اين قصه سرِ دراز دارد
ضياءالدين شعاعي
مدير كارگروه مقابله با گرد و غبار
گرد و غباري كه در اهواز شاهد بوديم، تكرار حادثه سال 93 بود؛ گرد و غباري با منشا داخلي كه با عبور از روي كانون‌‌هاي گرد و غبار در جنوب استان، به شهر هجوم آورد. به‌طور معمول در فصل زمستان از منطقه شمال‌غرب وزش بادهايي را داريم كه داخل كشور عربستان تغيير جهت مي‌دهند و به شكل بادهاي جنوبي وارد كشور مي‌شوند و با عبور از خليج فارس، وارد خوزستان مي‌شوند. در اين حادثه وزش باد از جنوب استان، از روي منطقه‌اي مستعد گرد‌و‌خاك بود كه باعث بروز چنين حجمي از گرد‌و‌خاك شد. در واقع آنچه ما از ابتدا وزش باد را در عربستان داشتيم، اين حجم گرد و غبار نبود.
گزارش‌هاي قطع برق اهواز حكايت از اين دارد كه به علت بارش باران بعد از گرد و غبار، مخلوط حاصل از رطوبت و گرد و خاكي كه روي كابل‌ها بود باعث قطعي برق شد. در واقع يكي از معضلات توفان‌هاي گرد و غبار اين است كه روي سيستم فشار قوي كه مي‌نشيند با افزايش رطوبت هوا كه جزو خصوصيات ذاتي منطقه است، باعث مي‌شود گِل توليد شود و سيستم‌هاي برق قطع شوند. سرعت بالاي باد (60 كيلومتر در ساعت) و مساعد بودن زمين در جنوب خوزستان به دليل كمبود بارش، خاك را به راحتي از زمين بلند كرده و روانه شهر كرده است. خاكي كه به همراه باد از عربستان بلند شد، در حد چند ميكروگرم در مترمكعب بود، اما خاكي كه وارد اهواز شد، 6 تا 7 هزار ميكروگرم بر مترمكعب بود. در واقع گردوغبار از خارج با بار ضعيف آمده و در منطقه هنديجان و تالاب شادگان بارگيري كرده و وارد شهر شده است.
مقابله با گرد و غبار در حيطه وظايف سازمان جنگل‌ها مي‌گنجد؛ كشت نهال، مديريت آب و مالچ‌پاشي از راهكارهاي مقابله با اين پديده است كه آنها هم منتظر تخصيص اعتبارند. آنچه در بررسي‌ها مشخص شده 300 هزار هكتار اراضي مستعد گرد و غبار در خوزستان است كه تقريبا براي هر هكتار 4 ميليون تومان هزينه درنظر گرفته‌شده است. آنچه مسلم است اين است كه عددي حدود 1200 ميليارد تومان اعتبار براي برطرف كردن گرد و غبار فقط در استان خوزستان نياز است و آنچه تاكنون انجام شده 6 تا 7 هزار هكتار است كه در مقابل 300 هزار هكتار ناچيز به حساب مي‌آيد. ما متقاضي افزايش اعتبار و عنايت ويژه دولت به اين استان هستيم از دولت تقاضا كرده‌ايم سقف اعتبارات سه استان خوزستان، ايلام و سيستان بلوچستان را افزايش دهد. در استان ايلام اين حجم كانون توليد گرد و غبار به 5 هزار هكتار رسيده و در استان ايلام به 70 هزار هكتار. البته اين به اين معني نيست كه در كرمان، يزد، اصفهان و ديگر استان‌ها مشكلي نداريم.
با برنامه‌هاي پايش زميني توسط 195 ايستگاه از نقطه شكل‌گيري رصد مي‌شوند. كارگروه ويژه‌اي هم در اين زمينه وجود دارد به رياست استاندار كه تصميمات تعطيلي‌ها و ساعات كار را مي‌گيرد. مسلما با فاصله‌اي كه ميان اعتبار تخصيص داده شده به گرد و غبار و اعتبار ايده‌آل‌مان هست، بايد دنبال راهكارهايي باشيم كه با استفاده از مديريت منابع آب و توان مردم اين كار را به سرانجام برسانيم.
از سويي ديگر تغيير در شرايط اقليم هم مي‌تواند در كاهش گرد و غبار موثر باشد. سال 92، شادگان بزرگ‌ترين توليد‌كننده گردوغبار بود. اما شادگان سال 94 آبگيري شده بود و در حال حاضر هم آب دارد. با بهبود شرايط تالاب‌ها و آبگيري وسعتي كه در معرض فرسايش قرار مي‌گيرد، بلند شدن گرد و غبار كاهش مي‌يابد. يك سوم اراضي تالابي خشك شده‌اند و تنها با تخصيص آب مي‌توان آنها را از كانون توليد گرد و غبار بودن نجات داد. احياي تالاب‌ها هم با همكاري وزارت نيرو و محيط زيست است كه شدني است. مذاكرات هورالعظيم نتيجه داد و اكنون آب قابل توجهي در هورالعظيم ديده مي‌شود. در واقع آب داشتن تالاب‌ها تابعي است از بارندگي و حقابه بيشتر.
در بررسي‌هايي كه در سال 2016 از تعداد روزهاي گردو خاك‌دار در كشور شد، مشخص شد كه بر اساس استاندارد ذرات 10 ميكروني بالاي 150 كه هواي گرد و غباري به شمار مي‌رود، 17 حادثه گرد و غباري در كل كشور داشتيم كه 4 مورد آن منشا داخلي و 13 مورد خارجي بود.