تكنولوژي توانايي‌هاي تئاتر را به طرق مختلف افزايش داده است. از طراحي صحنه گرفته تا خود اجرا، فناوري اكنون در اكثر توليدات نمايشي نقش بسزايي ايفا مي‌كند. چه كمك كند صداي بازيگر به همه مخاطبان برسد و چه به طراح صحنه براي ايجاد پس‌زمينه‌ها و فضاهاي خيره‌كننده ياري برساند، فناوري تاثير غيرقابل انكاري دارد. همان‌طور كه در مورد تاثير تكنولوژي در تاريخ تئاتر اطلاعات كسب مي‌كنيد، دانستن اين نكته كه تئاتر پيش از تكنولوژي چگونه بوده، تاثير فناوري بر توليد تئاتر و برخي روابطي كه زمينه‌هاي رشد تكنولوژيك صحنه را به وجود آورد، مفيد است.
تئاتر قبل از تكنولوژي
دوران مدرن فناوري‌هاي متعدد مانند نورپردازي، سيستم‌هاي صوتي، سيستم‌هاي چاپ سه بعدي، ميكروفن‌ها را براي بهبود تجربه تماشاگران شامل مي‌شود. قبل از ظهور تكنولوژي مدرن، تئاتر كاملا متفاوت بود. تخمين‌هايي مبني بر آغاز تئاتر در قرن ششم قبل از ميلاد وجود دارد. در يونان باستان، نقطه‌اي كه شكل هنري در فرهنگ يوناني جا افتاد. يكي از اولين نشانه‌هاي ثبت شده تئاتر و بازيگري به سال 534 يا 535 قبل از ميلاد مسيح بازمي‌گردد. مردي سرگردان به نام تسپيس پشت يك گاري چوبي پريد و شروع به شعر خواندن كرد، او وانمود مي‌كرد هر يك از شخصيت‌هايي است كه سطرهاي مربوط به آنها را مي‌خواند. بعد از Thespis، اولين نمايش‌ها حول محور حضور يك بازيگر همراه با گروه كر استوار شد كه به بازيگر كمك مي‌كرد داستان خود را بيان كند. در قرن پنجم، نمايشنامه‌نويسان با اضافه كردن بازيگران بيشتر به صحنه، شروع به نوآوري كردند. اين دست نمايش‌هاي اوليه در تئاتر ديونيسوسي آتن برپا شد، اما به سرعت در سراسر يونان گسترش يافت.
فناوري‌هاي باستاني گهگاه در اين توليدات استفاده مي‌شدند، اين فناوري‌ها در مقايسه با استانداردهاي امروزين رفته‌رفته كمرنگ شد. آن دوران بازيگران به جاي استفاده از ميكروفن، بايد هر طور شده صداي خود را به تماشاگر مي‌رساندند و تنها كمك آنها آكوستيك آمفي‌تئاتري بود كه در آن ايفاي نقش مي‌كردند. يكي از فناوري‌هاي چشمگير آن دوران، استفاده از جرثقيل براي شبيه‌سازي لحظه پرواز بازيگر بود. غير از اين پيشرفت، بسياري از اجراها به قوه تخيل تماشاگران سپرده مي‌شد.
اولين توليدات نمايشي يونان و رم در مكان‌هايي روي صحنه رفتند كه به منظور بهبود نورپردازي، از شرق به غرب گسترده بودند. اين طرح باعث شد بعضي نمايشنامه‌ها بعدازظهرها اجرا شوند كه نور خورشيد به بازيگران بتابد، آنهايي كه در بخش اركسترال نشسته بودند از چنين كيفيتي بي‌بهره مي‌ماندند تا نور به آنها نتابد. اين روند براي مدتي ادامه پيدا كرد، به‌طوري كه سالن معروف اجراهاي شكسپيري Globe theater در دوران اليزابت سقفي با مركز باز (محدود) داشت كه نور خورشيد را به صحنه مي‌رساند. روند مدرنيزاسيون با ارايه هزاران فناوري جديد، تحول و بهبود تجربه دست‌اندركاران تئاتري را به دنبال داشت. با پيشرفت فناوري، تاثير بر تئاتر نيز افزايش يافته و به تماشاگران تجربه‌اي فراگيرتر ارايه كرده است. از طريق فناوري جديد، تئاتر مي‌تواند بر سه حواس اصلي تاثير بگذارد: بينايي، شنوايي و بويايي. اما درباره اين تاثيرات بيشتر بدانيد.
