «با سرد شدن هوا و كاهش دما، پديده‌اي به نام وارونگي هوا بروز مي‌كند و اين پديده به اين معناست كه هواي سرد و متراكم‌تر، در لايه‌هاي پايين سطح شهرها و در واقع در سطحي كه شهروندان در حال تردد و تنفس هستند، متمركز مي‌شود و به دنبال افزايش آلودگي هوا، غلظت آلاينده‌ها در هوايي كه تنفس مي‌كنيم هم بيشتر مي‌شود. آلاينده‌ها شامل آلاينده‌هاي گازي مثل دي‌اكسيد گوگرد و اكسيدهاي نيترات و گاز ازون و مونوكسيد كربن يا ذرات معلق مثل ذرات گرد و غبارند كه به دنبال كاهش دما، غلظت آلاينده گازي يا ذرات معلق در هواي سرد متراكم و در همان هوايي كه نفس مي‌كشيم هم افزايش مي‌يابد. ورود اين آلاينده‌ها به ريه، با عوارض زودرس و عوارض ديررس و تخريبي همراه است. از‌جمله عوارض زودرس تنفس آلاينده‌هاي سمي مثل دي‌اكسيد گوگرد اين است كه به دنبال ورود اين آلاينده به مجاري تنفسي، بيني و حلق و جدار مجراي تنفسي ملتهب مي‌شود و علايمي مثل سوزش بروز مي‌كند و حتي در مناطقي مثل جنوب تهران كه به دليل تراكم ترافيك، با تمركز آلاينده‌ها مواجهيم، حتي سوزش قرنيه و سوزش چشم و اشكريزش هم بروز خواهد كرد. مبتلايان بيماري تنفسي يا قلبي هم البته با تنفس چنين آلاينده‌هايي، علايم سريع‌تري دارند چنانكه ورود اين آلاينده سمي به ريه بيماران تنفسي، منجر به سرفه و تنگي نفس و علايم آسم مي‌شود. در مورد مبتلايان قلبي، به دليل آنكه مقدار اكسيژن در هوايي كه تنفس مي‌كنند كاهش مي‌يابد، چون گازهاي آلوده، حجم بيشتري از هوا را اشغال كرده‌اند، مقدار اكسيژني كه در هر تنفس وارد خون بيماران قلبي مي‌شود، كمتر است و كاهش اكسيژن‌رساني به قلب، باعث افزايش بروز علايم قلبي در اين بيماران خواهد شد و البته كاهش حجم اكسيژن در خوني كه به مغز مي‌رسد هم همين عوارض را خواهد داشت. همين وضع، علايم اوليه‌اي از جمله اشكريزش و احساس سوزش در قفسه سينه و تنگي نفس و سرفه به دنبال دارد، اما بروز سكته‌هاي مغزي و سكته‌هاي قلبي و بيماري‌هاي تنفسي مزمن را هم سبب خواهد شد. آلودگي هوا و افزايش غلظت آلاينده‌ها، علاوه بر عوارض كوتاه‌مدت و زودرس، علايم درازمدتي مثل سرطان‌هاي دستگاه تنفسي هم خواهد داشت كه البته علايم اين عوارض ديررس، ممكن است در 5 سال آينده نمايان شود. اما علاوه بر اين عوارض زودرس و ديررس و علايم نماياني همچون احساس تنگي نفس و سرفه، آلودگي هوا علايم پنهاني هم ايجاد مي‌كند. كاهش اكسيژن‌رساني به مغز به دليل افزايش غلظت آلاينده‌ها در هوايي كه تنفس مي‌كنيم، باعث احساس خستگي و پرخاشگري و كم‌طاقتي مي‌شود و به دليل تاثيرات رواني، بر ارتباط فرد با خانواده و همكاران و ساير شهروندان اثرگذار است. بنابراين آلودگي هوا هم بر سلامت رواني و هم بر سلامت جسمي شهروندان تاثير مي‌گذارد.»
نيمه آبان امسال، به دنبال ارايه گزارش رييس سازمان حفاظت محيط زيست در جلسه هيات دولت درباره تبعات مازوت‌سوزي نيروگاه‌ها، رييس‌جمهوري دستور داد كه مازوت‌سوزي در سه نيروگاه كرج، اصفهان و شازند به مدت يك‌سال متوقف شود كه البته طي روزهاي اخير، معاون سازمان حفاظت محيط زيست گفت كه به دنبال تخلف وزارت نيرو و وزارت نفت در بازگشت مازوت‌سوزي در همين نيروگاه‌ها، سازمان حفاظت محيط زيست در مورد تخلف اين دو وزارتخانه اقدام قضايي انجام خواهد داد. در ايام آلودگي هوا، اولين تصميم مسوولان شهري، توقف فروش طرح روزانه ترافيك، غيرحضوري شدن برخي مقاطع تحصيلي، توقف موقت صنايع آلاينده و زوج و فرد شدن ترددخودروهاست چنانكه در همين روزهاي اخير هم چنين اقداماتي را شاهد بوديم ولي باز هم تغيير محسوسي در كيفيت هواي شهرهاي داراي هواي آلوده اتفاق نيفتاد.
