زنان كنشگر و فرصت‌هاي يگانه
زهرا نژاد بهرام
فاطمه شعباني يكي از زنان كنشگر محله دانشگاه تهران است وي كه سال‌هاست به عنوان نماينده اين محله در راهروها و ساختمان‌هاي گوناگون مديريت شهري و وزارت مسكن و شهر‌سازي و سازمان بازرسي و... حركت مي‌كند تا خواست مردم محله خود را نمايندگي كند .اولين‌بار كه ديدمش تصويري مصمم و پرتوان و آرام در ذهنم حك كرد .زني كه تلاشش براي نمايندگي نوعي همزادي را با من در بر داشت .او نماينده مردم محلي بود كه بيست سال درگير يك طرح توسعه از سوي دانشگاه تهران بودند و به رغم سال‌ها تلاش و عدم دريافت پاسخ نهايي اما همچنان اميدوار و پر تلاش بود!(1) خاطره روزها و جلسات مكرر با او مرا به اين فكر انداخت كه كنشگري زنان توانمند شهرمان را با بهره‌گيري از اين الگو تبيين كنم. شهري كه 352 محله دارد و 124 ناحيه و 22 منطقه و وسعتي در حدود 640 كيلومتر مربع! شهري كه با هزاران مشكل ريز و درشت در انتظار مردان و زناني است كه در كنشگري اجتماعي در جهت رفع مشكلات زندگي شهري آستين بالا بزنند و راه را براي رفع مشكلات هموار كنند. شعباني يكي از اين زنان است .ويژگي مادرانگي وي در كنار پيگيري و تعهد به كساني كه او را به نمايندگي برگزيده بودند اين مهم را در ذهنم تعريف كرد كه آنها فرصت‌هاي تازه‌اي براي تعامل و گفت‌وگو هستند . آنها به دليل حضور بيشتر در محلات و درك مشكلات مي‌توانند با بهره‌گيري از ظرفيت محلي در جهت رفع مشكلات محلات دستان پر تواني باشند كه بايد ديده بشوند و فرصت براي حضور‌شان فراهم گردد ! اما اين مهم چگونه امكان‌پذير است!؟ چگونه مي‌تواند از آنها انتظار داشت كه سوژه سخنگوي(2) محلات و شهر خود باشند شهري كه نيمي از جمعيتش را زنان تشكيل مي‌دهند. ايجاد ظرفيت‌هاي نهادي از يك‌سو و ترغيب و تشويق زنان به كنشگري از سوي ديگر دو بال پرنده كنشگري آنان است. نهادهايي كه بخشي از آنها در بستر محلات وجود دارد و بخشي از آنها قادر به ساخته شدن است!
نهادهايي كه از دل محلات بيرون مي‌آيند يقينا پويا‌تر و بادوام‌تر هستند اين نهادها بر بستر نهادهاي رسمي نظير انجمن اوليا مربيان يا سراهاي محلات قادر به بازتواني زناني هستند كه ميل به كنشگري در درون آنها وجود دارد .اين نهادها با اتكابه تشكل‌هاي غير دولتي فعال در مناطق مختلف شهري مي‌توانند با ترغيب زنان به مشاركت در امر اداره محلات تعاريف شورا‌ياري محلات را با تكيه بر مطالبات و نيازي كه خود آن را به خوبي لمس كرده‌اند را با تحول روبه رو كنند. اين نهاد مي‌بايستي فرآيند كنشگري را آموزش دهند و زنان را به اين حوزه دعوت كنند. دو بالي كه كنشگري آنان را فعال مي‌كند. سوژه سخنگوي مهديه اميري نويسنده بوشهري تصويري است كه امروز از زنان شهري انتظار مي‌رود كساني كه درد و رنج و مشكلات محلات را با خود همراه دارند و درصدد رفع آن هستند، آناني كه شايد پيش از اين كمتر در مسائل شهري و اجتماعي دخالت داده مي‌شدند اما امروز با اتكا به توان فردي و تجربه و آموزش فرصتي براي شهرها شده‌اند! زيرا آنها نبض گفت‌وگو هستند و شهر و مسائل شهري جز با گفت‌وگو و تعامل و پيگيري قابل حل نيست! در واقع از آنجا كه تجربه زنان و مردان و نحوه استفاده آنها از شهر با يكديگر متفاوت است و هميشه با پيش‌بيني مسوولان