دولت تركيه سران حزب دموكراتيك خلق را بازداشت كرد
سركوب با كليدواژه
«مبارزه با تروريسم»
سارا معصومي
«موضع ما در خصوص كودتا مشخص است، كودتا هيچ مبناي قانوني ندارد. وهم است اگر تصور كنيم كه كودتا مي‌تواند به ارتقاي دموكراسي منتهي شود.» صلاح‌الدين دميرتاش، از رهبران حزب دموكراتيك خلق ساعاتي پس از كودتاي نظامي نافرجام 15 جولاي در تركيه اين سخنان را گفت تا حساب خود را با كودتاچيان مشخص كرده باشد. دميرتاش همان زمان هم در هرج و مرج سياسي و نظامي كه تركيه گرفتار آن شده بود تلاش كرد هم انتقادهايش را تكرار كند و هم با مخالفان كودتا همراهي كند. وي در نشست خبري در دياربكر در اين خصوص گفت: انتخابات 7 ژوئن 2015 نشان داد كه مردم تشنه دموكراسي هستند. پس از آن دولت كودتايي مدني را در يك سال گذشته پيش برد. كودتاي نظامي اخير در حقيقت كودتايي براي دفع اين كودتاي مدني دولت بود. هر دو كودتا منعكس‌كننده هم هستند. تركيه براي رسيدن به دموكراسي دو فرصت داشت. فرصت نخست 7 ژوئن بود كه از آن بهره‌برداري نشد و پس از آن انتخابات كشور دو دسته شد: «جنگ و صلح. امروز در فضاي پساكودتا دوباره فرصتي ديگر پيش روي ما است و به همين دليل است كه تصميم‌هايي كه در اين فضا مي‌گيريم بسيار اهميت دارد. اين موضع‌گيري‌هاي رييس‌جمهور و نخست‌وزير است كه نشان مي‌دهد آيا تركيه از شر تهديدها و كودتاهاي نظامي آسوده مي‌شود يا خير؟»
شامگاه پنجشنبه بود كه نيروهاي امنيتي تركيه جرقه بازداشت 11 عضو حزب دموكراتيك خلق را زدند. فيگن يوكسك‌داغ و صلاح‌الدين دميرتاش كه از رهبران اين حزب كردي در پارلمان تركيه هستند در منازل خود در آنكارا و دياربكر بازداشت شدند. بازداشت‌ها به همين دو مورد محدود نشد و براساس بيانيه‌اي كه وزارت كشور تركيه همزمان با بازداشت‌ها صادر كرد 9 نماينده ديگر حزب دموكراتيك خلق نيز بازداشت شدند كه در ميان آنها نام ارديس بالوكن، رييس گروه پارلماني حزب دموكراتيك خلق نيز به چشم مي‌خورد. دميرتاش پيش از بازداشت در حالي كه ماموران امنيتي تركيه در منزلش بودند با انتشار پيامي در شبكه اجتماعي توييتر خود از اين بازداشت خبر داد. وي در اين خصوص نوشت: نيروهاي پليس پشت در خانه من هستند تا به زور مرا بازداشت كنند.
چرا بازداشت؟ وزارت كشور تركيه در پاسخ به اين سوال مي‌گويد كه نمايندگان حزب دموكراتيك خلق نيز از قوانين قضايي در اين كشور مستثني نيستند و به دليل خودداري از حضور در دادگاه و ارايه شهادت درباره پرونده‌هاي مربوط به مبارزه با تروريسم بازداشت شده‌اند. مجلس تركيه بهار امسال با تصويب قانوني مصونيت پارلماني گروهي از نمايندگان را لغو كرده بود كه همين مساله دستگيري دميرتاش و سايرين از حزب دموكراتيك خلق را هموار كرد. حزب دموكراتيك خلق سومين حزب مهم حاضر در پارلمان تركيه است و برخورد با اين حزب طرفدار كردها كه شديدترين نوع برخورد با آنها در اين سال‌ها است، مي‌تواند جرقه‌هاي ناآرامي سياسي را در تركيه بزند. پيش از آنكه قرعه به اسم دو رهبر اين حزب بيفتد، گلتان كيشيناك و فرات آنلي، شهرداران مشترك دياربكر تركيه بازداشت شده بودند و نماينده دولت به سرپرستي شهرداري بزرگ‌ترين شهر كردنشين تركيه منصوب شده بود. خانم كيشيناك كه پيش‌تر از اين نماينده پارلمان تركيه بوده است، يكي از شناخته‌شده‌ترين سياستمداران كرد در تركيه است. دولت تركيه مدت‌هاست مي‌گويد كه حزب دموكراتيك خلق و نمايندگان آنها در پارلمان اين كشور از حاميان حزب كارگران كردستان موسوم به پ‌ك‌ك هستند. حزب دموكراتيك خلق كه در حال حاضر ۵۹ كرسي در پارلمان تركيه را در اختيار خود دارد و دومين حزب مخالف در اين كشور است همواره اين اتهام دولت مركزي را رد كرده است.
