بازي‌هاي پيچيده
زير پوست اوپك
رضا زندي
روزنامه‌نگار و تحليلگر/ وين
«اوپكي بدون سقف توليد، با اندازه توليد نفتي كه سيزده كشور عضو هم‌اكنون از آن بهره مي‌برند.» با جمله‌اي ساده‌تر مي‌توان گفت كه «ادامه روند فعلي»، تصميم فرداي وزراي نفت در اجلاس 169 اوپك خواهد بود. چه قيمت نفت در كمتر از پنج ماه از سطح 23 دلار در هر بشكه به بالاتر از 49 دلار برگشته است. «بدون فريز». «بي‌دخالت اوپك». اگر ايران از تحريم خارج شده توليد نفتش را تا حدود 3 ميليون و 700 هزار بشكه در روز بالا برده، آتش‌سوزي‌هاي كانادا، اعتصاب‌‌هاي كويت، مشكلات داخلي نيجريه، جنگ داخلي در ليبي و كاهش توليدات شيل امريكا قيمت نفت را بالا كشيده است. در چنين شرايطي است كه اجلاس وين درباره تعيين سقف توليد و احيانا سهميه‌بندي توليد نفت سكوت خواهد كرد تا توليد 32 ميليون و 440 هزار بشكه‌اي اعضا در ماه آوريل ادامه يابد. زير پوست اوپك اما خبرهاي ديگري است.
1- انتخاب دبيركل اوپك از چالش‌ها جدي اجلاس 169 است. «سالم البدري» ليبيايي، دبيركلي كه از سال 2007 تا پايان سال 2015 به‌دليل اختلاف بزرگ‌ترهاي اوپك اين صندلي را حفظ كرد، و در شش ماهه 2016 نيز به عنوان سرپرست بر آن تكيه زد، فردا بالاخره از اين مسند بلند خواهد شد. رقابت بر سر جانشين‌اش اما، پيچيده شده است. ايران، عربستان و عراق، هر كدام براي حفظ فشار بر ديگري كانديداي دبيركلي خود را حفظ كرده‌اند. كانديداي ايران، غلامحسين نوذري، وزير اسبق نفت، كانديداي عربستان مجيد المنيف، از نمايندگان اين كشور در اوپك و عضو شوراي اقتصادي سعودي و كانديداي عراق، سامر الغضبان، وزير اسبق نفت اين كشور است.
2- در شرايطي كه دولتين ايران و عربستان بر سر برگزاري حج امسال، به عنوان يكي از مهم‌ترين مناسك جمعي سالانه مسلمانان، بالاخره به نتيجه نرسيدند كمترين انتظاري براي تفاهم وزراي نفت‌شان روي كانديداهاي مورد حمايت دو كشور وجود ندارد. پس نه ايران به نماينده عربستان راي خواهد داد و نه عربستان به نامزد ايران. چون تصميمات اوپك با اجماع اتخاذ مي‌شود پس هر عضو مي‌تواند حق وتو داشته باشد. تكليف كانديداي عراق هم روشن است. خط قرمز عربستان در حال حاضر عراق است. فعلا اين كشور بدون مشكل مي‌تواند توليد نفتش را افزايش داده و با ذخاير بسيار نفتش رقيب جدي عربستان شود. بنابراين سعودي‌ها به نماينده عراق راي نخواهند داد. ايران هم از اين بازي ناراضي نخواهد بود. عراق رقيب جدي نفتي ايران هم هست.
3- ونزوئلا، نام «علي رودريگرز» را كه سابقه رياست بر شركت نفت اين كشور را دارد و در دوره‌اي دبيرخانه اوپك را هم اداره كرده، روي ميز انتخاب دبيركل اوپك گذاشته است. براي آنان كه پشت پرده‌ها را رصد مي‌كنند پنهان نيست كه «رودريگرز» بيماري سختي دارد. وانگهي كه دوام دولت فعلي «مادورا» نيز معلوم نيست. اوپك دبيركلي نمي‌خواهد كه دولت احتمالي آينده كشورش مخالف او باشد. پس «رودريگرز» هم بسيار كم‌شانس است.
