بلومبرگ مدعي شد
فصل تازه رقابت تهران و رياض از شام تا لبنان
به محض انتخاب ژنرال جوزف عون به عنوان رييس‌جمهور جديد لبنان در ماه گذشته، بنرهاي بزرگي از او و محمد بن سلمان، وليعهد عربستان روي نماي يك ساختمان در استان شمالي عكار نصب شد كه وليعهد عربستان را به عنوان رهبر عرب‌ها ستايش مي‌كرد. به ادعاي ناظران اين پادشاهي غني از نفت و رهبر ۳۹ ساله‌اش كه از رسيدن جوزف عون به مقام رياست‌جمهوري حمايت كرده، اكنون نيز به عنوان يكي از بزرگ‌ترين برندگان پيامدهاي درگيري ۱۵ ماهه در غزه ظاهر شده است، درگيري‌اي كه معادلات قدرت در خاورميانه را به طرز چشمگيري تغيير داده است.
اهداف جاه‌طلبانه بن سلمان
نشريه بلومبرگ با انتشار يادداشتي تحليلي از تغيير حاكميت در لبنان و نيز همزمان افزايش نفوذ سعودي‌ها در اين كشور كوچك مديترانه‌اي مدعي شد كه با آغاز اجراي آتش‌‌بسي هر چند شكننده در غزه از روز يكشنبه به نظر ميرسد معادلات منطقه كمي براي تهران تغيير كرده است. از طرفي محور مقاومت طي درگيريهاي بيش از يكساله ميان حماس و حزب‌الله با اسراييل تحت تاثير اين تحولات قرار گرفته است. در سوريه نيز بشار اسد به عنوان عضوي از اين محور، دمشق را طي عملياتي برق‌آسا به شورشيان واگذار كرد. اسراييل نيز نهايت بهره‌برداري را از اين شرايط در سوريه داشته است. اكنون نيز عربستان‌سعودي در پر كردن اين خلأ‌هايي كه طي يك سال اخير ايجاد شده است وقت را تلف نمي‌كند. به ادعاي ناظران اين قبيل اقدامات جاه‌طلبانه توسط يك جوان جاه‌طلب صورت مي‌گيرد كه متوجه تغييرات جهان شده و قصد دارد از فرصت‌هايي كه پيش روي كشورش ايجاد شده نهايت استفاده را داشته باشد. اما اينكه درنهايت و در ميان شرايط متزلزل خاورميانه مي‌تواند به اهداف جاه‌طلبانه خود دست يابد يا خير
نه تنها براي منطقه، بلكه براي كل نظام بين‌الملل، از‌جمله سرمايه‌گذاران جهاني كه به برنامه‌هاي وليعهد جوان براي گسترش اقتصاد عربستان و كاهش وابستگي آن به نفت اميد بسته‌اند، وضعيت مبهم است.
راهبرد عربستان براي حفظ رابطه با تهران
محمد بن سلمان مي‌‌داند كه موفقيت او در داخل كشور به آرامش نسبي اطراف اين پادشاهي و حمايت از تلاش‌هاي او براي انتقال منطقه از جنگ‌ها و ناكامي‌هاي اقتصادي به توسعه و شكوفايي بستگي دارد. به ادعاي بلومبرگ اكنون نيز كه ايران تحت تاثير درگيريهاي بيش از يك‌سال اخير منطقه قرار گرفته است فرصتي براي رقيب يعني عربستان ايجاد شده تا تغييرات موردنظر خود را عملياتي كند. پل سالم، معاون رييس‌جمهور براي مشاركت‌‌هاي بين‌المللي در موسسه خاورميانه، در يك رويداد آنلاين در هفته گذشته كه توسط انديشكده چتم هاوس مستقر در لندن برگزار شد، گفت: اما ادعاي تضعيف ايران با تاثيرپذيري از رويدادهاي اخير منطقه به نظر ميرسد كه لحظه‌اي سياه يا سفيد باشد و اين همان گزاره‌اي است كه در سراسر منطقه طنين‌‌انداز مي‌شود و ساير كشورها بايد به آن توجه كنند. با اين حال اما گروهي از تحليلگران بر اين باورند كه پادشاهي عربستان سعي دارد از بيگانه شدن با تهران و فاصله گرفتن از اين كشور خودداري كند، حتي در شرايطي كه تهران نقش فعالي در شكل‌دهي انتقال حكومت سياسي در لبنان و سوريه ندارد و همچنين خود را براي آينده غزه آماده مي‌كند. به‌طور كلي نمي‌توان از اثرگذاري ايران در غزه پس از جنگ غافل شد و اين بازيگر احتمالا در اين باب كه بعد از جنگ چه كسي بر اين منطقه حكومت مي‌كند، يا حتي چگونه بازسازي مي‌شود و در مراحل بعد شرايط براي عادي‌‌سازي بيشتر روابط بين اسراييل و كشورهاي عربي چگونه خواهد بود، مشاركت خواهد داشت.
