پيدا و پنهان رويارويي تركيه و يونان
محمود فاضلي
تركيه در تلاش است تا تصويري از خود به عنوان شريكي سازنده در گفت‌وگوها با يونان به نمايش بگذارد كه اين موضوع از سخنان اخير وزير خارجه اين كشور نمايان است. وزير خارجه تركيه سال جديد 2025 را سالي مهم در سياست خارجي يونان و تركيه ميداند و تاكيد دارد «رييسجمهور ما بارها ثابت كرده كه آماده است و ميبينيم كه نخستوزير يونان نيز قاطعيت جدي از خود نشان داده و اميدواريم كه گامهاي مهمي در 2025 و پيش از اينكه دو كشور وارد دوره انتخاباتي شوند، برداشته شود.»
نخستوزير يونان نيز در پي وقوع آتش‌سوزي در هتلي در پيست اسكي كارتالكايا در غرب تركيه، ابراز همدردي عميق خود را از جان باختن دست‌كم 66 نفر ابراز و اعلام كرد كه از جان‌باختن غم‌انگيز آتش‌سوزي در تركيه، عميقا متاسفم. من از طرف يونان عميقترين تسليت خود را به خانواده قربانيان ابراز ميكنم و براي مجروحان آرزوي بهبودي عاجل دارم.
اما به نظر مي‌رسد در بخش مياني مقامات هر دو كشور نگاههاي متفاوتي در روابط آنكارا و آتن وجود دارد.
آقاي باغچلي رييس حزب حركت ملي تركيه (MHP) و شريك اردوغان در دولت، در ميان اعضاي گروه پارلماني حزب خود، يونان را به «غصب» جزاير «دودكانيز» متهم كرد و مدعي شد كه اين جزاير «از صاحب اصلي دزديده شدند. زندگي بدون جزاير دودكانيز به وضوح خارج از واقعيت است.» نامبرده از طرح يونان براي استقرار سامانه موشكي در جزاير اژه انتقاد كرد و اين كشور را به نظاميسازي جزاير شرق اژه متهم كرد. بهگفته وي، پيروي از سياست تهاجمي در آن سوي درياي اژه به نفع هيچ كشوري نيست. تركيه هرگز وطن آبي را ترك نخواهد كرد.» وزارت خارجه يونان در پاسخ به سخنان باغچلي تاكيد كرد: «رژيم حقوقي جزاير دودكانيز توسط معاهدات صلح پاريس 1947 تعريف شده است. يونان به عنوان يك كشور حاكم، از حق طبيعي و حقوقي براي دفاع از خود، براساس ماده 51 منشور ملل متحد چشمپوشي نميكند، به ويژه اينكه در صورت اعمال حق حاكميتي ناشي از حقوق بينالمللي، تهديد به جنگ شده است. آقاي كارامانليس نخستوزير اسبق يونان
(2009-2004) و يكي از منتقدان دولت محافظهكار كشورش طي سخناني در مورد مذاكره با تركيه اظهار داشت: «مذاكره نبايد فقط براي انجام مذاكره باشد. كساني كه مدعي هستند با انجام مذاكره از وقوع جنگ جلوگيري ميكنند بايد بدانند كه با عقبنشيني و امتياز دادن نميتوان به صلح دست يافت. برعكس اين روند، كشور را اسير تاكتيكهاي خودسرانه تركيه كرده و اشتهاي آنكارا براي مطالبات غيرقانوني را بيشتر خواهد كرد.» به اعتقاد كارامانليس «متاسفانه تركيه توانسته معضل امتياز يا جنگ را به ما القا كند و بدون شليك حتي يك فشنگ، به دنبال كسب سود است. تا زماني كه يونان واكنش مناسبي نشان ندهد يا از خود ترس نشان دهد، تركيه مطالبات خود را گسترش خواهد داد. تركيه مجموعهاي از مطالبات يكجانبه عليه يونان دارد كه آن را به تدريج به اجرا ميگذارد و هدف آن هماني است كه در دكترين «وطن آبي» آمده است. وي مدعي شد: «سياست خارجي كنوني يونان تعريف درستي از تركيه ندارد. تعريف درست اين است كه تركيه آشكارا يك كشور تجديدنظر‌طلب است و به طور مكرر تجديدنظر‌طلبي خود را بيان ميكند. ميخواهد رژيم حقوق منطقه را تغيير دهد. اعلام ميكند كه ميخواهد بيعدالتيهايي كه در طول تاريخ عليه آن شده است را جبران كند. كشوري است كه هدف اصلياش برقراري هژموني در منطقه است. به باور او، «تركيه اهداف پايدار خود را تحت پوشش نظري «وطن آبي» قرار داده است و از اين پس اين موضوع در كتب درسي نيز تدريس ميشود. «وطن آبي» گوياي اهداف واقعي تركيه است. نياز به تحليل بيشتر نيست. نگاهي به نقشه «وطن آبي» كافي است. دليل اصلي كه تركيه تلاشهاي خود را تشديد ميكند اين است كه شرايط بينالمللي را مساعد ميداند. ما خواستار تدوين راهبردي جديد در قبال تركيه هستم. سياست «آب‌هاي آرام» پايدار نخواهد بود مگر اينكه راهبردي مناسب جهت مقابله با مطالبات تركيه ايجاد كنيم. بايد از «آب‌هاي آرام» براي اجراي راهبردي جديد جهت خنثي‌سازي تجاوزگري تركيه استفاده شود. يونان ميبايستي بازدارندگي نظامي خود را تقويت نمايد.» شواهد نشان ميدهد نيروي دريايي يونان در حال تغيير دكترين نظامي خود از حالت صرفا «بازدارنده» به «تهاجمي» است تا دشمن نتواند نيروهاي مسلح كشور را در ميدان عملياتي اژه گرفتار كند. هدف از اين تغيير، گسترش ميدان نبرد به شرق درياي مديترانه است كه عملا منجر به پراكندگي نيروهاي دشمن در صورت بروز بحران نظامي ميشود. طرف يوناني با طراحي مجدد نقش نيروي دريايي درصدد مقابله با دكترين «وطن آبي» تركيه است. براساس اين منطق، نيروهاي يوناني در يك درگيري نظامي احتمالي با تركيه، در غرب اژه و دور از جزاير شرقي اژه مستقر شده و بر استفاده از سلاحهاي راهبردي، متمركز ميشود. در چارچوب طرح جديد وزارت دفاع، واحدهاي دريايي و زير دريايي يونان به سلاحهاي راهبردي چون موشكهاي كروز مجهز خواهند شد. زيردرياييهاي جديدي كه يونان تهيه خواهد كرد داراي پرتابگرهاي عمودي خواهند بود. در همين راستا نيروي دريايي يونان در حال مذاكره با فرانسه جهت نصب هشت پرتابگر موشكهاي كروز در ناوچههاي در دست ساخت است. برد موشكهاي طرف يوناني تا 1400 كيلومتر مي‌رسد. دو زيردريايي از 4 زيردريايي كه يونان در سالهاي آينده خواهد ساخت امكان شليك موشكهاي فوق را خواهند داشت. زيردرياييهاي جديد نيز مانند زيردرياييهاي كنوني كلاس 214، داراي فناوري «رانش مستقل از هوا» خواهند بود كه آنها را در زير دريا غير قابل شناسايي ميكند. زيردرياييهاي جديد در برنامه تسليحاتي 12 ساله 2037-2025 كه در ماه فوريه توسط وزير دفاع يونان اعلام خواهد شد، پيشبيني شده است.
پژوهشگر مسائل بين‌الملل