طيف وسيع و رنگارنگ سليقه‌هاي فكري و فرهنگي در مراسم رونمايي از ارجنامه سيد‌مصطفي محقق‌داماد شگفت‌انگيز و جالب توجه است. در كمتر مجلسي مي‌توان اين اسامي را كنار يكديگر ديد: غلامعباس توسلي، مجيد انصاري، فرامرز رفيع‌پور، شاپور اعتماد، داريوش شايگان، سيدمحمد خامنه‌اي، سيدهادي خامنه‌اي، حسين علي قبادي، احمد احمدي، خسروپناه، علي دهباشي، عليرضا مرندي، محمدرضا عارف، غلامرضا اعواني، منوچهر صدوقي‌سها، مجيد انصاري، مهدي گلشني، داود فيرحي، عزت‌الله فولادوند و محمد ضيمران. همين تنوع اسامي نشانگر جايگاه اين فقيه حقوقدان حوزه و دانشگاه است، پژوهشگري كه هم از حيث منش و روش و هم از منظر حوزه‌هاي متنوعي كه كار كرده، ممتاز و متفاوت است. آنچه مي‌خوانيد، گزارشي از مراسم رونمايي از كتاب مردي از تبار خرد و فضيلت است كه صبح ديروز در سالن الغدير فرهنگستان علوم به همت رضا داوري‌اردكاني رييس اين فرهنگستان برگزار شد.
استاد عقل و علم و حلم
رسول جعفريان
رسول جعفريان كه جلسه را اداره مي‌كرد در آغاز به آشنايي‌اش با خاندان محقق داماد از سال‌هاي آغازين دهه 1360 اشاره كرد و گفت: در مجلسي آيت‌الله سيد‌مهدي روحاني با قداست تمام از مرحوم آيت‌الله محمد محقق داماد پدر دكتر محقق داماد صحبت مي‌كرد. حوزه قم در دوره‌اي مديون مرحوم محقق داماد بود و برخي از بهترين اساتيد حوزه قم مثل آيت‌الله طاهري اصفهاني، آيت‌الله بهشتي و آيت‌الله شبيري زنجاني از شاگردان ايشان بودند. تاثير او در تربيت نسل علماي پخته‌اي كه به انقلاب كمك كردند، انكار ناپذير است. پيش‌تر از آن بايد از نقش مهم مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي پدر بزرگ مادري آقاي محقق داماد ياد كرد كه شخصيتي دوست‌داشتني، فهيم، عاقل و از هر حيث محتاط و زبده هم از نظر علمي و هم از نظر مردمي داشتند. مرجعي كه تربيت نسلي از علماي حوزه در شرايط حساس را به عهده داشت. امروز نيز براي ارج‌گذاري يكي از افراد اين خاندان گرد هم آمده‌ايم، خانداني كه با عقل و علم و حلم همراه بودند. اصولي كه در روايات ما به آن سفارش شده است.
جعفريان با بيان خاطره‌اي از گفت‌وگو با محقق داماد درباره واكنش شيخ عبدالكريم حائري يزدي به ماجراي برخورد رضاشاه با مرحوم بافقي گفت: حاج شيخ عبدالكريم حائري‌يزدي با ظرافت از كنار اين ماجرا رد شد و اگرچه طعنه هم خورد، اما با بردباري از كنار ماجرا گذشت. مرجعيت شيعه در طول تاريخ نشان داده كه بايد عاقلانه رفتار كند. همچنين بايد به عقل و درايتي در مجموعه فرهنگي شيعه در ميان نسلي از علما اشاره كرد كه حاصل نگاه مشترك حوزه و دانشگاه است و چهره‌هايي چون استاد شهيد مطهري و آيت‌الله شهيد بهشتي محصول آن محسوب مي‌شوند.
وي در ادامه با تاكيد بر اينكه اين اعتدال و عقل و حلم به معناي احتياط بيش از حد نيست، گفت: با تجربه‌اي كه در طول اين سال‌ها از محضر آيت‌الله محقق داشته‌ام، شاهد بوده‌ام كه ايشان وفادار به سيره شيخ عبدالكريم حائري و پدرشان بوده و اگرچه رعايت احتياط مي‌كرده اما هر جا انحرافي ديده ساكت نمانده و به جنبه‌هاي اصلاحي پرداخته است. در پايان بايد به حس مسووليت و روحيه مردم‌پروري و مردم‌دوستي ايشان اشاره كرد كه ريشه در روحيه مردم‌پروري و دستگيري از نيازمندان در خاندان ايشان دارد.
