پيرگلداشميد در گفت‌وگوي اختصاصي با «اعتماد»:
برجام ،تداوم برنامه هستهاي ايران را
تضمين كرد
انتشار گزارش جامع آژانس پيش از هشت سال هم ممكن است
اعتبار آژانس در گرو محتواي گزارش ان‌پي‌تي در مورد ايران است
سارا معصومي: برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) به روزهاي اجرا نزديك‌تر مي‌شود و همزمان در حالي كه از تماس‌هاي ايران و ديگر مذاكره‌كنندگان 1+5 با يكديگر در اين خصوص كاسته مي‌شود بر حجم رفت و آمدها و مبادله‌هاي اطلاعاتي- فني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم افزوده مي‌شود. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه در يك دهه گذشته سابقه خوبي از همكاري با ايران در پرونده هستهاي از خود به جا نگذاشته است اكنون در سايه برجام و در سايه نقشه راه، مسير متفاوتي را با ايران پيش مي‌برد تا اندك‌اندك پرونده هستهاي ايران از روزهاي تنش و بحراني كه بازي‌هاي سياسي براي آن ساخته بود فاصله گرفته و در جاده پيشرفت فني و تاييد شده قرار بگيرد. پيرگلداشميت، معاون اسبق مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در امور پادمان‌ها و بازرس سابق آژانس كه در ژوئن 2005 بازنشسته شده و جاي خود را به اولي هاينونن داده بود از همان تاريخ تا به امروز پرونده هستهاي ايران را دنبال كرده اما كمتر در اين خصوص به گفت‌وگو نشسته است. وي در اين گفت‌وگوي اختصاصي با« اعتماد» از چالش‌هاي پيش روي منطقه عاري از سلاح هستهاي در خاورميانه مي‌گويد و از كشورهايي كه تن به امضاي توافقنامه پادمان نداده‌اند و جهان را با چالش‌هاي جدي روبه‌رو كرده‌اند. گلداشميت به آينده 10 ساله برجام اميدوار است و تاكيد مي‌كند كه برد تمام طرف‌ها در اجراي برجام است و نه به كنار راندن آن. متن اين گفت‌وگو به شرح زير است:
اسراييلي‌ها با اين تحليل كه به دليل عدم امضاي ان‌پي‌تي، هيچ توافق بين‌المللي را زير پا نگذاشته‌اند از شفاف‌سازي در مورد برنامه هستهاي خود طفره مي‌روند. چرا آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در اين سال‌ها فكري براي مواجهه با اين ترفند نكرده است؟ آيا اين مساله نمي‌تواند به تكثير تسليحات هستهاي منتهي شود؟
اسراييل مانند پاكستان و هندوستان معاهده منع تكثير تسليحات هستهاي (ان پي تي) را امضا نكرده است. به همين دليل اين كشورها مجبور نيستند كه به مفاد توافقنامه‌هاي جامع پادمان با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پايبند بوده و مواد و تاسيسات هستهاي خود را در معرض بازرسي‌هاي آژانس قرار دهند. با اينهمه اسراييل، پاكستان و هندوستان به شكل داوطلبانه تعداد محدودي از توافقنامه‌هاي مشخص پادماني با آژانس را پذيرفته‌اند. در ميان اين سه هندوستان و اسراييل محدوديت‌هاي بسياري را بر صادرات خود اعمال كرده‌اند و به نظر مي‌رسد كه تهديدي براي اصل تكثير تسليحات هستهاي به خارج از مرزهاي خود نباشند. اين در حالي است كه پاكستان بر خلاف اين دو ،منبع تكثير تسليحات هستهاي بوده است و گاه مواد هستهاي يا اطلاعات هستهاي را در اختيار كشورهاي ليبي، كره شمالي و ايران قرار داده است. البته پاكستان هم در چند سال اخير سيستم كنترل بر صادرات را اعمال كرده است اما تبعات اقدام‌هاي پيشين وي در اين خصوص دامن جهان را گرفته است.