احد وظيفه؛ رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي سازمان هواشناسي در گفت‌وگو با «اعتماد» در توضيح چرايي كاهش نيافتن آلودگي هواي كلان‌شهرها به دنبال اقداماتي از اين دست مي‌گويد: «در اين روزها و ايام مشابهش، ما كاهشي در تردد خودروها نمي‌بينيم و همچنان، با وجود تعطيلي مدارس، شلوغي خيابان‌ها و ترافيك و تراكم رفت و آمد را شاهديم. طبق مطالعاتي كه سازمان حفاظت محيط‌زيست انجام داده، حجم عمده آلودگي كلان‌شهرها و از جمله تهران، رفت و آمد خودروها و به خصوص، موتوسيكلت‌هاست. روزانه چند ميليون خودرو در شهر تهران تردد مي‌كنند كه البته بخشي از ورود و خروج اين خودروها، از سر اجبار است چون فردي كه ساكن ماهدشت كرج است، در تهران شاغل است و البته دليل اين وضع هم افزايش فاصله طبقاتي است به اين معنا كه به دليل گراني قيمت خانه يا حتي گراني اجاره‌بها در شهر تهران، افراد ناچار مي‌شوند در فاصله 50 يا 100 كيلومتري پايتخت ساكن شوند و بنابراين، ناچار به رفت و برگشت هستند كه البته همين رفت و برگشت هم باعث افزايش ترافيك و افزايش مصرف سوخت و افزايش آلاينده‌هاي هوا مي‌شود، چون تكنولوژي خودروهاي توليد ايران نسبت به استانداردهاي جهاني عقب‌تر و بنابراين، مصرف سوخت‌شان هم بالاتر است. علاوه بر اين، سيستم حمل و نقل عمومي هم چندان به‌روز نيست و تعداد كم و كيفيت پاييني هم دارد چنانكه اتوبوس‌هايي كه در كلان‌شهرهايي مثل تهران مي‌بينيم، با اتوبوس‌هاي در شهرهاي پيشرفته‌اي مثل توكيو و پكن و لندن قابل مقايسه نيستند علاوه بر اينكه در اين شهرهاي پيشرفته، تراموا و قطار و اتوبوس برقي و دوچرخه هم استفاده مي‌شود درحالي كه در ايران، چنين وسايلي نداريم و اتوبوس‌هاي‌مان هم سوخت با آلايندگي زياد مصرف مي‌كنند. در كنار اين وضع، با پديده وارونگي دمايي به عنوان ويژگي ايام زمستانه هم مواجهيم. البته در زمان‌هايي عبور سيستم‌هاي بارشي، كم يا زياد مي‌شود كه به نسبت زياد شدن اين سيستم‌هاي بارشي، آلودگي هم كاهش خواهد يافت ولي در سال‌هايي كه سيستم‌هاي جوي پايدار حاكم‌اند، پايداري شرايط باعث تجمع آلاينده‌ها و در نتيجه، افزايش آلودگي هوا خواهد شد. بنابراين، نبايد انتظار داشته باشيم كه با تعطيل شدن مدرسه‌ها تاثير زيادي در كيفيت هواي شهرهاي‌مان شاهد باشيم.»
وظيفه در پاسخ به تاثير وضعيت جغرافيايي شهرها بر ميزان انباشت آلاينده‌ها و كيفيت هوا هم مي‌گويد: «حتما وضعيت جغرافيايي شهرها در كيفيت هوا اثرگذار است. البته گاهي گفته مي‌شود كه تهران چون از دو سمت بين كوهستان قرار گرفته، هواي آلوده‌تري دارد درحالي كه اين گفته به ‌طور صددرصد قابل تاييد نيست ولي عرض جغرافيايي و موقعيت توپوگرافي منطقه حتما بر كيفيت هوا اثرگذار است الزاما تمام شهرهاي واقع در دشت‌ها، هواي عاري از آلاينده ندارند، چنانكه شهر دهلي در كشور هند، در دشت واقع شده ولي هواي بسيار آلوده‌اي دارد و غلظت آلاينده‌ها در هواي دهلي، به نوع توده هوا يا نوع الگوي جوي حاكم بر اين شهر مربوط است. البته در شهرهايي هم كه وزش باد قابل ملاحظه‌اي را شاهديم، اقليم اين شهرها مانع از تجمع آلاينده‌ها خواهد شد. اما درمورد تهران ذكر يك نكته مهم است و اينكه جريان هوا از كوه به دشت و از دشت به كوه در طول شب و روز تغيير مي‌كند به اين معنا كه در طول روز از جنوب تهران به سمت شمال وزش باد ولو يك جريان نسبي ضعيف را شاهديم و در طول شب هم همين جريان از كوه به دشت مي‌وزد و رود دره‌هاي تهران، مثل ريه‌هاي شهر هستند كه هواي تازه را از كوهستان به پايين دست مي‌رسانند. بنابراين، كوهستان شمال تهران، عامل تاثيرگذار در كاهش آلودگي هواي شهر است.»