فرصت‌سازي وليعهد از بازگشت ترامپ
در ادامه گزارش بلومبرگ آمده است كه اما اكنون به نظر ميرسد كه بازگشت دونالد ترامپ به كاخ سفيد به تحقق آرزوهاي منطقه‌اي محمد بن سلمان نيز كمك شاياني مي‌كند. اما اين در حالي است كه مواضع قاطعانه ترامپ در حمايت از اسراييل و همچنين ادعاهاي اخير او براي افزايش احتمالي فشارها بر ايران ممكن است برنامه‌هاي جاه‌طلبانه رياض را وارد مسير پيچيده‌اي كند، چراكه به ادعاي رهبران امريكايي، اكنون تهران از حملات متقابل اسراييل و حماس و همچنين حزب‌الله متاثر شده و به نظر ميرسد شرايط مساعدي است تا سياست موسوم به فشار حداكثري عليه ايران به‌رغم شكست اين سياست در سال 2017، مجددا آزموده شود. در سوريه نيز سقوط دولت بشار اسد در اواخر 2024 ميلادي، منجر به كاهش نفوذ ايران در موقعيت اين كشور در شرق مديترانه به عنوان بخشي از محور مقاومت در برابر اسراييل و غرب شده است. به ادعاي بلومبرگ در لبنان نيز علاوه بر كاهش نفوذ حزب‌الله در سوريه، همزمان رييس‌جمهوري روي كار آمده كه هرچند با مساعدت حزب‌الله اين امر محقق شده، اما به نظر ميرسد كه او و نخست‌وزيرش رويكردي متفاوت از روساي پيشين در‌قبال حزب الله دارند.
اكنون نيز اما به ادعاي منابع آگاه عرب، وليعهد سعودي كه روزگاري در سمت وزارت دفاع عليه نيروهاي مقاومت اعلام جنگ كرده بود اكنون نيز به سرعت به دنبال بهره‌برداري از تغييرات رخ داده در شرايط منطقه طي يك‌سال اخير است، اما به‌طور محتاطانه‌اي عمل مي‌كند تا نه تنها تهران را عصباني نكند، بلكه همپيمانان خود را نيز از دست ندهد. به گزارش بلومبرگ، عربستان‌سعودي اكنون باتوجه به حضور وزير خارجه اين پادشاهي در سوريه طي هفته‌اي كه گذشت، به‌طور فزاينده‌اي خود را به عنوان يك كنشگر بزرگ معرفي كرده است. ديدار مقامات سعودي با حاكمان جديد دمشق پس از گردهمايي برگزار شده در رياض در ماه اكتبر براي تشكيل ائتلاف جهاني به منظور حل طرح دو كشوري اسراييل و فلسطين صورت گرفت.
بادر السيف، استاديار دانشگاه كويت در اين زمينه به بلومبرگ گفت: «عربستان‌سعودي به واقع از مزاياي سياست خارجي بازنگري شده‌اش بهره‌برداري مي‌كند كه هم كاهش تنش‌‌ها را در اولويت قرار مي‌دهد و همزمان به روابط خارجي خود عمدتا از منظر برنامه تحول اقتصادي چندتريليون دلاري خود تحت عنوان چشم‌انداز ۲۰۳۰ مي‌‌نگرد.» السيف در ادامه اين گفت‌وگو همچنين اضافه كرد: اين پادشاهي همزمان سخت تلاش كرده تا اجماعي ميان همپيمانان عرب و مسلمان خود ايجاد كرده و از اين اجماع در تعاملات با اروپا و ايالات متحده بهره‌برداري كند، به ويژه در زماني كه درباره طرح بازسازي ميليارد دلاري غزه، لبنان و سوريه مطرح است.