ايده خاورميانه عاري از سلاح هستهاي چند سالي است كه مطرح است اما هنوز هيچ گام عملي در اين مسير برداشته نشده است. اصلي‌ترين چالش پيش روي اين ايده را چه مي‌دانيد؟
دو سال پيش هم در مصاحبه‌اي با شما به اين نكته اشاره كردم كه «رسيدن به منطقه‌اي عاري از سلاح هستهاي در خاورميانه هدف بسيار مهم و باشكوهي در مسير رسيدن به جهاني عاري از سلاح هستهاي است. جامعه بين‌المللي بايد از هر فرصتي براي نزديك شدن به تحقق اين هدف استفاده كند. با اين همه نبود شرايط مساعد براي تعيين منطقه‌اي عاري از سلاح هستهاي در خاورميانه منجر به شكل‌گيري چالش‌هاي بسياري شده است. مساله اينجاست كه چنين منطقه‌اي هيچگاه در ميان كشورهاي در حال جنگ شكل نمي‌گيرد و اين در خصوص اسراييل و سوريه مصداق دارد و همچنين شكل‌گيري چنين منطقه‌اي در ميان كشورهايي كه همديگر را به عنوان دولت سياسي نمي‌پذيرند و با هم رابطه ديپلماتيك ندارند مانند ايران و اسراييل هم عملا ممكن نيست. مساله ديگري كه مطرح است اين است كه چرا گروه جنبش عدم تعهد تاكيد بسياري بر اهميت شكل‌گيري منطقه عاري از سلاح هستهاي در خاورميانه دارند در حالي كه كلا در قبال عدم پذيرش ان‌پي‌تي و همچنين برخورداري از تسليحات و انجام آزمايش‌هاي هستهاي توسط دو عضو خود يعني پاكستان و هندوستان سكوت اختيار كرده است؟
به عنوان نخستين گام در مسير ايجاد منطقه عاري از سلاح هستهاي در خاورميانه، در سال 2012 پيشنهاد كردم كه ابتدا منطقه عاري از آزمايش بمب هستهاي در خاورميانه ايجاد شود. حقيقت اين است كه خاورميانه مي‌تواند منطقه عاري از آزمايش هستهاي را بدون آنكه منتظر توافقنامه صلح ميان اسراييل و سوريه مانده يا ايرادي بر عدم رابطه ديپلماتيك اسراييل و ايران باشد، تجربه كند. تنها نياز اين مساله اين است كه تمام كشورهاي خاورميانه شامل مصر، ايران، عربستان، سوريه و (رژيم) اسراييل اصل عدم انجام آزمايش‌هاي هستهاي را در گام‌هايي هماهنگ و بازه‌هاي زماني مورد توافق را پذيرفته و امضا كنند.
آيا در مورد پرونده كره شمالي به شكل خاص با توجه به آزمايش بمب‌هاي هستهاي كه اين كشور انجام داده احتمال پذيرش اين كشور در جمع كشورهاي دارنده سلاح هستهاي وجود دارد؟
به نظر من، هرچند كه كره شمالي ذخيره كوچكي از تسليحات هستهاي را در اختيار دارد اما هيچگاه به عنوان يك كشور داراي تسليحات هستهاي و عضو ان پي تي از سوي جامعه بين‌المللي شناخته نخواهد شد. دليل آن هم اين است كه كره شمالي ابتدا معاهده منع تكثير تسليحات هستهاي (ان‌پي‌تي) را امضا كرده و سپس زماني كه به تعهدات خود در قالب پادمان عمل نكرد از آن خارج شد. اين مساله موردي خاص و منحصر به فرد در تاريخ ان پي تي است و همين گونه هم باقي خواهد ماند. در شرايطي كه كره شمالي به عنوان يك عضو هستهاي از سوي جامعه جهاني شناخته شود، خسارت جدي به اعتبار آژانس بين‌المللي انرژي اتمي وارد خواهد شد.
