چرا تجديد ديدار بعد از 65 سال؟
ايليانا ماگرا| رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه پنجشنبه هفته گذشته در ديدار با رييس‌جمهور و نخست‌وزير يونان، بعد از 65 سال به نخستين رييس‌جمهور تركيه تبديل شد كه به يونان رفت. او قبلا دو بار به عنوان نخست‌وزير به يونان رفته بود، اما نخستين ديدار او به عنوان رييس دولت تركيه در زماني انجام شد كه تركيه در انزواي فزاينده سياسي قرار دارد. آخرين رييس‌جمهور تركيه كه از يونان ديدار كرده بود، جلال بايار بود كه با سفر خود در سال 1952، عامل برقراري ثبات در مرز بين دو كشور شد؛ اردوغان اما دورنمايي از تهديد تعادل قلمرو بين دو كشور ترسيم كرد. اكنون سوال اينجاست كه كار چطور به اينجا رسيد؟
چرا رييس‌جمهور تركيه به يونان رفت؟
سونر كاگاپتاي، مدير برنامه مطالعات تركيه در انستيتوي واشنگتن مي‌گويد: ديدار پنجشنبه اردوغان نخستين ديدار رييس دولت تركيه از يونان «بعد از ماه عسل روابط تركيه و يونان» است كه «از دهه 1930 تا اوايل دهه 1950 به طول انجاميده». با اين حال، جايگاه اردوغان به عنوان رييس‌جمهور كه در رفراندوم ماه آوريل محكم شد، تفاوتي عمده با پيشينيانش دارد. روساي جمهور قبلي تركيه اهميتي نمادين داشتند، اما از قدرت اجرايي كه حالا اردوغان دارد برخوردار نبودند. فدي هاكورا، مدير پروژه تركيه در انديشكده چاتم‌هاوس كه در لندن مستقر است در اين باره مي‌گويد: «هيچ رييس‌جمهوري پيش از او اين قدرت را نداشته كه جهت‌گيري سياست خارجي را تعيين كند.» زمان اين ديدار اردوغان نيز از عناصر اهميت آن است: او در زماني به سراغ همسايه متخاصم خود رفته كه خود و تركيه را در صحنه خارجي منزوي مي‌يابد. جداي از دادگاه خبرسازي كه در نيويورك، مستقيما پاي او را به ميان كشيده، روابط تركيه با غرب در طول سال گذشته، به دليل تنش‌هايش با ايالات متحده، اتحاديه اروپا، آلمان، استراليا و ديگر كشورها، رو به افول بوده. تانوس دوكس، مدير انديشكده اليامپ كه در آتن مستقر است، در مصاحبه‌اي تلفني درباره اين سفر مي‌گويد: «اردوغان به يك موفقيت رسانه‌اي براي شكست انزواي ديپلماتيك تركيه نياز دارد. او نياز دارد كه عكس‌هايي از او در ديدار با رهبر كشوري كه عضو ناتو و اتحاديه اروپاست، منتشر شود.» ديگر كارشناسان مي‌گويند اردوغان بعد از شكست در نقشه‌اش براي تبديل تركيه به بازيگري مهم در خاورميانه، به سراغ كشورهاي بالكان رفته است. «او به دنبال بزرگي تركيه است. او مي‌خواهد تركيه را دوباره بزرگ كند [كنايه به شعار انتخاباتي ترامپ]. او مي‌خواهد تركيه را به يك ستاره تبديل كند و به همين خاطر است كه حالا توجهش را به سمت بالكان معطوف كرده است.» اينها را كاگاپتاي مي‌گويد كه اخيرا كتابي درباره اردوغان نوشته با عنوان «سلطان جديد: اردوغان و بحران تركيه مدرن».