استاد و پژوهشگر تاريخ
محقق‌داماد مصمم است و متحير نيست
علي‌اكبر صالحي
در ادامه علي‌اكبر صالحي، معاون رييس‌جمهور و رييس كنوني سازمان انرژي اتمي ايران به بيان برخي از ويژگي‌هاي شخصيتي مصطفي محقق‌داماد پرداخت و گفت: در طول سال‌هاي مديدي كه از نزديك با ايشان آشنايي داشتم و محضرشان را درك كردم، نخستين ويژگي شخصيتي ايشان را مصمم بودن ديدم. ايشان در راه و بستري كه حركت مي‌كند بسيار مصمم است، فكر و چشم‌انداز روشني دارد و متحير نيست. با پيشينه‌اي كه داشته و درس خوبي كه خوانده مي‌داند مقصد و هدفش چيست و در راه رسيدن به آن مصمم است. ديگر ويژگي‌اي كه بنده را مجذوب ايشان كرد، شيوه بيان و تببين مسائل است. گاهي در ايام نوروز توفيق داشتم در محضر ايشان باشم و برخي مسائل و موضوعات قرآني را كه برايم ابهام داشته، با ايشان در ميان بگذارم. نحوه درك مسائل نشان از درك عميق ايشان از كتاب الهي داشت. بيان استاد محقق و نحوه گفتمان ايشان بسيار ارزشمند و جالب است.
معاون رييس‌جمهور
در سپهر ولايت دوستي
ابراهيمي ديناني
غلامحسين ديناني ديگر سخنران اين نشست بود كه بحث خود را با مقدمه‌اي بر فلسفه آغاز كرد و گفت: همه موجودات در جهان هستند، انسان هم در جهان است، اما اين تنها انسان است كه جهان دارد و ديگر موجودات جهان ندارند. به همين خاطر است كه انسان تنها موجودي است كه فرهنگ دارد. هر فرهنگ يك جهان است و ما يك فرهنگ نداريم، چون هر انساني جهان خودش را دارد و بنابراين ما جهان‌ها و فرهنگ‌ها داريم، زيرا انسان‌ها به انحاي مختلف زندگي مي‌كنند. موجودات ديگر به حسب طبيعت‌شان زندگي مي‌كنند، اما انسان به حسب تصميم زندگي مي‌كند. تصميم غير از زندگي است. اين تنوع جهان‌ها هميشه در طول تاريخ بوده است. در يونان باستان سه متفكر مثل دموكريتوس و افلاطون و اپيكور سه نحوه تفكر متفاوت داشتند و در سه جهان متفاوت زندگي مي‌كردند. اين تعدد جهان‌ها امروز به واسطه رشد علم و فناوري بسيار گسترش يافته است. به خصوص كه علوم شاخه‌هاي متكثري يافته‌اند و با هم تناقض دارند.
ديناني در ادامه گفت: اما يك چيز در جهان ثابت است و آن مهر و محبت است. عالم، عالم مهر و كين است و جهان بر اساس اين دو عامل مهر و كين بنا شده است. اين مقدمه فلسفي را گفتم براي آنكه بر دوستي‌ام با دكتر محقق داماد اشاره كنم. درباره خانواده و پدر و پدر بزرگ ايشان مطالبي گفته شد، آشيخ عبدالكريم حائري يزدي مردي با درايت بود و درايتش در اين بود كه بيش از حد مهربان بود. تمام وجودش تا جايي كه خوانده‌ام و شنيده‌ام، مهرباني بود. پدر ايشان نيز يكي از چهار مدرس بزرگ قم بودند، در كنار آيت‌الله بروجردي، امام خميني(ره)، آيت‌الله گلپايگاني و آيت‌الله شريعتمداري. من يك سال در درس خارج اصول و فقه شاگرد ايشان بودم. از زمان شيخ طوسي كه موسس علم اصول شيعه است، تا به زمان ما مي‌توان آيت‌الله محمد محقق داماد را تجسم اصول خواند. زندگي او با علم اصول همراه بود.
ديناني در ادامه پس از بيان خاطراتي از هم‌صحبتي و دوستي با محقق داماد به تحصيلات او اشاره كرد و گفت: استاد محقق داماد فقه و اصول را خوب خوانده است و تحصيلات دانشگاهي را نيز تا بالاترين مراتب پيش برده است. ايشان اخيرا تعبيري ساخته كه به نظر من مي‌تواند به عنوان يك قاعده فلسفي جديد آن را در نظر گرفت. محقق داماد براي تاكيد بر مهرباني از ولايت‌دوستي ياد مي‌كند. اين عالم بر مهر و محبت استوار شده است. علت آفرينش مهر است. من هم در سپهر ولايت دوستي با ايشان هستم و اغراق نمي‌كنم كه اگر هر چند روز ايشان را نبينم، حالم بد مي‌شود. استاد محقق تجسم مهرباني و علم و حلم است و اميدوارم دوستي ما پايدار و واقعي بماند.
