به مناسبت حضور انيميشن كوتاه «سايه سرو» در اسكار ۲۰۲۵
ايستادگي؛ نماد جامعه انيميشن ايران
زهرا نورا نجفي
سرو هميشه در فرهنگ ايراني نماد ايستادگي و شكوه بوده، و اگر امروز ما شاهد يك اتفاق متفاوت براي سينماي انيميشن ايران هستيم؛ حضور انيميشن كوتاه ايراني «سايه سرو» در فهرست نامزدهاي جايزه اسكار ۲۰۲۵، فقط و فقط به يك مفهوم برمي‌گردد و آن ايستادگي جامعه انيميشن ايران است.
آن‌هايي كه هرچند صداي‌شان در سطح جهان بلند است، اما در ايران به تازگي و به سختي توانسته‌اند توجه مسوولان و مردم خودشان را به اين هنر و اين ايستادگي‌شان جلب كنند. سطح انيميشن ايران در منطقه خاورميانه با اختلاف بسيار زيادي از ديگر كشورهاي منطقه در بالاترين سطح قرار دارد. قديمي‌ترين جشنواره انيميشن منطقه خاورميانه متعلق به ايران است. ايرانيان از سال‌هاي دور و درازي به ساخت انيميشن كوتاه مشغول هستند و حتي ما در زمينه ساخت انيميشن‌هاي سينمايي، شايد در سطح جهاني نوظهور و تازه‌كار باشيم ولي در سطح منطقه خاورميانه پيشكسوت و با قدمت محسوب مي‌شويم.
انتخاب شدن «سايه سرو» به كارگرداني مشترك شيرين سوهاني و حسين ملايمي در بخش فهرست اصلي نامزده‌هاي جايزه انيميشن كوتاه اسكار ۲۰۲۵ اتفاق مبارك و فرخنده‌اي نه فقط براي جامعه انيميشن، بلكه براي جامعه سينمايي ايران است. اين اتفاق بيانگر آن است كه انيميشن به يكي از درخشان‌ترين نمايندگان هنر ايراني در سطح جهاني تبديل شده و حتي بدون حمايت‌‌هاي آنچناني هم به راه خودش ادامه مي‌دهد.
نكته قابل توجه اين است كه انيميشن‌هاي ايراني كه موفقيت‌ها و جايزه‌هاي جديدي را به فهرست بلندبالاي افتخارات جامعه انيميشن اضافه مي‌كنند، نه از بنياد تازه تاسيس انيميشن حمايتي گرفته‌اند و نه در سازمان سينمايي يا وزارت فرهنگ و ارشاد كسي از آنها خبر گرفته است. در اين ميان بيشترين حمايت را در تمام طول اين سال‌ها، كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان انجام داده كه اين سازمان هم به دليل كسري بودجه و عدم حمايت مسوولان، در اين سال‌ها نتوانسته است نقش و جايگاه خودش را در آفرينش انيميشن ارتقا دهد.
وقتي از ايستادگي خودكفاي جامعه انيميشن صحبت مي‌كنيم، يعني از سال ۲۰۱۶ صحبت مي‌كنيم كه اولين انيميشن كوتاه ايراني به عنوان «استريپي» (راه راه) كاري از برادران نكويي توانست در فهرست اوليه انيميشن‌هاي واجد شرايط رقابت در اسكار برسد. در سال ۲۰۲۰، انيميشن سينمايي «آخرين داستان» به كارگرداني اشكان رهگذر به فهرست اوليه انيميشن‌هاي واجد شرايط اسكار راه پيدا كرد. در سال ۲۰۲۱، همزمان سه انيميشن كوتاه ايراني، «گرگم و گله مي‌برم» به كارگرداني اميرهوشنگ معين، «بابابزرگ عاشق پيشه» به كارگرداني مريم مهاجر و انيميشن كوتاه «آواز گنجشك» به كارگرداني فرزانه اميدوارنيا هم توانستند وارد مرحله اول رقابت اسكار شوند.