به ادعاي واشنگتن‌‌پست اما نگراني‌هاي اقتصادي داخلي در اين پادشاهي، محدوديت‌هايي را بر آنچه رياض مي‌تواند ارايه دهد، تحميل خواهد كرد. از طرفي كشورهاي ثروتمند خليج نيز تمايل دارند از اشتباهات گذشته خود اجتناب كنند، به ويژه زماني كه ميلياردها دلار به همسايگان عرب خود دادند و در نهايت به تعبير آنها به دليل سوءمديريت و درگيريهاي مجدد، اين هزينه‌ها هدر رفت. اكنون اما به ادعاي مقامات لبناني، سفر آينده جوزف عون رييس‌جمهور تازه انتخاب شده لبنان به رياض بيشتر بر سرمايه‌گذاري‌‌ها تمركز خواهد داشت تا كمك‌هاي مالي، چراكه چالش‌‌ها بسيار فراتر از يافتن منابع مالي براي بازسازي منطقه است.
نفوذ ايران؛ چالش هميشگي رياض
در ادامه گزارش بلومبرگ آمده است كه فراموش نكنيم ايران هنوز در عراق و يمن كشورهايي كه همسايه عربستان‌سعودي هستند، نفوذ دارد. علاوه بر اين، تنش‌هاي فزاينده بر سر برنامه هسته‌اي تهران و هرگونه اقدام تشديدكننده «ادعايي» از‌سوي اسراييل يا ايالات‌متحده عليه تهران ممكن است تهديدات جديدي براي رياض و همپيمانان مجاور اين پادشاهي ايجاد كند. در بخشي از اين گزارش به مراودات عربستان‌سعودي و تركيه در سوريه اشاره دارد و مدعي است هر دو بازيگر به‌طور نزديكي در اين جغرافيا با يكديگر همكاري كرده‌‌اند و نقشي كليدي در سقوط دولت بشار اسد داشته‌اند. اما هر دو بازيگر همچنان در رقابتي تنگاتنگ به دنبال نفوذ بيشتر در ساختار رهبران جديد سوريه هستند. همزمان نيز اسراييل در جنوب سوريه نگراني‌هاي خود را دارد. نشريه وال استريت ژورنال در اين زمينه آورده است كه رياض بايد با منافع همپيمانان خود، از جمله امارات متحده عربي كه به‌طور علني نگراني‌هايي را در مورد ازسرگيري تحركات مجدد داعش در سوريه ابراز كرده است، مقابله كند. اين درحالي است كه احمد الشرع، رهبر هيات تحريرالشام تلاش كرده است تا غرب را در باب رويكرد متعادلش متقاعد سازد و همزمان عربستان‌سعودي و ديگر قدرت‌هاي منطقه را راضي نگه دارد. اما احتمالا در تعامل با او نيز همچنان چالش‌‌هايي وجود خواهد داشت. به گفته دارين خليفه، مشاور ارشد گروه بين‌المللي بحران كه چندين بار با احمد الشرع ملاقات كرده، رهبر تحريرالشام خود را به عنوان كسي مي‌‌بيند كه مي‌خواهد به عربستان و هم‌‌پيمانانش فرصتي به سوريه براي بازگشت به مدار عربي اعطا كند نه اينكه به عنوان نيروي نيابتي در سوريه حضور داشته باشد. جان ساورز، مدير سابق سازمان اطلاعات خارجي بريتانيا (MI6) اخيرا مدعي شد در اين ميان نبايد كارت‌هاي بازي پيش روي ايران را ناديده گرفت، چراكه تهران ممكن است تصميم بگيرد برنامه هسته‌اي خود را با هدف افزايش بازدارندگي خارجي خود تقويت كند هرچند كه اين اقدام احتمالا واكنش اسراييل و نيز ايالات‌متحده را به همراه خواهد داشت؛ اين گزاره مي‌تواند يك دستورالعمل براي درگيري باشد.