ديپلماسي فعال به جاي اقدام‌هاي واكنشي
عبدالرضا فرجي‌راد
تحريم‌هايي كه در روزهاي اخير از سوي اتحاديه اروپا و ايالات متحده امريكا عليه ايران اعمال شده است، از دو بعد انجام مي‌شود. بخشي از اين تحريم‌ها در واكنش به اعتراضات داخلي ايران است كه دولت‌هاي اروپا و حتي امريكا تحت فشار افكار عمومي هستند كه لازم مي‌دانند عكس‌العملي نشان دهند. بخشي ديگر از تحريم‌ها مربوط به بحثي است كه در رابطه با ادعاي غربي‌ها و اوكرايني‌ها در مورد ارسال پهپاد و موشك ايراني به روسيه است. اوكراين و دولت‌هاي غربي اين ادعا را مطرح كرده‌اند كه ايران تسليحات نظامي از جمله پهپاد در اختيار روسيه قرار داده است و مسكو از اين تسليحات در جنگ عليه اوكراين استفاده مي‌كند. در طول هفته‌هاي اخير اتحاديه اروپا و ايالات متحده امريكا بر اساس اين دو بهانه تحريم‌هايي را عليه ايران وضع كرده‌اند. به اعتقاد من تحريم‌ها در رابطه با روسيه و اوكراين با هدف اعمال فشار بر ايران است اقدامات ادعايي را در ارسال سلاح به روسيه متوقف كند. در واكنش به اين اتهام‌ها وزير خارجه هم اخيرا اعلام كرده است كه تهران بررسي مي‌كند كه آيا روس‌ها چنين كاري كرده‌اند يا نه. به نظر مي‌رسد كه با اين سخنان اخير وزير امور خارجه، ايران پذيرفته است كه همكاري‌هاي نظامي و دفاعي با روسيه دارد، اما ارسال سلاح به روسيه براي استفاده در جنگ با اوكراين را رد كرده است. ايران پيشنهاد كرده است كه كارشناس‌هاي فني ايراني با كارشناس‌هاي اوكرايني بنشينند و اين ادعاها را بررسي كنند. هر چند كه اروپا و امريكا مي‌گويند كه ما دلايل متقني داريم و كارشناسان ما بررسي كرده‌اند و ايراني بودن اين تسليحات ادعايي را تاييد كرده‌اند. جمهوري اسلامي ايران هم در واكنش به اعلام تحريم‌هاي اتحاديه اروپا، تاكنون دو بسته تحريمي عليه مقام‌هاي غربي اعلام كرده است. من فكر مي‌كنم اين روندي كه آنها تحريم كنند و ما در واكنش و اقدام متقابل دست به تحريم مقام‌هاي غربي بزنيم، در اين شرايطي كه ما چند سال است تحت تحريم‌هاي گسترده قرار داريم، ممكن است كار را به جايي برساند كه تحريم‌هاي سياسي به تحريم‌هاي اقتصادي گسترده‌تر هم منجر شود. ضروري است كه به جاي چرخه اقدام و اقدام متقابل، باب گفت‌وگوي مستقيم بين ايران و اروپا باز شود، ديپلماسي ما فعال‌تر شود و از اين پيام‌هاي رسانه‌اي اجتناب شود. اگر واقعا روس‌ها از تسليحات ايراني در جنگ با اوكراين استفاده كرده‌اند، ضروري است كه ايران از طريق دستگاه سياست خارجي وارد گفت‌وگو با روسيه شده و مستقيم به مسكو اعلام شود كه راضي نيستيم كه چنين اقداماتي انجام شود. تهران مي‌تواند به مسكو اعلام كند كه تحت فشار است و موضع اصولي‌اش اين است كه هيچ‌يك از طرفين جنگ اوكراين را تسليح نكند و بي‌طرف بماند. اگر واقعا چنين مساله‌اي وجود دارد، تهران، مسكو را اقناع كند كه با استفاده از اين تسليحات، اجازه ندهد كه به ايران فشار بيشتري وارد شود، چرا كه در نظر نگرفتن منافع ايران مي‌تواند آثار و عواقبي بر روابط دو جانبه داشته باشد. اينكه ما پيام بدهيم، آنها پيام بدهند، آنها تحريم كنند و ما تحريم كنيم، در نهايت مي‌تواند بر ادامه مذاكرات احياي برجام هم تاثير منفي بگذارد. تصور عمومي اين است كه بعد از انتخابات ميان‌دوره‌اي كنگره امريكا قرار است مذاكرات احياي برجام از سر گرفته شود. امريكايي‌ها هم تمايل‌شان را در رابطه با ادامه مذاكرات احياي برجام نشان داده‌اند. اما تحريم‌هاي متقابل مي‌تواند باعث زمينه‌ساز تخاصم و روابط منفي شود كه مذاكرات هسته‌اي را هم كه همه طرف‌ها از آن استقبال كرده‌اند به خطر بيندازد. مسائل جاري ميان تهران و غرب، مسائل مهم و تعيين‌كننده‌اي هستند؛ به ويژه اينكه سه كشور اروپايي مساله ارسال سلاح‌هاي ادعايي ايراني را به روسيه به دبيركل منتقل كرده‌اند تا مساله را بررسي كند. اگر مساله را به شوراي امنيت بكشانند و مذاكرات احتمالي بعد از انتخابات امريكا هم به نتيجه قابل قبولي نرسد و اميدواركننده نباشد، ممكن است دردسرهاي بيشتري براي ايران ايجاد شود. هم امريكا هم انگليس و هم اتحاديه اروپا روي شوراي امنيت و سازمان ملل نفوذ دارند. ادامه روند خصمانه و افزايش تنش ديپلماتيك ميان دو طرف، ممكن است نهايتا در صورت شكست مذاكرات احياي برجام، باعث شود امريكايي‌ها سه كشور اروپايي را قانع كنند كه مكانيسم ماشه را فعال كنند و ۶ قطعنامه متوقف شده شوراي امنيت را عليه ايران فعال كنند. ممكن است كه ما بگوييم به لحاظ حقوقي اين كار غيرقانوني است و هيچ بعيد نيست كه به لحاظ حقوقي غيرقانوني باشد، اما واقعيت اين است كه اين اقدام، ابزاري است كه در اختيار طرف‌هاي مقابل ما قرار دارد.
سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در شرايط خطيري قرار دارد. وضعيت اقتصادي كشور چندان شرايط خوبي ندارد، در داخل ناآرامي‌ها و نارضايتي‌هايي وجود دارد و وعده‌ها در مورد احياي برجام هم به سرانجام نرسيده است. در چنين شرايطي بهتر است كه روند ديپلماسي فعال‌تر شود و به مرحله‌اي برسيم كه اين تحريم‌هاي متقابل متوقف شود، در مورد مسائل تنش‌زا ميان ايران و اتحاديه اروپا روشنگري شود و مشكلات جاري در روابط جمع و جور شود.