فسادستيزي كاربران در محكمه توييتر

ابلاغ احكام عيسي شريفي، معاون محمدباقر قاليباف در زمان شهرداري او و مهدي جهانگيري برادر اسحاق جهانگيري، معاون اول رييس‌جمهوري از سوي قوه قضاييه، در هفته اول بهمن‌ ماه سال جاري، فضاي سياسي كشور را تحت تاثير خود قرار داد. به دنبال انتشار اخبار محكوميت اين دو، افراد و گروه‌هاي سياسي نسبت به آن واكنش‌هاي متفاوتي نشان دادند و شايد توييتر فارسي بهترين جايي بود كه مي‌شد اين واكنش‌ها را در آن رصد و تحليل كرد. براساس آنچه قوه قضاييه اعلام كرده، عيسي شريفي به 20 سال زندان و ردِ مال به ارزش 480 ميليارد تومان و مهدي جهانگيري محكوم به 2 سال زندان شد؛ اعداد و ارقامي كه نشان مي‌دهد جرم عيسي شريفي به‌ مراتب سنگين‌تر از جرم مهدي جهانگيري بوده است. با اين حال پرسش مهم آن است كه واكنش گروه‌هاي سياسي به اين دو پرونده تا چه ميزان متوازن و عادلانه بوده است؟ آيا گروه‌هاي سياسي توانسته‌اند فارغ از گرايش جناحي‌شان به اين موضوع واكنش نشان دهند؟ با توجه به آنكه محمدباقر قاليباف اكنون رييس مجلس شوراي اسلامي و اسحاق جهانگيري، معاون اول رييس‌جمهوري است، واكنش‌ها به محكوميت افراد منسوب به اين دو چهره شاخص سياسي چگونه بوده است؟ تحليل داده‌هاي منتشر شده در توييتر براي پاسخ به اين پرسش‌ها مفيد است. نتايج به دست آمده از توييت‌هاي منتشر شده راجع به عيسي شريفي و مهدي جهانگيري نشان مي‌دهد كه علي‌رغم جرم احتمالا سنگين‌تر عيسي شريفي، مهدي جهانگيري به ‌مراتب بيشتر مورد توجه كاربران توييتري بوده است. همان‌گونه كه در جدول مي‌بينيد، تعداد كاربراني كه به‌طور مشخص و صرفا راجع به مهدي جهانگيري توييت يا كامنت نوشته‌اند، حدود 2.5 برابر كاربراني بوده است كه عليه عيسي شريفي توييت زده‌اند. همچنين توييت‌هايي كه عليه مهدي جهانگيري نوشته و منتشر شده نيز به ‌مراتب بيشتر از توييت‌هايي است كه عليه عيسي شريفي منتشر شده است. جدول بررسي تعداد كاربران و توييت‌هايي كه درباره اين دو محكوم اقتصادي منتشر شده، به روشني نشان مي‌دهد ميان ميزان حملات به عيسي شريفي و مهدي جهانگيري و ميزان محكوميت و محتواي حكمي كه هر يك از اين دو نفر دريافت كرده‌اند، تناسبي وجود ندارد. موضوعي كه به شائبه حملاتِ سازمان‌دهي‌شده عليه مهدي جهانگيري دامن مي‌زند. علاوه بر اين، اصولگرايان در روزهاي گذشته دو هشتگ «قاچاقچي_دلار» و «پوري_جهانگيري_فريدون» را نيز به ‌صورت سازماندهي شده عليه مهدي جهانگيري ترند كردند؛ واقعيتي كه نشان مي‌دهد سازمان رسانه‌اي آنها تمركز زيادي بر محكوميت مهدي جهانگيري داشته است.