رابطه يونان و تركيه چه تفاوتي كرده است؟
در 65 سالي كه از ديدار قبلي رييس‌جمهور تركيه از يونان مي‌گذرد، تنش‌ها چندين بار اوج گرفته‌اند. در سپتامبر 1955، بعد از اخباري كه انفجار ديناميت در نزديكي كنسولگري تركيه در تسالونيكي در شمال يونان منتشر شد، ملي‌گرايان ترك به اقليت يوناني در استانبول حمله كردند. در مقاله‌اي كه در اين باره در صفحه اول نيويورك‌تايمز در سال 1955 منتشر شد آمده: «ده‌هاهزار جوان ترك در شهر به راه افتادند، شيشه‌هاي مغازه‌هاي يونانيان را شكستند، مغازه‌ها را تخريب كردند و ماشين‌ها را برگرداندند.» روابط بين يونان و تركيه بعد از حمله تركيه به قبرس در 1974، افولي جدي داشت. اين حمله چند روز بعد از آن اتفاق افتاد كه يك گروه پاتيزاني يوناني- قبرسي، حاكم سال‌هاي طولاني اين جزيره، اسقف ماكاريوس را سرنگون كرده بودند. مقامات ترك، نگراني اتحاد قبرس با يوناني بودند كه دولت نظامي‌اش در آن زمان از اين كودتا حمايت كرده بود. در اين بحران، حدود 160هزار يوناني- قبرسي آواره شدند. در اواخر ژانويه 1996، تركيه و يونان هر دو مدعي كنترل دو جزيره خالي از سكنه در درياي اژه شدند كه در يونان به جزاير «ايميا» و در تركيه به جزاير «كارداك» معروف بودند. كشتي‌هاي يوناني و ترك جزيره‌ها را محاصره كردند و تقابل حاصل تنها با دخالت ناتو آرام شد. زلزله ويرانگري كه در اواخر تابستان 1999 در تركيه اتفاق افتاد، باعث نزديكي بين دو كشور شد. هاكورا در اين باره مي‌گويد: «زمين‌لرزه‌هاي بزرگي همزمان در هر دو كشور اتفاق افتاد. كمك‌هاي انسان‌دوستانه ارايه شد و نهادها و انجمن‌هاي مربوط با هم همكاري كردند.» وزراي خارجه تركيه و يونان در اين ميان فرصتي براي مصالحه مي‌ديدند. رويكردي كه به نام «ديپلماسي زلزله» خوانده شد. در پسايند زلزله، روابط بين دو كشور به شكل قابل‌توجهي بهبود يافت.
اين ديدار اهميت و تاثيري دارد؟
در وضعيتي كه يونان و تركيه همچنان در بسياري مسائل مهم در تقابل هستند، كاگاپتاي معتقد است «اينكه آنها به دنبال مكالمه با هم رفته‌اند، جريان تازه‌اي در روابط يونان و تركيه است». اين مسائل عبارتند از مهاجرت، اختلاف بر سر قبرس، فرآيند معطل‌مانده اضافه‌شدن تركيه به اتحاديه اروپا كه يونان حامي ادامه آن است و اختلافات مربوط به حريم هوايي و نيز درياي اژه كه سال‌هاست روابط دو كشور را دچار مشكل كرده‌اند. كاگاپتاي در اين باره مي‌گويد: «اگر اين دو كشور با هم همكاري نزديكي پيدا كنند، مي‌توانند كارهاي بسياري انجام دهند. پتانسيل‌هايي مالي و اقتصادي در اين ميان است كه به كار نرفته.» با توجه به خصومت بلندمدتي كه ميان دو كشور بوده، هر پيشرفتي در اين زمينه شكننده خواهد بود. وقتي اردوغان حرف از «به‌روزرساني» معاهده 1923 لوزان كه مرزهاي تركيه با همسايگانش را مشخص مي‌كند، به ميان آورد، اين موضوع به خوبي عيان شد. اين ايده البته با استقبال خوبي از سوي ميزبانان يوناني مواجه نشد. ديميتريوس تريانتافيلو، استاد روابط بين‌الملل دانشگاه كاديرهاس در استانبول در اين باره مي‌گويد: «فكر نمي‌كنم يونان با دقت به اين فكر كرده باشد كه «به‌روزرساني» معاهده لوزان چه معنايي براي اين كشور خواهد داشت، چون يونان اين را موضوعي براي بررسي و تامل نمي‌داند.»
نيويورك‌تايمز