ادامه دومينوي سركوب
دميرتاش را در تركيه با عنوان اوباماي كردستان مي‌شناسند و اكنون بازداشت وي يكي از نشانه‌هاي خطرناك براي اوضاع سياسي در تركيه است. سه ماه پس از كودتاي نافرجام در تركيه، اقدام‌هاي اردوغان در تنگ‌تر كردن حلقه پيرامون احزاب كرد مي‌تواند بستر متزلزل امنيتي اين كشور را دچار آشوب‌هاي بيشتر كند. زماني كه حزب دموكراتيك خلق توانست در انتخابات 2015 راه خود را به پارلمان تركيه باز كند اين بارقه‌هاي اميد ايجاد شده بود كه عالم سياست در تركيه با چندصدايي دموكراتيكي پيش خواهد رفت. دميرتاش از جمله سياستمداران كاريزماتيك تركيه است كه در ميان كردها خوشنام است و اردوغان مي‌توانست با همكاري با وي گره كردي را تا حدودي رفع و رجوع كند.
ساعاتي پس از اين بازداشت شبانه، گروه‌هاي حقوق‌بشري زنگ خطرها را به صدا درآوردند. يك فعال ترك در ديد‌بان حقوق بشر تركيه در اين خصوص به تايم مي‌گويد: بازداشت اعضاي پارلمان توهين به بنيان‌هاي دموكراسي است. بايد منتظر باشيم و ببينيم كه آيا دميرتاش و ديگر نمايندگان پارلمان، آزاد مي‌شوند يا تا هنگام تشكيل دادگاه در بازداشت موقت مي‌مانند.
بازداشت شهردار دياربكر كه اصلي‌ترين شهر كردنشين تركيه است و همچنين دستگيري سردبير و چندتن از خبرنگاران روزنامه جمهوريت و دستگيري اعضاي حزب دموكراتيك خلق همه و همه زنجيره‌هاي متنوع از دومينوي سركوبي هستند كه اردوغان با استفاده از فضاي پس از كودتا پيش مي‌برد. در حالي كه در جريان كودتا حداقل 250 نفر كشته شدند و به محل پارلمان تركيه هم حمله شد اما در سه ماه اخير هم صدها نفر به اتهام دست داشتن در اين كودتا دستگير شده‌اند و يك سوم نيروهاي ارتش تركيه هم دچار تصفيه‌هاي سازماني شده‌اند. اين سركوب‌ها در حالي از سوي اردوغان صورت مي‌گيرد كه جز چهارحزب اصلي در ساختار سياسي تركيه، كودتا را تقبيح كرده و بر لزوم اتحاد تركيه در روزها و ماه‌هاي پس از كودتا تاكيد داشتند. ساعاتي پس از آغاز كودتا بود كه مردم با دستان خالي به خيابان‌ها آمدند و در برابر تانك‌ها صف كشيدند تا از بنيان‌هاي دموكراسي در وطن حمايت كنند اما اكنون سه ماه پس از آن حضورهاي پررنگ كه حتي شخص اردوغان را هم شوكه كرده بود دولت براي پيشبرد طرح بازداشت‌هاي گسترده خود دسترسي به شبكه‌هاي اجتماعي مانند توييتر را محدود كرده و كانال‌هاي ارتباطي مانند واتس‌آپ را فيلتر كرده و البته سرعت اينترنت را هم كاهش داده است.