تا اينكه در سال ۲۰۲۲، اين سد هم با انيميشن كوتاه «نوازنده» به كارگرداني رضا رياحي شكسته شد و اين انيميشن در كنار فيلم سينمايي «قهرمان» به كارگرداني اصغر فرهادي در ليست كوتاه نامزدهاي جايزه اسكار قرار گرفت. در سال ۲۰۲۳، بازهم انيميشن كوتاهي با عنوان «دنياي خاكستري خاكستري» به كارگرداني سيد محسن پور‌محسني شكيب وارد فهرست اوليه اسكار شد. در سال ۲۰۲۴ هم انيميشن كوتاه «يونيفرم ما» به كارگرداني يگانه مقدم توانست براي دومين بار به ليست كوتاه نامزدهاي اسكار راه پيدا كند. بنابراين دور از شگفتي نيست كه اين ايستادگي و تلاش مداوم جامعه انيميشن به ورود انيميشن كوتاه ايراني ديگري به فهرست كوتاه نامزدهاي اسكار ۲۰۲۵ ختم شود.
حضور «سايه سرو» در بين نامزدهاي اسكار ۲۰۲۵، فقط نماد ايستادگي و شكوه هنر انيميشن ايراني نيست، حضور اين انيميشن نمايانگر اميد براي تمام هنرمندان ايراني است كه نمي‌خواهند براي شكوفايي استعدادشان به مهاجرت روي بياورند. در سال‌هاي اخير به دليل نبود بازاركار مناسب و حمايت از رشد صنعت انيميشن بسياري از استعدادهاي ايراني مجبور به مهاجرت شده‌اند. امروز در معروف‌ترين كمپاني‌هاي انيميشن جهان هم مي‌توانيد نام هنرمندان ايراني را ببينيد. از طرف ديگر، استوديوهاي داخلي مجبور هستند به دو روش براي بقا تلاش كنند، اول از همه گرفتن سفارش‌هاي بين‌المللي با هويت ديگر. چراكه كشور ما تحريم است و تحت نام ايران و ايراني نمي‌توانيم قراردادهاي بين‌المللي امضا كنيم. دوم اينكه آنها مجبور هستند براي تكيه به فروش خارجي و تامين هزينه ساخت، انيميشن‌هايي بسازند كه كمتر به هويت ايراني تكيه دارد. در حالي كه تهاجم فرهنگي با دوبله انيميشن‌هاي بي‌شمار خارجي تداوم پيدا مي‌كند، ما حتي از ساخت انيميشن‌هايي با هويت ايراني هم در كشور خودمان محروم مي‌شويم.
نمي‌دانم، مسوولان «سايه سرو» يا انيميشن كوتاه قبلي اين دو كارگردان جوان يعني «بدو بدو رستم» را ديده‌اند؟! هر دوي اين انيميشن‌ها نه فقط به دست دو هنرمند ايراني ساخته شده‌اند، بلكه نمايانگر فرهنگ و آداب و رسوم ايرانيان نيز هستند. پس چرا مسوولان فرصت بزرگ‌تري در اختيار شيرين سوهاني و حسين ملايمي نمي‌گذارند؟!
روزنامه‌نگار و فعال حوزه انيميشن
انتخاب شدن «سايه سرو» به كارگرداني مشترك شيرين سوهاني و حسين ملايمي در بخش فهرست اصلي نامزده‌هاي جايزه انيميشن كوتاه اسكار ۲۰۲۵ اتفاق مبارك و فرخنده‌اي نه فقط براي جامعه انيميشن، بلكه براي جامعه سينمايي ايران است. اين اتفاق بيانگر آن است كه انيميشن به يكي از درخشان‌ترين نمايندگان هنر ايراني در سطح جهاني تبديل شده و حتي بدون حمايت‌‌هاي آنچناني هم به راه خودش ادامه مي‌دهد.
نكته قابل توجه اين است كه انيميشن‌هاي ايراني كه موفقيت‌ها و جايزه‌هاي جديدي را به فهرست بلندبالاي افتخارات جامعه انيميشن اضافه مي‌كنند، نه از بنياد تازه تاسيس انيميشن حمايتي گرفته‌اند و نه در سازمان سينمايي يا وزارت فرهنگ و ارشاد كسي از آنها خبر گرفته است. در اين ميان بيشترين حمايت را در تمام طول اين سال‌ها، كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان انجام داده كه اين سازمان هم به دليل كسري بودجه و عدم حمايت مسوولان، در اين سال‌ها نتوانسته است نقش و جايگاه خودش را در آفرينش انيميشن ارتقا دهد.