چراغ خاموش جشنواره تئاتر فجر و پيشرفتي كه حاصل نمي‌شود
بابك احمدي
دبيرخانه دوره گذشته جشنواره تئاتر فجر
(سي و چهارم) اعلام كرد هيات انتخاب پس از تماشاي ۵۲ نمايش متقاضي در بخش «نسل نو» به اتفاق آرا، هشت نمايش را براي حضور در مرحله نهايي اين بخش انتخاب كرد و اما امسال نيز براساس اخبار ارسالي روابط عمومي جشنواره از ميان ۱۰۴ نمايش ارسالي ۸ نمايش براي حضور در اين بخش انتخاب شده‌اند كه نشان‌دهنده رشد دوبرابري است. اما پرسش اينجاست كه آيا با وجود ادامه فعاليت سعيد اسدي به عنوان دبير و استمرار فعاليت‌هاي دبيرخانه جشنواره شاهد افزايش دو برابري كيفيت برنامه‌ريزي نسبت به سال گذشته خواهيم بود؟در همين باره يادآوري نكاتي از سال گذشته و مقايسه عملكرد دبيرخانه جشنواره با آنچه تا امروز و در دوره سي‌وپنجم گذشته است تا حدي نشان خواهد داد آيا دبير و ديگر دست‌اندركاران جشنواره در مسيري رو به جلو حركت مي‌كنند يا نه!. سال گذشته و تنها يك روز مانده به آغاز جشنواره سي‌وچهارم، دبيرخانه اين رويداد بين‌المللي اعلام كرد «ساعت اجراهاي روز اول به دليل تقارن با سالروز وفات حضرت معصومه(س) تغيير كرده و نمايش‌ها بعد از اذان مغرب به صحنه مي‌روند. اين در حالي است كه از همان ابتدا و با يك توجه ساده به تقويم رسمي كشور امكان تنظيم زمان دقيق اجراهاي نخستين روز جشنواره در جدول فراهم مي‌شد.»مدت زيادي از اين اتفاق نگذشته بود كه رسانه‌ها از وجود ناهماهنگي‌هايي در زمينه صدور بليت‌هاي جشنواره سي‌وچهارم و ورود بليت‌هاي تقلبي خبر دادند. گرچه هردوي اينها مواردي دم دستي و ساده به نظر مي‌رسيدند كه مي‌شد به راحتي از كنارشان عبور كرد ولي كار از آنجا جدي‌تر شد كه مسوولان گفتند ريچارد شكنر (يا چكنر)، پژوهشگر، كارگردان و مدرس شناخته شده تئاتر برخلاف خبرهاي اعلام شده و به دلايلي «كه هرگز اعلام نشد» به ايران نخواهد آمد و قرار است از طريق ويديو كنفرانس با ميزبانان ايراني، هنرمندان و اهالي رسانه به گفت‌وگو بنشيند. «دعوت از گروه‌هاي خارجي» براي حضور در جشنواره سي‌وچهارم از موارد ديگري بود كه در دوره گذشته فروغ چنداني نداشت و بعضا با انتقاد رسانه‌ها و هنرمندان مواجه شد. به اين منظور شايسته است تنها گروه شناخته شده صاحب جايگاه بين‌المللي دعوت شده به ايران – توماس اوستر ماير از تئاتر شابونه آلمان- را از اين جمع مستثني كنيم. چرا كه قطعا بدون پشتيباني صورت گرفته از سوي انستيتو گوته چنين امكاني به وجود نمي‌آمد. با كنار گذاشتن اين گروه كه يك تنه بار تمام بخش بين‌الملل جشنواره را به دوش كشيد، به اجراهاي نه چندان درجه يك از صوفيا برسزي، هنرمند دانشجوي مجارستاني (با سه نمايش در جدول جشنواره) يعني «سربازها»، «سطح زنده» و «دگرديسي پروانه شدن» مي‌رسيم كه اصطلاحا بخش عمده‌اي از جدول اجراهاي بخش بين‌الملل را پُر كرده بود.
جشنواره سي‌وپنجم تئاتر و اين در
كه برهمان پاشنه مي‌چرخد
حال يك دوره جديد را مد نظر قرار مي‌دهيم. از بخش پاياني آنچه در بالا گذشت، يعني دعوت گروه‌هاي بين‌المللي جشنواره آغاز مي‌كنيم. سعيد اسدي، دبير ثابت و حالا دو دوره‌اي جشنواره تئاتر فجر در گفت‌وگوي تيرماه خود با خبرنگار مهر در تشريح برنامه‌ها و سفرهاي مورد نظر براي رصد و انتخاب گروه‌ها و آثار خارجي مي‌گويد: «اينكه دبيرخانه جشنواره تئاتر فجر چه برنامه‌اي براي سفرهاي خارجي و حضور در فستيوال‌هاي بين‌المللي دارد، موضوعي تخصصي است و نيازي به تشريح آن براي عموم نيست. سفرهاي خارجي خواهيم داشت ولي دليلي براي ارايه جزييات از چگونگي انجام اين سفرها وجود ندارد.» هيچ اطلاعاتي ارايه نمي‌شود.