بازوي سياسي پ‌ك‌ك؟
دولت اردوغان ابتدا با رويكرد حل مساله كردي از طريق گفت‌وگو و مذاكره پيش آمد اما مذاكرات ميان دولت و پ‌ك‌ك در سال 2015 رسما به شكست منتهي شد و حملات دو طرف به هم از سرگرفته شد. دميرتاش با ديدگاه‌هاي ليبرال در عالم سياسي توانست توجه و حمايت‌هاي بسياري را به سمت خود جلب كند اما برخي مي‌گويند كه وي نتوانست فاصله حزب دموكراتيك خلق با پ‌ك‌ك كه سابقه فعاليت‌هاي نظامي گسترده عليه دولت مركزي در تركيه را دارد، حفظ كند. با اين‌همه به نظر مي‌رسد كه بازداشت وي مي‌تواند كاسه صبر كردهاي تركيه را كه بزرگ‌ترين اقليت قومي اين كشور هستند، لبريز كند و باز موجي از مخالف‌هاي مسلحانه در تركيه به راه بيفتد. پ‌ك‌ك كه از سوي تركيه، اتحاديه اروپا و امريكا عنوان گروه تروريستي را به خود اختصاص داده است از سال‌هاي 1970 در تركيه مبارزه مي‌كند و اين در حالي است كه اين مبارزه‌ها و مخالفت‌ها تاكنون جان حداقل 40 هزارنفر را گرفته است. بي‌بي‌سي در خصوص ماهيت حزب دموكراتيك خلق مي‌نويسد: بسياري حزب دموكراتيك خلق را اصلي‌ترين حزب طرفدار كردها در تركيه مي‌دانند و البته تنها مساله اين حزب هم گره‌هاي تركي نيست و اين حزب گرايش‌هاي چپ‌گرايانه و ليبرال و محيط زيستي دارد كه اين ويژگي‌ها آن را به سومين حزب بزرگ سياسي در تركيه بدل كرده است. دموكراتيك خلق براي نخستين‌بار سال گذشته توانست با احراز 59 كرسي به پارلمان تركيه راه پيدا كند كه همين مساله نشان از محبوبيت نگاه‌هاي سياسي اين حزب دارد. در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي با اينكه حمله‌هاي بسياري به محل‌هاي كمپين‌هاي انتخاباتي اين حزب مي‌شد و طرفداران آن هم هرازچندگاهي تحت فشار قرار مي‌گرفتند اما رهبران دموكراتيك خلق تلاش كردند از فضاي آرام و ميانه‌روي خارج نشوند. دموكراتيك خلق به صراحت اعلام مي‌كنند كه هيچ گونه اتصالي با پ‌ك‌ك ندارند اما همزمان اردوغان را به تلاش براي بيرون راندن اين حزب از پارلمان و محدود كردن گام‌هايش متهم مي‌كنند. يكي از نمايندگان اين حزب در پارلمان كه در خارج از تركيه به سر مي‌برد در اين خصوص به بي‌بي‌سي مي‌گويد: دولت تركيه مانند نازي‌ها رفتار مي‌كند. اين سركوبي كه از شامگاه جمعه آغاز شده است نه ارتباطي به قوانين مربوط به مبارزه با تروريسم دارد و نه منطبق با قانون اساسي است. اين اقدام‌ها ربودن نمايندگان مجلس است.
كافي است آقاي اردوغان!
اردوغان همه را نگران كرده است. فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در بيانيه‌اي ضمن ابراز نگراني در خصوص وضعيت پيش آمده در تركيه گفت: بازداشت 12 سياستمدار كرد به همراه لغو مصونيت 130 نماينده پارلمان كه در ماه مه رخ داد، دموكراسي پارلماني در تركيه را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. اين اقدام‌ها وضعيت بسيار بحراني در تركيه را تشديد مي‌كند. اتحاديه اروپا بسيار نگران اين بازداشت‌ها است.
اين بيانيه اتحاديه اروپا در حالي صادر شد كه درچندماه اخير و به خصوص پس از كودتا، رابطه اتحاديه با تركيه كه همچنان خواهان الحاق به آن است بسيار متشنج شده است. اروپايي‌ها به كرات از سياست‌هاي ضددموكراسي اردوغان انتقاد كرده‌اند.
صبح روز جمعه بود كه وزارت امور خارجه آلمان اعلام كرد نماينده تركيه در برلين براي توضيح در خصوص دلايل دستگيري سياستمداران كرد احضار شده است. سخنگوي وزارت امور خارجه آلمان به نقل از فرانك والتر اشتاين ماير مي‌گويد كه اين بازداشت‌ها منجر به تشديد بحران در تركيه خواهد شد. سخنگوي وزارت امور خارجه در ادامه گفت: هيچ كس مخالف حق تركيه براي مبارزه با تروريسم و مديريت مسائل پس از كودتاي خونين در اين كشور نيست. اما اين مسائل نبايد بهانه‌اي براي ساكت كردن مخالفان سياسي باشد.
همزمان سخنگوي صدراعظم آلمان آنگلا مركل نيز مي‌گويد كه دولت آلمان در تمام سطوح با مقام‌هاي تركيه صحبت كرده است. از سوي ديگر برخي از اعضاي اروپايي پارلمان اروپا هم خواهان اقدام‌هاي صريح اين نهاد براي متوقف كردن رجب طيب اردوغان شدند.
