در سالگرد خاموشي دكتر فاطمي
مردي كه خدمت كرد و رفت
محمود فاضلي
دو روز پس از پايان عمر مجلس پانزدهم و معلق ماندن قرارداد الحاقي نفت، و در 8 مرداد 1328 نخستين شماره باختر امروز با سر مقالهاي تحت عنوان «يا مرگ يا آزادي» منتشر شد و از همان آغاز به انتقاد شديد و گزنده از هيات حاكمه پرداخت. بيان حقايق، روزنامه باختر امروز را در صف اول مطبوعات ايران قرار داد. به دنبال تشكيل جبهه ملي، فاطمي در كنار دكتر مصدق قرار گرفت و روزنامه خود را ارگان جبهه ملي كرد. او مشاور نزديك مصدق بود. بنا به شهادت صريح مصدق، ابتكار پيشنهاد ملي كردن نفت از سوي فاطمي بود. اين پيشنهاد انفجاري عظيم در ايران و جهان آفريد.
اما پس از سالها همكاري با مصدق و قبول پست وزارت امورخارجه ايران، در شب 25 مرداد دكتر فاطمي كه تازه به منزل آمده بود، با هجوم وحشيانه ماموران به منزلش روبرو شد و به گونهاي اهانت آميز بازداشت شد. دكتر فاطمي پس از شكست كودتاي اول و مراجعه به منزلش و اطلاع از بدرفتاريهاي شديد ماموران با همسر و فرزندش شديدا خشمناك شد. در اين هنگام از مصدق خواست تا او را وزير دفاع كند تا قاطعانه با دشمنان برخورد كند. به مصدق پيشنهاد اعلام جمهوري داد اما مصدق كه ميديد همهچيز با آرامش به نفع او خاتمه يافته، او را دعوت به آرامش و ميانهروي كرد. در 26 مرداد 1332 پس از خروج شاه از ايران، فاطمي خواستار لغو نظام سلطنتي در ايران شد. به دنبال كودتاي 28 مرداد 1332 فاطمي از مصدق خواست در بيانيهاي مردم را به كمك بخواهد اما هنگامي كه نوار ضبط شده سخن مصدق را به راديو رساند آنجا را در تصرف كودتاچيان ديد و با زحمت به منزل مصدق بازگشت. فاطمي هفت ماه در مخفيگاه به سر برد و سرانجام دستگير شد.
روز 7 مهر ماه 1333 دكتر فاطمي را در حالي كه از درد به خود ميپيچيد روي برانكارد به دادگاه نظامي منتقل كردند. حكم اعدام فاطمي صادر شد. تيمور بختيار فرماندار نظامي به همراه آزموده دادستان ارتش و عدهاي ديگر به زندان ميروند. آزموده از او خواست تا اگر تقاضايي دارد بگويد و فاطمي خواستار ديدار با خانواده و ملاقات با مصدق شد كه آزموده با خشم به او گفت هنوز هم دست از سر اين مرد بر نميداري؟ و دكتر فاطمي تنها توانست چند لحظهاي با شايگان و رضوي خداحافظي كند. فاطمي، مصدق را وصي خود قرار داد. او در 19 آبان 1333 با چشمان باز در برابر جلادان ايستاد. هشت گلوله از لولههاي تفنگ چهار سرباز شليك شد. فاطمي 37 ساله كه هنوز جوانترين وزير خارجه ايران در تاريخ است در كنار شهداي 30 تير در ابن بابويه به خاك سپرده شد. مصدق در رابطه با فاطمي ميگويد: «ايشان شخصيت منحصر به فردي بود كه من در ايران بعد از مشروطيت تا به حال چنين كسي را با چنين اطلاعاتي كه اينگونه در راه اعتلاي ايران فداكاري كند نديده بودم و از اين جهت ايشان نزد من قابل احترام است.»