بر اساس برنامه جامع اقدام مشترك، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بايد در بازه زماني هشت سال پس از آغاز اجراي برجام گزارش جامع (‘broad conclusion’) خود در خصوص برنامه هستهاي ايران را اعلام كند. چه پروسه فني در اين هشت سال يا بازه زماني كوتاه‌تر بايد طي شود تا اين گزارش منتشر شود؟
روز تصويب برنامه جامع اقدام مشترك در تاريخ 18 اكتبر فرارسيد. اكنون تكميل برنامه جامع اقدام مشترك به سر مرحله نياز دارد:
زماني كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گزارشي منتشر كرده و در آن تاييد كند كه ايران اقدام‌هاي هستهاي پيش‌بيني شده در برجام را انجام داده است، تحريم‌هاي شوراي امنيت برداشته مي‌شود، تحريم‌هاي اتحاديه اروپا برداشته يا لغو مي‌شوند و امريكا هم روند اعمال تحريم‌هاي هستهاي را متوقف خواهد كرد. روز اجراي برجام احتمالا در نيمه اول سال 2016 خواهد بود. اين پروسه هم در جريان است.
فاز بعدي هشت سال پس از روز تصويب يا زودتر خواهد بود در شرايطي كه مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گزارشي را به شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي داده و در آن تاكيد كند كه آژانس به گزارش جامعي رسيده كه تمام مواد هستهاي داخل ايران در قالب فعاليت‌هاي صلح آميز است. در اين مرحله، اتحاديه اروپا و امريكا تمام تحريم‌هاي باقيمانده هستهاي را كاملا برخواهند داشت و ايران هم رسما پروتكل الحاقي را به تصويب خواهد رساند. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي رسيدن به آن گزارش جامع و گسترده‌تر نيازي ندارد به اين نتيجه‌گيري برسد كه ايران هيچگاه در گذشته فعاليت‌هاي هستهاي نظامي نداشته است. بنابراين من فكر مي‌كنم كه اگر ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به شكل كامل همكاري كند، آژانس مي‌تواند در بازه زماني كوتاه اين گزارش جامع و گسترده‌تر خود از فعاليت‌هاي هستهاي ايران را صادر كند. شايد هم انتشار اين گزارش پيش از پايان ضرب‌الاجل هشت سال ممكن باشد.
مرحله بعد 10 سال پس از روز تصويب است كه در آن زمان تمام قطعنامه‌هاي سازمان ملل كه پشت‌نويس برنامه جامع اقدام مشترك هستند به شكل كامل از ميان برداشته خواهند شد و شوراي امنيت سازمان ملل هم ديگر درگير پرونده و برنامه هستهاي ايران نخواهد بود.
چه كشورهايي كارت سفيد اين گزارش (‘broad conclusion’) را دريافت كرده‌اند؟
آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تنها در كشورهايي كه هم توافقنامه جامع پادمان و هم پروتكل الحاقي را پذيرفته‌اند از اطلاعات كافي و دسترسي‌هاي لازم براي رسيدن به گزارش جامع و گسترده برخوردار است. تا سال 2014، اين نتيجه‌گيري جامع از ميان 118 كشوري كه هم توافقنامه پادمان را پذيرفته‌اند و هم پروتكل الحاقي را امضا كرده‌اند در خصوص 65 كشور صادر شده است. البته اين گزارش به معناي اين نيست كه كارت سفيدي در اختيار اين كشورها قرار گرفته است اما به اين معناست كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مي‌تواند روند اجراي پادمان‌هاي مركب را در اين كشورها تكميل كند. گزارش جامع يا گسترده‌تر بايد هرسال توسط آژانس بين‌المللي انرژِي اتمي در خصوص كشورهايي كه اين گزارش را هم دريافت كرده‌اند مجددا تاييد شود.