بصري (The Visual)
عناصر بصري يك نمايش يا موزيكال هميشه مهم بوده و استفاده از ماسك، مناظر و وسايل روي صحنه سابقه طولاني دارد. از استفاده يوناني‌هاي اوليه از جرثقيل براي «پرواز» شخصيت‌ها بر فراز صحنه گرفته تا سيستم‌هاي پيچيده امروزي كه جلوه‌اي صيقل‌خورده و مطمئن را ارايه مي‌دهند، خيره‌كردن مخاطب از نظر بصري هميشه يك هدف بوده است. فناوري مدرن باعث شده تا تئاترها بتوانند جذابيت بصري توليدات خود را ارتقا بخشند و وظايف مختلفي برعهده بگيرند. از طريق اتوماسيون و پرينت سه بعدي، صحنه‌ها سريع‌تر ساخته مي‌شوند و مي‌توانند حاوي جزييات بيشتري باشند و بينندگان را به عمق صحنه و داستان بكشانند. علاوه بر اين، فناوري جديد به توليدات تئاتر اجازه مي‌دهد تا ويديو و ساير چندرسانه‌اي‌ها را در اجراي خود بگنجانند. خواه پس‌زمينه‌هاي ويديويي باشد كه موجب تقويت حس بصري مجموعه‌اي از تصاوير مه و ابر يا باران مي‌شود، يا ويديوهايي براي كمك به اجراي تك‌نفره و نمايش كليپ‌هاي مرتبط. فناوري ويديو ابعاد بيشتري به وجود مي‌آورد و به طراحان امكان بازي بيشتر در حين ساخت محصولات مي‌دهد. نورپردازي حوزه ديگري است كه نشان مي‌دهد فناوري بر تجربه تئاتر تاثير گذاشته است. در بسياري مقاطع تاريخ تئاتر، تئاترها بدون سقف ساخته مي‌شدند يا براي روشن كردن صحنه به آتشِ بالقوه خطرناك متكي بودند. فناوري نورهاي قوي صحنه‌هاي قرن نوزدهم را دگرگون ساخت، چراكه امكان هدايت آنها با استفاده از لنزها و بازتابنده‌ها وجود داشت. اين نورها سرانجام در قرن بيستم با روشنايي الكتريكي جايگزين شدند كه به سيستم‌هاي روشنايي مدرني كه امروزه مي‌بينيم، توسعه پيدا كرده است. روشنايي‌هاي امروزي اغلب با استفاده از يك تابلوي ديجيتال كه صدها نور را كنترل مي‌كنند در توليد آثار مورد استفاده قرار مي‌گيرند. قابليت‌هاي رو به رشد چراغ‌هاي LED و سيستم‌هاي الكتريكي، استفاده از سيستم‌هاي نورپردازي تخصصي را براي تئاتر مدرن بسيار آسان‌تر كرده است. فناوري به‌روز به جاي نورپردازي ساده صحنه مي‌تواند شدت، طرح و رنگ نورها را با فشار دادن يك دكمه يا خاموش كردن صفحه كليد تغيير دهد.
صدا و صوت
راه‌هاي مختلفي وجود دارد كه فناوري بر تجربيات شنيداري تماشاگران تاثير گذاشته است. به عنوان مثال، تيم‌هاي توليد به جاي اينكه مجبور باشند جلوه‌هاي صوتي يا موسيقي را دستي فعال كنند، مي‌توانند به سادگي اين افكت‌ها يا موسيقي‌ها را از اينترنت دانلود كنند. علاوه بر اين، مجموعه‌هاي طراحي صدا اين امكان را به كارگردانان مي‌دهند تا صداها را به راحتي لايه‌بندي كرده و موسيقي و افكت‌هاي پس‌زمينه با صداي طبيعي‌تري ارايه دهند. فناوري ميكروفن يكي از بزرگ‌ترين پيشرفت‌ها براي صحنه است. بازيگران به جاي اينكه مجبور باشند صداي خود را با تكرار به تمام نقاط برسانند، اين كار را به واسطه ميكروفن‌ها و بلندگوهاي تعبيه شده در محل‌هاي مهمِ يك سالن تئاتر انجام مي‌دهند. همچنين به جاي استفاده از ميكروفن‌هاي دستي يا نمونه‌هايي كه روي زمين قرار مي‌گيرند، نوازندگان مي‌توانند از هدست‌هاي كوچك چسبيده به پوست بدن يا پنهان لابه‌لاي موي سر استفاده كنند كه صدايي با يفيت و بدون حواس‌پرتي ارايه مي‌دهند.
