شهر بم؛ از قبل از زلزله 1382 تا امروز

قبل از زلزله 5 دي ماه 1382 بم، آن شهر را به عنوان واحه‌اي با نخل‌هاي خرما، درختان نارنج، اكاليپتوس و خرزهره، در حاشيه غربي كوير لوت، در مرز شرقي استان كرمان مي‌شناختيم. اين شهر به لحاظ تاريخي و محصولات كشاورزي (به‌ ويژه خرما) معروفيت جهاني دارد. شهر قديم بم به دروازه شرق ايران شهرت داشته است. بم به لحاظ تاريخي يك دژ محصور در منطقه بين استان كرمان و بلوچستان بوده كه در تهاجمات و راهزني‌هاي مكرر و اغلب توسط مهاجمان و راهزناني كه عمدتا از شرق بم بدان مي‌تاختند غارت شده است. باروي شهر بم چهار دروازه به نام‌هاي نرماشير، كوسكان، آسبيكان و كورجين داشته است. آخرين ايستادگي مقابل قاجارها توسط سلسله زند در سال 1795 در همين شهر بم بود. پس از سقوط كرمان و ورود آقامحمدخان به شهر، لطفعلي خان زند موفق شد تا به طرز شگفت‌آوري راه خود را از ميان سپاهيان دشمن باز كند و نيمه شب به سمت بم كه تحت حكومت متحدانش بود، بتازد. لطفعلي‌خان زند، در همين شهر توسط عمال آقامحمدخان قاجار دستگير شد. خان قاجار به يادگار اين موفقيت مناره‌اي از سرهاي مخالفين خود در بم برافراشت! اقتصاد بم غير از كشاورزي خرما، بر پنبه و ابريشم متكي بوده است. از گذشته قنات‌ها با شبكه زيرزميني آبياري منبع اصلي تامين آب شهر و روستاي اطرافش بوده‌اند.  اطراف ارگ خندقي عميق قرار دارد كه بقاياي آن همچنان ديده مي‌شود. از خندق ارگ بم به سمت داخل شهر قديمي، اولين ديوار است كه در پشت آن ويرانه‌هاي ساختمان‌هاي نگهبانان ارگ است. پس از آن ديوار دومي قرار داشت كه پشت آن خانه‌هاي افراد برجسته و مرفه قرار داشت و درنهايت ديوار سوم به حفاظت از شاهنشين بر قله ارگ، مقر والي و اقامتگاه بزرگان و مقامات عاليرتبه حفاظت مي‌كرد. شهر كنوني بم قبل از زلزله 1382، حدود 100 هزار نفر جمعيت داشت و   حدود 20 هزار نفر در بروات زندگي مي‌كردند. زلزله بم با بزرگاي 6.5 به ويژه بخش شرقي شهر بم را به كلي ويران كرد. ارگ تاريخي بم به وسعت 20 هكتار نيز به‌ شدت آسيب ديد. خرابي شهر بروات و تخريب حداقل يازده روستاي اطراف از اكبرآباد، اميرآباد، حسين‌آباد، اسفيكان، پشت‌رود، رحيم‌آباد، زيدآباد تا چهل تخم و زيارتگاه دوازده امام، از پهنه پيرامون شهر بم قابل ذكر است.  هيات وزيران به رياست آقاي خاتمي رييس‌جمهور وقت 4 روز بعد از زلزله بم در جلسه مورخ 9/10/1382 بنا به پيشنهاد مشترك وزارت كشور و سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور به منظور بازسازي مناطق آسيب‌ ديده از زلزله مورخ 5/10/1382 شهرستان بم استان كرمان مصوبه‌اي منتشر كرد. در اين مصوبه برخي منابع مالي اجراي عمليات بازسازي زلزله بم عبارت بودند از مبلغ 144 ميليارد تومان جهت انجام امور بازسازي، 125 ميليارد تومان جهت بخش كشاورزي و دامي و مسكوني و تجاري، پرداخت كمك بلاعوض جهت بازسازي و مقاوم‌سازي تا سقف 2.5 ميليون تومان. همچنين سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور مكلف شد تا حداكثر ظرف دو ماه از تاريخ ابلاغ اين تصويبنامه با استفاده از توان نظام مهندسي كشور و با همكاري كليه دستگاه‌هاي اجرايي، موسسات و شركت‌هاي دولتي، نسبت به بررسي علل تخريب ساختمان‌هاي دولتي و عمومي (به ويژه ساختمان‌هاي جديدالاحداث) در شهرستان بم و ساير مراكز آسيب‌ديده از زلزله اخير، اقدام و نتيجه را به دستگاه اجرايي ذي‌ربط اعلام كند. دستگاه‌هاي اجرايي مكلف شدند تا براساس گزارش سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور نسبت به اعلام جرم عليه پيمانكار، مشاور يا هر عامل مسوول ديگري كه در رعايت ضوابط و مقررات فني كوتاهي كرده در محاكم قضايي و ساير مراجع ذي‌صلاح اقدام و نتيجه را به سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور گزارش كنند. مقرر شده بود كه «سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور موظف است نتيجه كليه اقدامات اين بند را حداكثر ظرف چهار ماه از تاريخ ابلاغ اين تصويبنامه به رييس‌جمهور گزارش كند.» از گزارش به رييس‌جمهور خاتمي كه لابد گزارش هم داده‌اند، اطلاعي ندارم، ولي در مورد اقامه دعوي عليه آنها -كه ساختمان‌هاي به ويژه جديد بي‌كيفيت- ساخته بودند، اثري نيافتم. طبيعي است كه بسياري از همين سازندگان ساختمان‌هاي ويران شده جديد، خود نيز قرباني زلزله شده باشند، ولي خوب است اكنون دو دهه بعد از رخداد زلزله بم تكليف اين نوع پيگيري‌ها نيز در پژوهشي تفصيلي و مستند مشخص شود. 
ياد جان‌باختگان زلزله 1382 بم گرامي باد.