پرند و وحشت پزشكيان

دكتر مسعود پزشكيان كانديدای رياست‌جمهوري ۱۴۰۳ يكشنبه ۴ تير ۱۴۰۳ گفت«رفتم پرند وحشت‌زده شدم؛ مطمئنم مشكل آب پيدا خواهند كرد. تهران را با اين سياست‌ها از زندگي ساقط خواهند كرد من كارشناس نيستم اما مطمئنم مشكل آب پيدا خواهند كرد». در منطقه خشك پيراموني تهران چه مي‌گذرد؟ ششم خرداد سال جاري مدير عامل شركت آب و فاضلاب استان تهران در جلسه شوراي شهر تهران، با اشاره به اينكه آب تهران از ۵ سد تامين مي‌شود، گفت: «ميزان بارندگي در تهران ساليانه ۲۸۰ ميليمتر است و بر اساس گزارش‌های هواشناسي در ۳ سال اخير ما خشكسالي داشتيم و در اين ۳ سال گستره بارندگي كمتر از ۲۸۰ ميليمتر بود. ۲۳ درصد آب كل كشور در تهران توليد و توزيع مي‌شود. امسال ميزان بارندگي ۱۷۵ ميليليتر بوده و نسبت به ميانگين بلندمدت ۳۳ درصد كاهش داشته و با وجود بارندگي‌هاي مطلوب كشور در تهران در آستانه خشكسالي هستيم. ذخاير سدهاي استان تهران در شهريورماه سال ۱۳۹۸ حدود ۹۱۸ ميليون متر مكعب بود و امسال نيز اگر چه ميزان ذخاير نسبت به سال قبل ۳۳ درصد بيشتر اما اين ميزان به سد طالقان بر مي‌گردد و ديگر سدها نسبت به سال‌هاي قبل به ميزان ۱۰ درصد ذخيره كمتري دارد از اين رو بايد ۵ هزار ميليارد تومان براي انتقال آب سد لار و سد طالقان اختصاص يابد.»  پيامدهاي تغيير اقليم شامل تضعيف امنيت غذايي، افزايش چالش‌هاي اجتماعي و مهاجرت و تغييرات سياسي و اجتماعي است. چالش تغيير اقليم موجب كاهش بهره‌وري كشاورزي منجر به افزايش كالاهاي غذايي وارداتي در دهه گذشته شده است. از جنبه انساني، چالش آب و هوا باعث بزرگ‌ترين موج مهاجرت در تاريخ معاصر ايران شد و بحران زاغه‌هاي پراكنده و مناطق مسكوني فقير را در اطراف شهرهاي بزرگ مانند تهران وخيم‌تر شده است. ايران به دليل تشديد بحران‌هاي اقليمي و سازوكارهاي ‌قديمي براي توليد انرژي در بين بزرگ‌ترين انتشار‌دهندگان گازهاي گلخانه‌اي قرار دارد.  دلايل بحراني در پس بحران فزاينده اقليم ايران، نتيجه تصميمات محلي، سختي‌ها و منافع متضاد است كه مانع از راه‌حل‌هاي جامع مي‌شود. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه ايران بايد حدود ۲۰۰ ميليارد دلار در دهه آينده براي مقابله با پيامدهاي بحران آب، بيابان‌زايي و آلودگي هوا سرمايه‌گذاري كند.  البته رپيس سازمان مديريت بحران كشور در آغاز فروردين ۱۴۰۳ گفته بود:«در پنج ساله دوم خشكسالي هستيم و پيش بيني مي‌شود اين وضعيت تا يك يا دو سال آينده به پايان برسد و درصورتي‌كه بارندگي‌هاي اخير كه رحمت الهي بود، اتفاق نمي‌افتاد، در تابستان امسال براي تأمين آب برخي مناطق دچار مشكل مي‌شديم.» در همين بهار ۱۴۰۳ آمار دولتي از جمله در وزارت نيرو و وزارت راه و شهرسازي نشان داد كه بيش از 800 شهر و روستا، از جمله تهران، تهران و اصفهان، در معرض خطر فرونشست زمين هستند. زمين در بعضي مناطق پيراموني تهران هر سال تا 22 سانتي‌متر نشست مي‌كند و در ميزان فرونشست در داخل محدوده جنوب تهران به ميزان ۵ تا ۱۰ سانتي‌متر در سال مي‌رسد. دليل اين موضوع كمبود شديد آب در كشور است .