چندي بعد و هنگام برپايي نمايشگاه مطبوعات، مهدي شفيعي، مديركل هنرهاي نمايشي نيز از انجام رايزني‌ها براي حضور يوجينو باربا، كارگردان صاحب‌نام ايتاليايي به همراه گروه بين‌المللي‌اش در ايران و اجراي نمايش «درخت» در جشنواره تئاتر فجر خبر داد. خبري كه با توجه به برنامه‌هاي گروه بين‌المللي در اين سطح احتمال تغيير و جابه‌جايي در تاريخ قبلي اعلام شده بسيار پررنگ است.
روابط عمومي جشنواره دوشنبه 29 آذر اعلام كرد، كارگاه استاد يوناني كه قرار بود سومين كارگاه تخصصي جشنواره با عنوان «ميراث ادبي و فرهنگي و الگوهاي نوين ارايه آثار نمايشي» را برگزار كند به تعويق افتاد. قرار بود اين كارگاه با حضور اكتور ساتسولي Ektor Tsatsouli كشور يونان در تاريخ ۶ دي ماه ۹۵ در سالن كنفرانس مجموعه تئاتر شهر برگزار شود كه اين امر منتفي شد و به گفته روابط عمومي اطلاعات تكميلي درباره برگزاري اين كارگاه به زودي اعلام مي‌شود.
برگزاري نشست رسانه‌اي «نخستين بازار بهاره تئاتر ايران» سنگ محك ديگر ارزيابي برنامه‌ريزي مسوولان بود. اين نشست نيز پس از اظهارات مهرداد راياني مخصوص، مدير امور بين‌الملل اداره كل هنرهاي نمايشي و جشنواره تئاتر فجركه به عنوان مسوول اصلي برنامه‌ريزي اين جريان به حساب مي‌آيد با اما و اگرهايي مواجه شد. چنانچه پرسش‌هاي مديران تماشاخانه‌هاي خصوصي حاضر در جلسه نشان از آن داشت كه به درستي توجيه نشده‌اند و نقاط تاريك متعددي در ذهن‌شان وجود دارد.
جالب توجه است در همان جلسه و به درخواست مديران بعضي سالن‌ها زمان دريافت تقاضاها براي شركت در «بازار بهاره تئاتر ايران» كه طبق فراخوان، ۲۰ دي‌ماه ۹۵ اعلام شده بود به مدت پنج روز و تا آخر دي‌ماه تمديد شد. قطعا جابه‌جايي در اين حد امروز يك نقصان بزرگ تلقي نمي‌شود ولي كار آنجا با مشكل مواجه خواهد شد كه عنوان بين‌المللي جشنواره را جدي قلمداد كنيم. «كدام رويداد معتبر بين‌المللي چنين مي‌كند؟»
گرچه نظر مديركل هنرهاي نمايشي مبني براينكه «درخاورميانه و كشورهاي اطراف ما ظرفيت‌هاي مغفولي وجود دارد كه اگر ايران نسبت به پر كردن آنها اقدام نكند، به طور قطع كشورهاي ديگر چنين مي‌كنند و برپايي بازار تئاتر حتما يكي از آنها به حساب مي‌آيد» اما نكته اينجاست كه آيا شفيعي ابزار به سرانجام رساندن ايده‌هايش را در اختيار دارد؟
همين چند روز قبل نيز فهرست نمايش‌هاي «بخش مرور» جشنواره تئاتر فجر منتشر شد كه طبق آن 40 نمايش از ميان حدود 219 نمايش متقاضي انتخاب شده است. اما براي اين پرسش كه چرا نام نمايش‌هاي پرتماشاگر سال 95 در اين فهرست ديده نمي‌شود، هيچ پاسخي وجود ندارد. اينجا نيز هيچ اطلاعاتي ارايه نمي‌شود.
بايد اين نكته را نيز در نظر بگيريم كه جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر تا دوره سي‌وسوم با بودجه‌اي بسيار كمتر از امروز برگزار شده است. شايسته بود مسوولان دبيرخانه اطلاعات دوره‌هاي پيشين را از روي سايت جشنواره حذف نمي‌كردند تا مقايسه گروه‌هاي ايراني و خارجي حاضر در دوره‌هاي قبل و سال‌هاي اخير امكان‌پذير باشد. فقط توجه به اين نكته كفايت مي‌كند كه جشنواره سي‌وسوم تئاتر فجر با بودجه يك ميليارد و 800 ميليون توماني برگزار شد. اما علي مرادخاني، معاون امور هنري سال گذشته اعلام كرد مبلغي معادل چهار ميليارد تومان را به برگزاري جشنواره تئاتر اختصاص داده است. با در نظر گرفتن اين نكته كه بودجه مورد نظر در دروه جديد قطعا كمتر از سال قبل نخواهد بود بايد ديد حاصل چيست؟ تا اينجاي كار به نظر مي‌رسد امسال و در دوره جديد نيز در بر همان پاشنه سابق مي‌چرخد و نشانه‌ها همه به يك نكته اشاره مي‌كنند. «منتظر اتفاق خاصي نباشيد.»