استاد فلسفه
حجت دينداري
محمود دعايي
حجت‌الاسلام محمود دعايي سخنان خود در مراسم رونمايي از ارج نامه محقق را با خالي كردن جاي دو نفر يعني برادرش و ديگري دكتر سيد حسين نصر آغاز كرد و در ادامه گفت: من از سال‌هاي 1342 و 1343 كه به عنوان طلبه‌اي نوجوان از كرمان به قم آمدم، بر حسب اتفاق در مدرسه خان كه توسط آيت‌الله بروجردي بنا شده بود، ساكن شدم و از نزديك شاهد فعاليت‌هاي علمي آيت‌الله محمد محقق داماد بودم. من با آنكه از خانواده‌اي فقير بودم، با آقاي مصطفي محقق داماد دوست شدم و ايشان به قدري صميمي و متواضع بود كه اصلا اختلافي از نظر اقتصادي و اجتماعي با ايشان احساس نمي‌كردم.
وي در ادامه به روحيه شاگردپروري محقق داماد اشاره كرد و ماجراي دفاع از پايان‌نامه يك دانشجوي دكترا را كه در زندان بود، بيان كرد كه به همت محقق داماد ممكن شد و در ادامه گفت: آيت‌الله محقق داماد در پاسخ شبهات و دفاع از حقايق ديني شجاع و هوشمند است و در روزگار مساله‌دار ما كه شبهه‌هاي فراواني براي بسياري پديد آمده است، حجت دينداري بسياري از افراد هستند. دعايي در پايان به نقش پدر بزرگ محقق داماد، شيخ عبدالكريم حائري‌يزدي موسس حوزه علميه قم اشاره كرد و گفت: نقشي كه او در عصر رضاشاه ايفا كرد، باعث شد كه آنچه در همان زمان در تركيه آتاتورك اتفاق افتاد، در ايران رخ ندهد. در يك موقعيت به رضاشاه پيغام داده بود و مي‌دانست كه پاسخ مثبت نمي‌گيرد، رضا شاه نيز براي سنجش روحيه آقاي حائري پاسخ تندي داده بود و به فرستاده پيام گفته بود كه واكنش او را ببيند. وقتي رضاشاه پاسخ او را ديد، فهميد كه با مردي با صلابت و استوار مواجه است. آقاي محقق هم با صلابت و استواري رفتار مي‌كند.
مديرمسوول روزنامه اطلاعات
ايران دوست و ايراني دوست
محسن اسماعيلي
محسن اسماعيلي از اعضاي حقوقدان شوراي نگهبان سخنران ديگر اين نشست بود كه در ابتدا تاكيد كرد، بيش از 30 سال است شاگرد مصطفي محقق داماد است و گفت: در بحث خود مي‌كوشم به برخي فضائل و ويژگي‌هاي او كه بقيه اشاره نكردند، اشاره كنم. استاد محقق داماد در كنار جامعيت در فقه و حقوق و فلسفه و ادب، گنجينه‌اي از خاطرات ايران و حوزه علميه است و نكته‌هاي ناب و ناگفته فراواني در اين زمينه دارد. اين امر به خصوص با توجه به حافظه شگفت‌انگيزي كه خدا به ايشان عطا كرده، اين ضرورت را ايجاب مي‌كند كه از اين مخزن ارزشمند بهره‌مند شويم. ويژگي ديگر استاد محقق داماد خوش محضري و خوش بياني است. ايشان نه فقط استاد برجسته فقه و حقوق است، بلكه فقيه‌پرور نيز هست و انسان‌هايي كه مي‌انديشند را به انديشيدن وادار مي‌كند.
اسماعيلي آزادي‌انديشي و دفاع از حقيقت و شريعت را ديگر خصلت محقق داماد خواند و گفت: همچنين بايد از عشق ايشان به ايران و وطن دوستي آموزنده‌اش ياد كنم. استاد محقق داماد به سرنوشت ايران دل بسته است و براي اين دلبستگي از هر چه توانسته دريغ نورزيده است. در كنار ايران دوستي، بايد از ايراني دوستي و مردم‌داري و مردم‌پروري او ياد كرد. همچنين بايد به تعلق خاطر او به حوزه‌هايي كه كمتر علماي سنتي به آنها توجه مي‌كنند.
عضو حقوقدان شوراي نگهبان
شايسته مقام آيت‌اللهي
سيد حسين صفايي
صفايي رييس شاخه حقوق فرهنگستان علوم هم با تاكيد بر اينكه جلساتي اينچنين نشانه تجليل فضل و دانش است، به بعد حقوقي و فقهي محقق داماد اشاره كرد و گفت: من ۴۰ سال از محضر ايشان بهره‌مند شدم كتاب‌هاي فقه اين عالم بسيار عالي و جزو كتاب‌هاي درسي است كه دانشجويان زيادي از آن استفاده مي‌كنند به عقيده من ايشان مظهر فقه پويا هستند و سعي مي‌كنند فقه را طوري تفسير كنند كه پاسخگوي مسائل روز باشند. علاوه بر اين در زمينه مالكيت فكري هم اطلاعات خيلي خوبي دارند و همواره نيازهاي خود را در نظر مي‌گيرند. خلاصه اينكه مقام آيت‌اللهي شايسته و برازنده ايشان است.