اين تنها مخاطب نيست كه تحت تاثير تغييرات فناوري صوتي قرار گرفته است. مشهور است كه «بروس ويليس» هنگام بازي در نمايشنامه «مصائب» از يك گوشي (headphones) استفاده مي‌كرد تا بخش‌هاي فراموش شده متن را به او يادآوري كنند. علاوه بر گوشي، مانيتورهاي روي صحنه نيز مي‌توانند ديالوگ‌هاي هر بازيگر را نمايش دهند.
«بو» را حس كنيد
مي‌توان از بويايي براي جذب تماشاگر به تجربه بهتر يك اجرا بهره گرفت، اين اولين حسي نيست كه اكثر مردم هنگام فكر به تئاتر به آن مي‌انديشند. يك نمونه قديمي‌اش مي‌تواند اين باشد كه بازيگري روي صحنه سيگار روشن كند و باعث شود تماشاگران بوي دود و تنباكو را حس كنند. اواخر، توانايي توليد بوهايي كه به مخاطب مي‌رسند نقش پررنگ‌تري پيدا كرده‌اند، زيرا فناوري به توليدات اجازه مي‌دهد تا بو را با سهولت بيشتر در نمايش خود جاري كنند. «آروما تورژي» Aroma-turgy يا «استفاده هدفمند از بو» به عنوان جزيي از طراحي تئاتر بارها مورد استفاده قرار گرفته و در خاطره‌ها مانده است. به‌طور سنتي، وقتي كسي روي صحنه آشپزي انجام مي‌دهد يا سيگار روشن مي‌كند، بوي آن بايد به شكل طبيعي در هوا پخش شود و احتمالا قبل از تسخير فضاي اتاق (صحنه)، به بخش‌هايي از مخاطبان نمي‌رسد. اگر اثر توليد شده بخواهد در يك لحظه خاص بويي را به مخاطب برساند، شايد تا حد زيادي اقبال نداشته باشد. با توسعه سيستم‌هاي بويايي بخار خشك، توليدات اكنون مي‌توانند سالن را با هر بويي پر كنند. در اصل، اين سيستم‌هاي بخار نوعي پخش‌كننده هستند كه بوها را طبق دستور آزاد مي‌كنند. اين دستگاه‌ها را مي‌توان در سراسر سالن نصب كرد تا اطمينان حاصل شود كه عطر در زمان مناسب به همه افراد مي‌رسد. اين فناوري به توليدات تئاتري سمت و سوي ديگري مي‌دهد تا مخاطبان را عميق‌تر وارد اجرا كند. براي درك بهتر از شيوه تاثير فناوري بر تئاتر، بياييد نگاهي به فناوري‌هاي مختلفي بيندازيم كه تجربه تماشاگران را بهبود مي‌بخشند.
طراحي روشنايي
مقوله نورپردازي با ساخت سالن‌هاي تئاتر در فضاي باز (نور طبيعي) فاصله زيادي داشت. در حال حاضر، نورپردازي الكتريكي (هوشمند) اجازه مي‌دهد توليدات تئاتر در هر زماني از روز انجام شود، آن هم با طراحي نورپردازي كه عمق تازه‌اي به اجراها اضافه مي‌كند. هم چراغ‌هاي LED و هم نورهاي ديجيتال، فضاي نور سالن‌ها را تغيير داده‌اند. ديودهاي (diodes) ساطع كننده نور (LED) اولين بار در حدود سال 2007 وارد صحنه شدند، اما در ابتدا به‌طور گسترده مورد استفاده قرار نگرفتند. چراغ‌هاي LED اصلي ابتدا فقط با تركيب ساده قرمز، سبز و آبي عرضه شدند. طراحان نور براي مدتي به سختي مي‌توانستند چراغ‌هاي LED را كامل وارد عرصه كنند، به همين دليل آنها تا حد زيادي براي روشنايي سطوح پس‌زمينه و ساير مناطق مورد استفاده قرار مي‌گرفتند. توسعه LEDها با هفت رنگ مختلف طيف وسيع‌تري از گزينه‌ها را در اختيار طراحان قرار داد و به آنها كمك كرد تا رنگ‌هايي را پيدا كنند كه براي بازيگران خوب به نظر مي‌رسيد. اين طيف رنگ براي موفقيت LED در تئاتر حياتي بود.