پس از توافق هستهاي ايران و 1+5 در ماه جولاي؛ مخالفان توافق در كنگره امريكا خواهان افشاي جزييات توافق ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي شدند. آيا افشاي اين جزييات در تقابل با پروتكل‌هاي امنيتي آژانس نيست؟
بر اساس نقشه راهي كه در 14 جولاي سال 2015 ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به دست آمد، طرف‌ها بر سر توافقنامه مجزايي تفاهم كردند كه به آنها اين فرصت را مي‌دهد كه مسائل اختلافي باقيمانده را حل كنند. مسائلي كه در ضميمه گزارش 2011 مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قيد شده بود. اين حقيقت كه مفاد اين توافقنامه مجزاي از برنامه جامع اقدام مشترك علني نشد سوال‌هايي را به وجود آورد. من اعتقاد دارم كه مخفي نگاه داشتن اين توافقنامه با سنت‌هاي پيشين آژانس در اين خصوص در تطابق است و مواد و بندهاي محرمانه توسط دبيرخانه‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تنظيم شده است.
به نظر مي‌رسد كه يوكيا آمانو تا اوايل دسامبر گزارش خود در خصوص برنامه هستهاي ايران در حال و گذشته (PMD) را اعلام خواهد كرد. مختومه شدن اين پرونده چه تاثيري بر روند همكاري‌هاي آتي ايران و آژانس در سايه برجام خواهد داشت؟
اخيرا رييس‌جمهور روحاني در مصاحبه با برنامه 60 دقيقه شبكه سي بي‌اس اين جملات را بيان كرده است: «كل توافق نيازمند جهشي از جانب دو دشمن قديمي است. ايراني‌ها هميشه اصرار داشته‌اند كه برنامه هستهاي آنها صلح‌آميز است.
پس از آن در 26 اكتبر 2015 هم رييس‌جمهور سابق آقاي رفسنجاني در مصاحبه‌اي گفت: «در جنگ بوديم و دنبال اين بوديم كه چنين امكاني براي روزي كه دشمن ما بخواهد از سلاح هستهاي استفاده كند، داشته باشيم. چنين تفكري بود. گرچه هيچ‌وقت از ذهن ما بيرون نمي‌رفت كه اگر روزي بنا باشد خطري ما را تهديد كند و ضرورتي باشد، امكان اينكه به طرف ديگر (هستهاي شدن) هم برويم، داشته باشيم. ولي برنامه‌اي نداشتيم كه برويم و هيچ‌وقت نرفتيم.» (مصاحبه با سايت اميد هستهاي ايرانيان / مورخ 4 آبان 1394)
با توجه به اين اظهارات بايد ببينيم كه گزارش ماه دسامبر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي چگونه تنظيم خواهد شد. شكي وجود ندارد كه اين گزارش مبتني بر واقعيات و بي‌طرف خواهد بود. در حال حاضر بحث اعتبار آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در ميان است. با اين همه بايد متوجه باشيم كه متن گزارش دسامبر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاثيري بر آينده اجراي برنامه جامع اقدام مشترك و برداشته شدن تحريم‌هاي ايران نخواهد داشت.
به عنوان سوال آخر دورنماي برجام در 10 سال آينده را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟ آيا اين توافق با وجود تمام بي‌اعتمادي‌ها ميان ايران و 1+5 با موفقيت عمر 10 ساله خود را به پايان خواهد رساند؟
من مطمئن هستم كه اين توافق توسط تمام طرف‌هاي آن اجرا و رعايت خواهد شد چرا كه همگان در اجراي آن دستاوردهاي بيشتري خواهند داشت تا در عمل نكردن به آن. برنامه جامع اقدام مشترك براي ايران توافق بسيار خوبي بود. هم تحريم‌هاي هستهاي برداشته خواهند شد و هم احياي همكارهاي اقتصادي و تجاري با ايران مي‌تواند به رونق اقتصادي اين كشور و بالابردن استاندارد زندگي مردم عادي منتهي شود. توليد برق هستهاي در آينده با سرعت بيشتري در ايران انجام خواهد گرفت و علاوه بر اين ايران هم مي‌تواند توانايي‌ها و برنامه‌هاي هستهاي خود در درازمدت را حفظ كند. البته كه آينده غيرقابل پيش‌بيني است و برخي افراد مي‌توانند براي زير سوال بردن آنچه فرصتي استثنايي است خلاقيت فوق‌العاده‌اي از خود نشان دهند.