حقوق دان و عضو فرهنگستان علوم
همدل و هم داستان او هستم
رضا داوري اردكاني
رضا داوري‌اردكاني به عنوان برگزار‌كننده اين جلسه كه كار اصلي را در تهيه ارجنامه به عهده داشت، طيف متنوع و گسترده اساتيدي كه در جلسه حضور دارند را نشانه فضل محقق‌داماد خواند و گفت: در طول 40-30 سالي كه در مراسمي اينچنين حضور داشته‌ام، كمتر چنين مجلسي با اين طيف متنوع و وسيع از مخاطبان دانشمند و فاضل ديده‌ام. رابطه من با ايشان همكاري نيست، بلكه دوستانه و همراه با همدلي و هم داستاني است. وي در ادامه به نحوه شكل‌گيري كتاب ارجنامه اشاره كرد و گفت: از حدود 19-18 سال پيش قرار شد كه هر سال چهار نفر از طرف چهار فرهنگستان انتخاب شوند و به آنها نشان درجه يك علمي اهدا شود. مرحوم دكتر حبيبي پيشنهاد دادند كه براي اين نامزدهاي انتخابي، كتابي هم تهيه شود. يكي از اين منتخبين آيت‌الله محقق‌داماد بودند. كتابي كه امروز رونمايي مي‌شود حاصل ارسال مقالاتي توسط اساتيد بنام و همه آنها زيرنظر بنده تهيه شده است.
استاد فلسفه و رييس فرهنگستان علوم
در محضر بزرگان پرورش يافتم
مصطفي محقق داماد
پس از رونمايي از ارجنامه كه با حضور شماري از چهره‌هاي علمي و فرهنگي صورت گرفت، مصطفي محقق‌داماد به سپاسگزاري از دوستان و همكاراني پرداخت كه در تهيه اين ارجنامه و اين جلسه نقش داشته‌اند و گفت: اما من مي‌خواهم به جاي تشكر اظهار كفران نعمت كنم. همانطور كه فرمودند من از خانواده‌اي از مرجعيت تقليد كه در آن به دانش و تحقيق توصيه شده بود، پرورش يافته‌ام. پدرم مرحوم محمد موسوي‌يزدي بزرگ و داماد خانواده‌اي عالم بود و آن‌قدر در مراتب علمي پيش رفت كه ديگران او را محقق ناميدند. برادر بزرگم كه نقش مربي من را ايفا مي‌كرد، تجسم علم و اخلاق و مطالعه بود. استادان بزرگي نصيبم شدند، استاداني كه در دوره‌اي در حوزه علميه قم فعاليت مي‌كردند كه به لحاظ علمي و پژوهشي كم از آكسفورد، هاروارد و استنفورد نداشت، اما زير سايه سياه فقر بود در حالي كه در مقابل يك ريال سر خم نمي‌كرد. شاگرد بزرگاني چون علامه طباطبايي و دو دايي بزرگوارم آقا مرتضي و آقا مهدي حائري يزدي و استاد شهيد مطهري بودم.
وي همچنين گفت: بعدا كه به تهران آمدم با دوستان بزرگ و ارزشمندي مثل دكتر ديناني همراه شدم كه هر يك جهاني بنشسته در گوشه‌اي بودند و من همچون قطره‌اي در برابر اقيانوس‌ها سر تعظيم فرود آوردم. از جمله آنها غلامحسين ابراهيمي‌ديناني بود كه دوستي من و ايشان قدمت ۵۰ ساله دارد يا حدود ۳۸ سال پيش كه دكتر اعواني را ديدم، جذب عظمت ايشان شدم و اينها همه نعمت‌هايي بود كه خداوند در اين سال‌ها به من عطا كرد و امروز كه اينجا هستم دلم به اين خوش است كه در كنار اساتيدي قرار گرفتم كه روزي در بحث‌هاي من حضور داشتند. از سال ۱۳۷۰ بنده عضو پيوسته فرهنگستان علوم كه آن زمان رياست آن را دكتر شريعتمداري برعهده داشت، شدم تاكنون كه رياست اين فرهنگستان را دكتر اردكاني به عهده دارد و بنده تجسم كامل فرهنگ و ادب را در ايشان مي‌بينم و از ايشان بابت برگزاري اين مراسم نهايت تقدير و تشكر را دارم.
عضو پيوسته فرهنگستان علوم