بازداشت‌ها يك روند حقوقي است
بنعالي ييلديريم، نخست‌وزير تركيه كه در سه ماه اخير با توجه به اقدام‌هاي غيرقابل پيش‌بيني دولت هر روز يك موضع‌گيري داشته است در كنفرانس خبري به سوال‌ها در خصوص اين بازداشت‌ها پاسخ داد. پاسخ‌هايي كه مشابه تمام توجيه‌هاي دولت اردوغان در چندماه گذشته بوده است: به عنوان يك كشور قانونمدار نمي‌تواند فراتر از قانون با كسي رفتار كند. پس از لغو مصونيت قضايي نمايندگان پارلمان، دادگاه تركيه 154 نماينده را احضار كرده بود. تمام نمايندگان احضار‌شده به غير از اعضاي حزب دموكراتيك خلق به دادگاه مراجعه كردند. از ميان نمايندگان پارلمان احضار شده عضو حزب دموكراتيك خلق تنها يك نفر به دادگاه رفته بود. اعضاي بازداشت‌شده حزب دموكراتيك خلق بايد بدانند سياست نمي‌تواند سپري در برابر اقدامات شما باشد. شما مي‌خواهيد از سياست به عنوان يك ضمانت استفاده كنيد. اما در اشتباه بزرگي به سر مي‌بريد. شما كه از رجوع به دادگاه خودداري مي‌كرديد، اكنون نبايد در برابر نتايج كارتان اعتراض كنيد.
وي درباره اظهارات كمال قليچداراوغلو مبني بر اينكه كساني كه از طريق انتخابات بر سر كار مي‌آيند بايد باز هم از طريق انتخابات كنار گذاشته شوند، گفت: هيچ‌كس به اين مساله اعتراضي ندارد اما بايد نسبت به كساني كه دست‌شان با دست تروريست‌ها در يك كاسه است، مداخله كرد. اقدامات اخير نيروهاي دولتي تركيه، يك روند حقوقي عليه نمايندگان پارلمان است.
ييلديريم با اشاره به كند شدن سرعت اينترنت پس از بازداشت‌هاي اخير عليه اعضاي حزب دموكراتيك خلق كرد تركيه گفت: براي تدابير امنيتي به طور موقت اين اقدام انجام گرفت. پس از برطرف شدن اين تهديدات، سرعت اينترنت همانند گذشته خواهد شد.
انفجار پاسخي به بازداشت‌ها؟
ساعاتي پس از آغاز روند بازداشت‌هاي گسترده اعضاي حزب دموكراتيك خلق، انفجاري در استان دياربكر حداقل هشت كشته و ۱۰۰ زخمي برجا گذاشت. پ. ك. ك مسووليت اين انفجار را برعهده گرفت. به گفته يك منبع امنيتي، يك خودروي بمب‌گذاري شده در مقابل يك مركز پليس در منطقه باغلار در استان دياربكر واقع در شرق اين كشور منفجر شد. اين مركز پليس همان محلي بود كه نمايندگان بازداشت شده دموكراتيك خلق به آنجا منتقل شده بودند.
نومان كورتولموش، معاون نخست‌وزير تركيه در واكنش به اين انفجار در پيامي در توييتر ضمن محكوميت اين انفجار گفت: در برابر تروريسم تسليم نخواهيم شد.
بكر بوزداغ، وزير دادگستري تركيه نيز ضمن محكوم كردن انفجار اخير گفت: در جهان كشور ديگري وجود ندارد كه همانند تركيه به طور همزمان با چندين گروه تروريستي مبارزه كند.
اشاره وزير دادگستري تركيه به زنجيره‌اي از بمبگذاري‌هايي است كه در 18 ماه گذشته بارها و بارها مناطق مختلف تركيه را لرزانده است. هركدام از اين انفجارها را هم يك روز پ‌ك‌ك و يك روز داعش برعهده مي‌گيرد.
يك قدم تا جنگ داخلي؟
اعضاي دموكراتيك خلق كه از بازداشت‌ها مصون مانده‌اند در نشست خبري به اين روند واكنش نشان دادند و اعلام كردند كه به نشانه اعتراض مقابل خانه‌ها يا دفاتر اين حزب در سرتاسر تركيه تحصن خواهند كرد. اين حزب همچنين خواهان تظاهرات گسترده در روز شنبه در اعتراض به بازداشت‌ها شدند. يكي از مقام‌هاي عاليرتبه اين حزب مي‌گويد: كه حزب حاكم در تركيه پس از كودتا دو راه داشت: دموكراسي يا ديكتاتوري. اين حزب از به مرز جنگ داخلي كشاندن تركيه هيچ ابايي ندارد. ما از حق قانوني خود براي مقاومت استفاده مي‌كنيم. اگر نمي‌خواهيم تركيه به سوريه، عراق، افغانستان يا پاكستان ديگري بدل شود بايد حافظ اصول دموكراسي بمانيم.