اين بحراني جدي است كه حداقل نيمي از جامعه ايران را تحت تأثير قرار مي‌دهد. فرونشست زمين زيرساخت‌هاي كشور به ويژه خانه‌هاي، خيابان‌ها، خطوط لوله، خطوط برق و راه آهن و فرودگاه‌ها را تهديد مي‌كند. ايران در ماه‌هاي اسفند ۱۴۰۲ تا خرداد ۱۴۰۳ نسبت به سال‌هاي گذشته شاهد بارش بيشتري بوده به نحوي كه در آغاز تير ۱۴۰۳ اعلام شد كه ميزان متوسط بارش با ميانگين بند مدت -۲۵۰ ميليمتر در سال- نزديك شده است. بارش شديد باران در مناطق مختلف كشور به ويژه در استان‌هاي فقيرنشين سيستان و بلوچستان كه هم مرز با افغانستان و پاكستان است، جاري شد . تغييرات اقليمي منجر به وقايع شديد آب و هوايي- مانند سيلاب‌هاي سراسري در فروردين ۱۳۹۸ و مرداد ۱۴۰۱ در ايران شده كه در پي دوره‌هاي طولاني خشكسالي و همچنين بارندگي شديد‌تر رخ دادند. خاك بسيار خشك است و نمي‌تواند به سرعت آب زيادي را جذب كند. وقتي باران شديد ناگهاني مي‌بارد منجر به سيل مي‌شود. منحرف كردن جريان آب يا ساختن سدها -  اقداماتي كه به عنوان راه‌حل‌هاي كوتاه‌مدت به عنوان راه‌حل‌هاي واقعي تلقي مي‌شوند -  مي‌تواند تنش‌هاي منطقه‌اي را افزايش بدهد. ايران طي حدود ۴۵ سال گذشته از 37 ميليون نفر جمعيت به ۸۸ ميليون نفر جمعيت رسيده است. در بسياري از نقاط كشور به دليل مصرف ناپايدار آب در بخش كشاورزي، شاهد كاهش و آسيب جبران‌ناپذيري به مخازن آب زيرزميني هستيم كه براي افزايش توليد مواد غذايي همچنان در حال رشد است. سوءمديريت و مصرف بي‌رويه آب هم از سوي صنعت و هم از سوي خانوارها از ديگر عوامل تشديد اين مشكل است. ممكن است برخي از آب انبارها براي هميشه تخريب شده باشند كه دليل اصلي فرونشست زمين در بسياري از استان‌هاي كشور است. حداقل 30 ميليون نفر-  بيش از يك سوم از كل جمعيت ايران -  در 30 سال گذشته به اميد زندگي بهتر در داخل كشور نقل مكان كرده‌اند. سه چهارم كل مساحت ايران كاملا خشك محسوب مي‌شود. دو استان غني از پوشش گياهي ايران در حاشيه درياي كاسپين مقصد مطلوب مهاجران اقليمي ثروتمند هستند. اما قيمت ملك در۱۰ سال گذشته بيش از 10 برابر شده است و بيش از يك پنجم جنگل‌ها و زمين‌هاي كشاورزي در امتداد ساحل براي ساخت خانه‌هاي جديد پاك تراشي شده است. صنعت و كشاورزي بايد با تغييرات اقليمي سازگار شوند. ايران از سوء مديريت مزمن در بخش محيط زيست رنج مي‌برد. داده‌هاي ميداني همچنين ارتباط بين مشكلات محيط زيستي ايران و مشكلات كشورهاي همسايه نشان مي‌دهد. خشكسالي در استان‌ سيستان و بلوچستان، ارتباط زيادي با كمبود جريان آب رودخانه‌ هيرمند و ندادن سهم آب ايران از سوي حاكمان افغانستان دارد. خشكسالي در شمال غربي ايران به دليل كمبود آب رودخانه‌ها در نتيجه منطقي پروژه‌هاي تركيه براي احداث سد بر روي رودخانه‌هاي مرزي است. توفان‌هاي گرد و غبار در غرب ايران با خشكسالي و بيابان زايي در عراق و سوريه مرتبط و البته سدسازي در خود ايران است. ايران براي 80 ميليون نفر جمعيت خود هيچ منبع برگشت‌پذيري ندارد، رپيس جمهور و دولت بعدي بايد با بهره‌گيري از متخصصان و دانشمندان ايراني در ايران و مقيم خارج و همچنين با تبادل نظر علمي با كشورهايي كه دانش و تجربه بيشتري در مديريت منابع كمياب آب دارند، به سرعت دستور دستور كار ويژه‌اي براي ساماندهي بحران‌هاي محيط زيستي تهيه و اجرا كنند در غير اين صورت، به سرعت و طي دهه آينده بخش‌هايي از كشور غيرقابل سكونت خواهد شد.