4- اكوادور و اندونزي هم كانديداي دبيركلي معرفي كرده‌اند. تكليف اكوادور كه روشن است. كشوري با ذخايري كوچك و توليد تنها 547 هزار بشكه در روز. در شرايط امروز، مصلحت نيست دبيركل اوپك از كشوري سبك‌وزن در توليد نفت آمده باشد. سعودي‌ها هم بعيد است با دولت اكوادور صاف باشند. معرفي نامزد اندونزي اما، نكته‌ها دارد. اينكه وزير نفت اين كشور را عربستان سعودي به عنوان نامزد دبيركلي اوپك معرفي كرده باشد شائبه‌برانگيز شده است. بسياري در اوپك شك كرده‌اند كه مبادا بين سعودي‌ها و وزير اندونزي پشت پرده‌اي شكل گرفته كه عربستان نامزد آن كشور را معرفي كرده است. بنابراين ايران و كشورهاي همسويش به كانديداي اندونزي راي نخواهند داد. وانگهي كه واردات نفت اندونزي بر توليدش پيشي دارد. پس، بعيد نخواهد بود اگر گاهي اين كشور منافع مصرف‌كنندگان را بر توليدكنندگان ترجيح دهد!
5- «محمد باركيندو»ي نيجريايي، به نظرم جدي‌ترين گزينه مورد حمايت ايران براي دبيركلي اوپك است. «باركيندو» نماينده كشورش در اوپك بوده و تجربه اداره دبيرخانه اوپك به عنوان سرپرست را دارد. نيجريه كشور نفت‌خيز بزرگي است و با اعراب اوپك هم رابطه مشوشي ندارد. از سويي ديگر ايران مي‌خواهد محبت اين كشور را در كنار كشيدن نماينده‌اش از رقابت دبيركلي سازمان كشورهاي صادركننده گاز، جبران كند. نيجريه عقب نمي‌كشيد كار «محمدحسين عادلي» براي نشستن روي صندلي دبيركلي GECF به‌شدت دشوار مي‌شد. مطلع‌ام كه رايزني‌‌هاي بزرگي براي انتخاب «محمد باركيندو» آغاز شده است. او مي‌تواند گزينه‌اي باشد كه سعودي‌ها هم با آن مخالفت نكنند. چه هر دبيركلي انتخاب شود ناچار است شرايط بزرگ‌ترين توليدكننده اوپك را رعايت كند. اگر باركيندو اننخاب شود به معني آن است كه مهره ايران هم پس از سال‌ها عزلت‌نشيني در تحريم، در شطرنج اوپك بازي كرده است. «بازي موثر.»
6- امروز بيژن زنگنه وارد وين مي‌شود. براي نخستين‌بار اما به هتل اينتركنتيننتال نخواهد رفت. او به هتل نوساز و مدرني در نزديكي سازمان ملل مي‌آيد. هتلي كه گفته مي‌شود سرمايه‌گذارانش مي‌خواهند در ايران هتلي پنج ستاره بسازند. سوژه اوپك 169، «خالد الفليح» وزير تازه انرژي عربستان است و سوژه خاص‌تر نحوه برخورد «زنگنه و الفليح». هر حركت اين دو از امروز در ديد لنزهاي عكاسان و كنجكاوي خبرنگاران است. تنش در روابط تيره رياض- تهران به اوج رسيده است. در سايه تيرگي، هر حركتي معنايي مي‌يابد. خواسته يا ناخواسته.
7- كشور كوچك گابن مدت‌هاست مي‌خواهد به عضويت اوپك درآيد. گويا اين درخواست مورد حمايت متحدان عربستان هم قرار دارد. ايران اما بهتر است كه فعلا با اين عضويت موافقت نكند. چرا كه در صورت عضويت گابن، همين كشور كوچك مي‌تواند مانع برخي تصميم‌سازي‌ها در اوپك باشد كه مورد حمايت ايران است. نگفته واضح است كه اين كشور كوچك از نظر توليد نفت بيشتر به عربستان سوق پيدا خواهد كرد تا ايران! پس در اين شرايط سخت، عقل حكم نمي‌كند كه ايران از عضويت گابن حمايت كند. گو اينكه زنگنه نبايد جدا از تصميم جمعي بنشيند و طوري رفتار كند كه در كنج قرار گيرد. هواي وين ديروز باراني بود. امروز اما...