حساسيت به فساد چقدر جناحي است؟
به ‌جز كاربراني كه در جدول به آنها اشاره شد كه فقط در مورد يك نفر از محكومان توييت زده بودند، 259 كاربر نيز به هر دو موضوع واكنش نشان داده و هم در مورد عيسي شريفي نوشته‌اند، هم در مورد مهدي جهانگيري. اما براي آنكه بدانيم اين كاربران عمدتا نزديك به كدام جريان سياسي بوده‌اند، بايد گرافي را كه به اين منظور تهيه شده نيز بررسي كنيم. در اين گراف، اسامي كاربراني آمده كه توييت‌هاي‌شان حداقل 750 لايك گرفته است تا بدين ترتيب اكانت‌هاي برجسته هر گروه سياسي قابل تحليل باشد. علاوه بر اين، رنگ‌هاي به‌كار رفته در گراف نشان مي‌دهد كه هر كاربر، چگونه به عيسي شريفي و مهدي جهانگيري اشاره كرده است. رنگ سبز حاوي توييت‌هايي است كه كلمات «شهردار» و «قاليباف» در آن آمده، رنگ بنفش حاوي توييت‌هايي است كه عبارات «مهدي جهانگيري» و «اسحاق جهانگيري» در آن آمده و رنگ آبي مخصوص توييت‌هايي است كه عبارت «معاون اول» در آنها آمده است.
 همان‌گونه كه سمت چپِ اين گراف با رنگ سبز مي‌بينيد، از ميان كاربران برجسته‌اي كه صرفا عليه عيسي شريفي و قاليباف توييت زده‌اند، نام نعمت‌الله حافظي و ياشار سلطاني به ‌صورت واضحي به چشم مي‌خورد؛ كساني كه زمان شهرداري قاليباف، نسبت به تخلفات او هشدار مي‌دادند. سمت راست گراف، كاربراني را مي‌بينيم كه فقط عليه مهدي جهانگيري توييت زده‌اند: از نظام‌الدين موسوي تا مسيح علي‌نژاد! نام اكانت‌هاي برجسته سازمان رسانه‌اي اصولگرايان نظير علي قلهكي و سيدپويان حسيني نيز در ميان آنها ديده مي‌شود. همچنين در بخش مياني گراف نيز نام كاربراني را مي‌بينيم كه توامان در مورد مهدي جهانگيري و عيسي شريفي توييت زده‌اند. رضا حقيقت‌نژاد، خبرنگار راديو فردا، علي جعفري اصولگرا و عباس عبدي و محمود صادقي اصلاح‌طلب از جمله اكانت‌هاي برجسته در اين ميان هستند. بنابراين، اولين نكته‌اي كه مي‌توان از اين گراف استنتاج كرد، آن است كه چهره‌هاي برجسته اصولگرا عمدتا با رويكردي جناحي توييت زده‌اند؛ حال آنكه چهره‌هاي برجسته اصلاح‌طلبي كه به اين مفاسد پرداخته‌اند، به‌ نسبت با رويكردي غيرجناحي عمل كرده‌اند. نكته ديگري كه از اين گراف قابل استنتاج است، آن است كه اكثر توييت‌هاي مربوط به مهدي جهانگيري، حاوي كليدواژه‌هاي «جهانگيري» و «مهدي جهانگيري» است؛ اما در بخش كمتري از اين توييت‌ها، عباراتي نظير «اسحاق جهانگيري» و «معاون اول رييس‌جمهوري» برجسته شده است. علي قلهكي و مسيح علي‌نژاد نام «اسحاق جهانگيري» را برجسته كرده‌اند و نظام‌الدين موسوي و سيدپويان حسيني عبارت «معاول اول رييس‌جمهوري» را؛ يافته‌هايي كه نشان مي‌دهد اين افراد احتمالا به‌دنبال بهره‌برداري سياسي از محكوميت مهدي جهانگيري بوده‌اند. بر همين اساس با نيم‌نگاهي به مشي و گرايش سياسي اين كاربران و بر اساس نزديكي و دوري هر يك از اكانت‌ها به هر كدام از عبارات، مي‌توانيد گراف را كامل‌تر تحليل كنيد. البته از اين داده‌هاي آنلاين نتايج متنوع بيشتري مي‌توان گرفت كه مهم‌ترين آنها رويكرد جناحي و سازمان‌يافته اصولگرايان در مواجهه با محكوميت عيسي شريفي است. كاربران نزديك به اين جريان سياسي نه‌تنها به محكوميت عيسي شريفي توجه چنداني نداشتند، بلكه به نظر مي‌رسد با حمله‌اي سازمان‌يافته به برادر معاون اول رييس‌جمهوري، تلاش كرده‌اند تا به ‌نحوي موضوع محكوميت عيسي شريفي را از توجه رسانه‌اي خارج كنند.
*پژوهشگر شبكه‌هاي اجتماعي مجازي
**پژوهشگر شبكه‌هاي اجتماعي مجازي