نورپردازي ديجيتال
به نوعي از نورپردازي اطلاق مي‌شود كه از طريق يك شبكه ديجيتال به منظور انجام كارهاي مختلف متصل هستند. از آنجايي كه لامپ‌هاي ال‌اي‌دي از صفحه مدار انتقال الكتريسيته خارج مي‌شوند، توانايي اتصال به شبكه‌هاي ديجيتالي را دارا هستند. برخلاف لامپ‌هاي فلورسنتي سنتي كه چنين امكاني ندارند، نورپردازي ديجيتال ازLEDهاي متصل تشكيل شده كه توسط اپراتور براي بهبود نور صحنه كنترل مي‌شوند.
اپراتورهاي نور به جاي كنترل دستي چراغ‌ها، اكنون مي‌توانند از طريق يك ايستگاه كنترل (اتاق فرمان) روي شبكه به هدايت نور بپردازند. اين نورها را مي‌توان روي صحنه و لابي تئاتر استفاده كرد و اين به تئاترها كمك مي‌كند بدون توجه به مكان، تجربه نورپردازي خاص‌تري ايجاد كنند. با نورپردازي ديجيتال، طراحان مي‌توانند الگوها، شدت، تصاوير و طيف‌هاي نوري كه روي صحنه پخش مي‌شوند را كنترل كنند. برخلاف فناوري پروژكتورهاي سنتي كه نورافكن‌ها به صورت دستي كنترل مي‌شد، نورپردازي ديجيتال به يك اپراتور اجازه مي‌دهد صدها نور را در يك برد ديجيتال تحت كنترل داشته باشد. اين توانايي باعث صرفه‌جويي در زمان مي‌شود و امكانات جديدي را براي صحنه به وجود مي‌آورد.
طراحي صدا و ميكروفن‌ها
مستندات صدا در توليدات تئاتر باستان به خوبي گردآوري شده‌اند، با اين‌حال تا قرن بيستم پيشرفت عمده‌اي حاصل نشد. دو مورد از حوزه‌هايي كه فناوري طراحي صدا در آن پيشرفت‌هاي زيادي كرده و تحول به وجود آورده است، سيستم‌هاي بلندگو و ميكروفن‌ها بوده‌اند. در دهه 1960، موزيكال‌ها عمدتا از ميكروفن براي كمك به خوانندگان استفاده مي‌كردند تا صداي‌شان روي صداي اركستر منعكس شود. ميكروفن‌ها اغلب در امتداد يكديگر، جلوي صحنه قرار مي‌گرفتند و آويزان مي‌شدند تا صدا هم در پايين و هم بالاي صحنه بدون ايجاد حواس‌پرتي دريافت شود. يكي از مشكلات ميكروفن‌ها اين بود كه خواننده را ملزم مي‌كردند مستقيما جلوي آنها بخواند كه تحرك اجراكننده را كاهش مي‌داد. ميكروفن‌هاي بي‌سيم كوچك در دهه 1980 توسعه يافتند و به سرعت به كيفيت صداي اجراهاي مختلف كمك كردند. اين ميكروفن‌ها با استفاده از يك فرستنده راديويي FM كه در جايي روي لباس بازيگر نصب شده بود براي ارسال سيگنال به ميز ميكس مورد استفاده قرار مي‌گرفت. ميكروفن‌هاي بي‌سيم امروزي كيفيت صداي فوق‌العاده‌اي را ارايه مي‌كنند، به‌طوري‌كه ميكروفن روي هدستي كه گيرنده‌اي به رنگ پوست دارد، روي صورت يا در ميان موهاي بازيگر قرار مي‌گيرد.
