پايبندي كامل به كنوانسيون منع مين لازمه رسيدن به يك جهان عاري از مين است
ليلا علي‌كرمي
روز ۴ آوريل برابر با پانزدهم فروردين توسط مجمع عمومي سازمان ملل متحد به عنوان «روز بين‌المللي آگاهي از خطر مين و مقابله با مشكل مين» نامگذاري شده است. مجمع عمومي اميدوار بوده است تا از اين طريق بتواند كمك كند تا مناطق آلوده به مين در سراسر جهان، شناسايي و علامت‌گذاري شده و به مردم آموزش‌هاي لازم براي حفاظت از جان‌شان در برابر مين داده شود.
امسال در شرايطي به استقبال اين روز مي‌رويم كه با گذشت سال‌ها از تصويب كنوانسيون منع مين و تلاش جمعي براي پاك‌سازي كشورها و مناطق آلوده، هنوز هم مين‌هاي زميني از بين شهروندان و غيرنظاميان قرباني مي‌گيرند. تلفات بالاي ناشي از انفجار مين در بين غير نظاميان، موجي از نگراني در دل كساني ايجاد كرده است كه روياي جهاني عاري از مين را در سر داشته و براي رسيدن به آن تلاش مي‌كنند. به‌رغم منع استفاده از مين‌هاي زميني توسط كنوانسيون منع مين، هنوز هم برخي كشورها از مين‌هاي زميني ضد نفر استفاده مي‌كنند. بنا بر گزارش ديد‌بان حقوق بشر در جنگ در جريان، روسيه در اوكراين از مين‌هاي زميني ضد نفر استفاده كرده است. استفاده روسيه از مين ضد نفر در سرزمين اوكراين كه از اعضاي كنوانسيون منع مين‌هاي زميني است، امري غيرمعمول است. اوكراين كنوانسيون منع مين را در ۲۴ فوريه ۱۹۹ امضا كرد و در اول ژوئن ۲۰۰۶ عضو اين كنوانسيون شد.
پيمان اتاوا با نام كامل كنوانسيون منع استفاده، نگهداري، ساخت و جابه‌جايي مين ضد نفر و نابودي اين‌گونه مين‌ها، با نام ديگر كنوانسيون منع مين ضد نفر نيز شناخته مي‌شود. اين كنوانسيون در ماه دسامبر سال ۱۹۹۷ در شهر اتاواي كانادا به تاييد كشورها رسيد. تاكنون ۱۶۴ كشور جهان به اين پيمان پيوسته‌اند، اما ۳۱ كشور عضو سازمان ملل متحد از جمله ايالات متحده امريكا، روسيه، چين، امارات متحده عربي، اسراييل، هند، عربستان سعودي و ايران، عضو پيمان اتاوا نيستند. يكي از مفاد پيمان اتاوا اين است كه كشورها ذخاير مين‌هاي زميني خود را از بين ببرند و ضمن پاك‌سازي مناطق آلوده به مين در مرزهاي خود، در آينده نيز از مين استفاده نكنند.
اعضاي كنوانسيون منع مين، تكميل پاك‌سازي تا سال ۲۰۲۵ را هدف خود قرار داده‌اند، اما پاك‌سازي زمين‌ها كند صورت گرفته و بسياري از كشورها از هدف خود عقب مانده‌اند. ۳۴ كشور هنوز انبارهايي از مين‌هاي ضد‌نفر دارند و ۳۲ كشور از جمله ايران هنوز به پيمان منع مين ملحق نشده‌اند.
كشورهايي كه به كنوانسيون منع مين نپيوسته‌اند دلايل مختلفي را براي عدم همراهي خود با جامعه بين‌المللي مطرح مي‌كنند. به عنوان مثال يكي از دلايل مطرح شده از طرف ايران حفاظت از مرزهاست. اما نگاهي به آمار و پراكندگي جغرافيايي خلاف اين ادعا را ثابت مي‌كند. بيشتر اين مين‌ها كه روزانه قرباني مي‌گيرند، در نقاط صفر مرزي نيستند بلكه در دل روستاهاي كردستان منفجر مي‌شوند. دليل ديگر نپيوستن دولت ايران به كنوانسيون منع استفاده از مين يا همان كنوانسيون اتاوا اين است كه اين كنوانسيون خارج از روال سازمان ملل به تصويب رسيده است.
آيا در ايران كه عضو كنوانسيون منع مين نيست اقداماتي در زمينه آگاهي از خطرات مين صورت گرفته است؟ آيا مردم مناطق آلوده به مين از وضعيت خطرناك مين‌ها آگاه شده‌اند؟ آيا اقدامات آموزشي صورت گرفته؟ آيا تريبوني براي مصدومان مين مهيا شده تا درد و رنج خود را با ديگران قسمت كنند تا شايد باري از دوش‌شان برداشته شود؟ آيا فضاهاي شهري و روستايي براي اين مصدومان تدارك ديده شده تا زندگي آنها بعد از وقوع حادثه و معلوليت مختل نشود؟ آيا ساكنان شهر‌هاي دور از مناطق آلوده به مين و به‌طور خاص پايتخت از مشكل مين باخبر هستند؟ آيا آنها مي‌‌دانند كه هنوز در پنج استان كشور كودكان، زنان و مرداني هستند كه تاوان جنگي را مي‌دهند كه ده‌ها سال پيش به پايان رسيده است؟
در زمينه آگاهي‌رساني از خطرات مين بي‌شك اقداماتي صورت گرفته است. اما نكته قابل تامل، كميت و كيفيت كارهاي انجام شده است. اكثر اين اقدامات به صورت مقطعي انجام شده و تداوم نداشته و مهم‌تر آنكه همه مناطق را تحت پوشش قرار نداده، هنوز روستا‌ها و مناطقي هستند كه ابتدايي‌ترين آموزش در چگونگي مواجه با مين را نديده‌اند و مهم‌تر آنكه بسياري از مناطق آلوده به مين هنوز شناسايي و علامت‌گذاري نشده است.
اطلاع‌رساني و حمايت از اقدامات عليه مين بسيار مهم است، اما براي رفع مشكل مين‌هاي زميني براي هميشه كافي نيست. براي رسيدن به يك جهان عاري از مين، كشورها بايد پايبندي كامل به كنوانسيون منع مين داشته و اجراي آن را ترويج دهند. كشورهايي كه هنوز به اين معاهده نپيوسته‌اند، بايد فورا همراه جامعه جهاني شوند. اين امر تنها راه تضمين آن است كه اين سلاح ديگر مورد استفاده قرار نگرفته و باعث رنج بيشتر انسان‌ها نشوند. بايد اطمينان حاصل كرد كه پاك كردن جهان از مين‌هاي زميني در صدر دستور كار دولت‌ها قرار گرفته و آنها بدون وقفه و با جديت در اين راه تلاش مي‌كنند. ايران نيز به عنوان عضوي از جامعه جهاني بايد سهم خود را در اين راه ادا كند. بدون شك پيوستن به كنوانسيون منع مين اولين قدم در اين راه است.
وكيل پايه يك دادگستري