برنامه‌ريزي مطابقت ندارد. كليشه‌ها و قالب‌هاي جنسيتي در طول تاريخ بر نهادها و برنامه‌ريزي شهري تاثيري عميق داشته‌اند. شهرها در واقع نمود سازماني و مكاني روابط اجتماعي هستند كه از يك‌سو بر پايه قدرت و تنازع و از سوي ديگر بر پايه همكاري و اجماع شكل مي‌گيرند. اين بدان معني است كه نيازهاي شهري زنان معمولا ناديده گرفته شده‌اند. دراين ميان حضور زنان در عرصه كنشگري قادر است اين مهم را نيز معنا بدهد. نحوه واكنش زنان به مشكلات شهري با مردان فرق دارد. زنان ثابت كرده‌اند كه در مديريت جامعه محلي، حفظ انسجام اجتماعي، و ساخت مسكن و محله در شرايط بي‌خانماني يا ناهماهنگي، از نوآوري و صبر و تعامل بيشتري برخوردار هستند. كنشگري در محله‌ها يكي از مسيرهاي مهم براي رسيدن به مشاركت در سطح برنامه‌ريزي شهري و روندهاي سياست‌گذاري و پاسخگو كردن مديران است. مشكلات جامعه وقتي به برنامه‌هاي سياست‌گذاري راه پيدا مي‌كنند كه گروه‌هاي قدرتمند و سازمان‌يافته بتوانند مشكلات را شناسايي كرده و براي يافتن راه‌حل تلاش كنند. از اين رو به نظر مي‌رسد با توجه به باور بسياري از دولت‌ها و نهادها خارج از دولت‌ها به اهميت نقش زنان در كنشگري اجتماعي لازم است فرصت‌هاي تازه‌اي براي عملياتي كردن اين مهم براي آنها تدارك ديده شود. تلاش‌هاي زنان محلات در دوره دوساله وقوع كرونا و شيوع ان با ارايه خدمات به همسايگان قابل تامل است. آنها همچنين در برخي محلات با عضويت در شوراهاي محل نظير محله اكباتان تحولات چشمگيري در عرصه تقابل با مشكلات و تعامل با همشهريان و مسوولان ايفا كردند. تلاش‌هاي زنان محله اكباتان براي حفظ زمين مورد نظر در اين محله براي فضاي سبز و مذاكره مداوم آنها با مديريت شهري دراين عرصه قابل توجه است.
در برخي مطالعات تجربه زنان كشور پرو ذكر شده كه در واكنش به بحران اقتصادي، گروه‌هاي خودياري را تشكيل دادند. اين زنان براي بقاي خود و خانواده‌شان گروه‌هايي را با نام «آشپزخانه محلي» و «يك شيشه شير» به راه انداختند و برخي از فعاليت‌هاي اين گروه‌ها در ادامه به شكل‌گيري طرح‌هاي آموزشي در زمينه رهبري و بهداشت منجر شد. لذا توانمند‌سازي و مشاركت دو عرصه‌اي است كه امروز ه مفهوم كنشگري زنان در شهر را با خود همراه كرده است. مسائل شهري به خودي خود رفع نمي‌شود و نمي‌توان تنها با اتكا به نهادهاي رسمي انتظار رفع مشكلات را داشت، زنان براي حل مسائل شهري مي‌بايستي از ظرفيت‌هاي خود استفاده كنند و راه را براي گفت‌وگو و تعامل با نهادهاي بالادستي و رسمي هموار كنند. آنها قادرند با كنشگري در عرصه اجتماعات شهري بستر بهتري براي حل مشكلات ايجاد كنند و مديريت شهري دراين بخش بايد فرصت‌ها و امكانات و ضرورت‌ها را فراهم كند
پاورقي
1- درارديبهشت ماه 1400 شوراي عالي شهر‌سازي مصوب كرد كه شهر داري تهران طرح پيرامون دانشگاه را ظرف سه ماه تهيه كند و به تصويب شوراي عالي برساند اما متاسفانه شهرداري موفق به اين كار نشد و كار مردم همچنان به جواب نرسيده اما با تغير مديريت شهري در تابستان 1400 موضوع مجددا به حاشيه رفت تا انكه در هفته گذشته شوراي عالي با توجه به شرايط پيش آمده مصوب كرد كه طرح مورد نظر را خود تهيه كند
2- اين عبارت از مهديه اميري نويسنده كتاب نا جنبش زنان جنوب است