ارتقاي جذابيت بصري
ارتقاي جذابيت بصري صحنه از ديرباز هدف اجراكنندگان و كارگرداناني بوده است كه مي‌خواهند مخاطبان خود را عميق‌تر به يك تجربه بكشانند. فناوري مدرن در تئاتر باعث ايجاد چندين نوآوري جديد شده است كه قابليت‌هاي بصري صحنه را متحول كرده است. طراحي صحنه بصري تحت تاثير پرينت سه بعدي، اتوماسيون و تقلب قرار گرفته است. درپرينت سه بعدي، طراحان صحنه مي‌توانند به جاي نياز به نقاشي دستي پس‌زمينه يا ساخت مجموعه‌اي از دست، از چاپ سه‌بعدي براي كاهش حجم كاري خود استفاده كنند. طراحان صحنه اكنون از نرم‌افزارهاي سه بعدي براي طراحي مجموعه‌هاي خود قبل از ارسال آنها براي چاپ در نمونه‌هاي اوليه پلاستيكي استفاده مي‌كنند. فناوري سه بعدي باعث صرفه‌جويي قابل توجهي در زمان و تلاش طراحان براي توليد قطعات و لوازم مي‌شود و آنها را براي بازي با طرح‌هاي مختلف و اجراي سريع تغييرات مجموعه آزاد مي‌كند. اتوماسيون به توليدات تئاتري اين امكان را مي‌دهد كه قطعات مجموعه را در زمان‌هاي مناسب با سيستم‌هاي كابلي، موتورها، جعبه‌هاي كنترل الكترونيكي و نرم‌افزارهاي كنترلي جابه‌جا كنند. اين فناوري به كارگردان‌ها اين فرصت را مي‌دهد كه در هنگام كنار هم قرار دادن يك طراحي صحنه، پيچيدگي بيشتري به صحنه بيفزايند و انتقال‌هاي آرام را ايجاد كنند. همچنين كار را براي دست‌اندركاران صحنه كه مجبور بودند مجموعه‌ها را با نيروي بي‌رحمانه جابه‌جا كنند، بسيار آسان‌تر مي‌كند. امروزه، شما اتوماسيون را در هر سطح تئاتر، از برادوي گرفته تا دبيرستان و تئاترهاي محلي پيدا مي‌كنيد. جذابيت فشار دادن يك دكمه براي شروع طراحي رقص منظره دقيق هر اجرا، نويد حفظ اتوماسيون بخشي از صحنه مدرن را براي سال‌هاي آينده مي‌دهد.
طناب‌هاي كششي مخفي و شخصي‌سازي
سيستم‌هاي ريگينگ (Rigging systems) مدت‌هاست وجود داشته. مستندات گسترده سيستم گول‌زننده وزنه تعادل از قرن شانزدهم به بعد در اختيار ما قرار دارد. اين سيستم‌ها در طول سال‌ها ايمن‌تر و چشمگيرتر شده‌اند. سيستم‌هاي ريگينگ (حمل اجسام با طناب‌هاي پنهان از چشم مخاطب) شامل موتورهايي براي كمك به اين فعاليتند. فناوري، ساختن وسايل را ساده كرده است. براي نمونه، فناوري سه‌بعدي اين امكان را مي‌دهد كه وسايل سريع‌تر و با دقت بيشتري توليد شوند. به طراحان صحنه كمك مي‌كند تا آزادي عمل بيشتري در استفاده از وسيله‌هاي متعدد داشته باشند. به جاي اجبار در ساختن هر چيزي، آنها مي‌توانند ابزار مورد نظر خود را چاپ (سه‌بعدي) كنند. با ساده‌سازي اين فرآيند، طراحان مي‌توانند لوازم بيشتري توليد كرده و در عين حال كيفيت مورد نظر مخاطبان را مدنظر قرار دهند. در دوران جديد بايد سيستم‌هاي شخصي‌سازي شده را جدي گرفت. وقتش رسيده سيستم AVL طراحي شده براي نيازهاي دقيق هر تئاتر را درك كنيم.
منبع: illuminated-integration.com
فن آوری مدرن باعث شده تا تئاترها بتوانند جذابیت بصری تولیدات خود را ارتقا ببخشند و وظایف مختلفی برعهده بگیرند. از طریق اتوماسیون و پرینت سه بعدی، صحنه‌ها سریع‌تر ساخته می‌شوند و می‌توانند حاوی جزيیات بیشتری باشند و بینندگان را به عمق صحنه و داستان بکشانند. علاوه بر این، فناوری جدید به تولیدات تئاتر اجازه می‌دهد تا ویدئو و سایر چند رسانه‌ای‌ها را در اجرای خود بگنجانند.
تکنولوژی، توانایی‌های تئاتر را به طرق مختلف افزایش داده است. از طراحی صحنه گرفته تا خود اجرا، فناوری اکنون در اکثر تولیدات نمایشی نقش به‌سزایی ایفا می‌کند. چه کمک کند صدای بازیگر به همه مخاطبان برسد و چه به طراح صحنه برای ایجاد پس‌زمینه‌ها و فضاهای خیره‌کننده یاری برساند، فناوری تأثیر غیرقابل انکاری دارد. همان طور که در مورد تاثیر تکنولوژی در تاریخ تئاتر اطلاعات کسب می‌کنید، دانستن این نکته که تئاتر پیش از تکنولوژی چگونه بوده، تاثیر فناوری بر تولید تئاتر و برخی روابطی که زمینه‌های رشد تکنولوژیک صحنه را به وجود آورده، مفید است.