پیام ایران به امریکا

احسان پناه‌بر

علی باقری کنی، سرپرست وزارت امور خارجه ایران که برای حضور در اجلاس شورای امنیت در نیویورک به سر می‌برد در مصاحبه‌ای اختصاصی با مجله نیوزویک که روز سه‌شنبه منتشر شد، اظهاراتی را درباره از سرگیری مذاکرات هسته‌ای بین ایران و ایالات متحده مطرح کرد. او به نیوزویک گفت که تهران برای ازسرگیری مذاکرات با واشنگتن جهت احیای توافق هسته‌ای آمادگی دارد. طبق گزارشات، مذاکرات غیرمستقیم بین تهران و واشنگتن برای احیای توافق هسته‌ای ماه‌هاست که متوقف شده است. حال به عقیده ناظران، پس از انتخاب ريیس‌جمهور در ایران، تهران تمایل خود را برای ازسرگیری مذاکرات نشان داده است. همزمان با اظهارات علی باقری در گفت‌وگو با نشریه نیوزویک، شبکه العربیه عربستان نیز روز سه‌شنبه به نقل از یک مقام امریکایی نوشت: تماس‌‌‌ها میان واشنگتن و تهران به شکل مستقیم و غیرمستقیم در جریان است و واشنگتن اخیرا از ایران خواسته که مانع حملات انصار‌الله به کشتی‌‌‌ها در دریای سرخ شود. این دیدگاه و ادعاها در حالی مطرح می‌شود که وزارت خارجه امریکا به بی‌‌‌بی‌‌‌سی گفته است واشنگتن بیش از دو ماه است که با مقامات ایران نه مذاکره کرده و نه پیامی بین دو کشور رد و بدل شده است. العربیه در ادامه مدعی شد: آنچه پیداست، ایران درصدد پاسخگویی به درخواست‌‌‌های مکرر واشنگتن از زمان آغاز حملات یمنی‌ها به ناوبری بین‌المللی نیست. دستگاه اطلاعات نظامی امریکا چند روز قبل گزارشی را از توانمندی‌‌‌های انصار‌الله و عمق کمک‌‌‌های ایران به این گروه منتشر کرد. این گزارش بیانگر میزان خشم و ناامیدی امریکا از ایران است که طی آن روابط میان ایران و انصار‌الله و زیان عظیم ناشی از حملات این گروه علیه ناوبری بین‌المللی و منافع کشورهای همسایه، اثبات شده است. با این حال علی باقری کنی، سرپرست وزارت امور خارجه ایران در اولین مصاحبه خود با یک رسانه خارجی به نیوزویک گفت: رژیم اسرايیل در جنگ علیه ائتلاف متحدان ایران، محور مقاومت، در حال شکست است. اظهارات باقری در شرایطی بیان می‌شود که ایران و منطقه در ماه‌های اخیر دچار تحولات مهمی بوده‌اند. منطقه همچنان درگیر جنگ در غزه است و شواهد نشان می‌دهد امکان گسترش آن به دیگر نقاط منطقه، به ویژه مرز لبنان نیز وجود دارد. همچنین، ایران، حامی اصلی محور مقاومت در منطقه نیز در رویارویی مستقیم با رژیم اسرايیل قرار گرفت و پس از تجاوز رژیم اسرايیل به کنسولگری ایران در دمشق، مواضع اسرايیل در سرزمین‌های اشغالی را هدف قرار داد. همچنین، پس از حادثه سقوط بالگرد حامل شهید سید ابراهیم ريیسی، رييس‌جمهور و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه فقید ایران و همراهان آنها در اردیبهشت‌ماه، انتخابات زودهنگام در تیر ماه برگزار شد که به پیروزی مسعود پزشکیان، نامزد مورد حمایت اصلاح‌طلبان انجامید. باقری کنی در این مصاحبه اظهار داشت رقابت تنگاتنگ در انتخابات ریاست جمهوری ایران گواهی بر ثبات و پویایی سیاسی ایران در برابر تهدیدهای بی‌شمار است. او در زمینه سیاست خارجی نیز گفت که تهران برای از سرگیری مذاکرات با واشنگتن به منظور احیای مشارکت متقابل در توافق هسته ای آماده است. سرپرست وزارت امور خارجه ایران در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا تهدیدات رژیم اسرايیل علیه ایران شرایطی را ایجاب خواهد کرد که تهران از آستانه گریز هسته‌ای گذر کند، گفت: ایران یکی از اعضای پاسخگو و مسوول آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و امضاکننده معاهده ان‌تی‌پی (منع گسترش تسلیحات هسته‌ای) است. باقری کنی افزود: ایران از همه پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های خود در چارچوب ان‌تی‌پی و موافقتنامه پادمان برای گسترش فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای خود براساس طرح‌ها و برنامه‌های ملی خود استفاده خواهد کرد. باقری کنی ضمن ابراز تمایل و آمادگی ایران برای ازسرگیری مذاکرات با امریکا و غرب، از خواست تهران جهت گسترش و تعمیق روابط با چین و روسیه و همچنین کشورهای همسایه نیز گفت و تاکید کرد که این مولفه‌ها در دستور کار دولت جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. او تاکید کرد که سیاست تهران تعمیق و تقویت روابط با روسیه، چین و کشورهای همسایه است، ولی از تعامل با غرب نیز استقبال می‌کند. باقری کنی در پاسخ به این پرسش که «به نظر شما روابط راهبردی ایران با شرق در حال حاضر چه اهمیتی دارد و آیا ایران، چین و روسیه را متحدان بالقوه در صورت درگیری بزرگ در منطقه می‌داند؟»، گفت: روابط دوجانبه ایران با روسیه به عنوان یک کشور همسایه و قوی در منطقه و روابط دوجانبه ایران با چین به عنوان یک بازیگر تاثیرگذار بین‌المللی به دهه‌ها قبل برمی‌گردد. ما در تلاش هستیم تا از ظرفیت‌های کشورهای منطقه برای صلح و ثبات منطقه‌ای استفاده کنیم. باقری کنی افزود: در پی ایجاد اعتماد سیاسی متقابل میان کشورهای منطقه، نیازمند تحکیم روابط اقتصادی خود هستیم و معتقدیم که روسیه و چین برای تحکیم اعتماد سیاسی متقابل در منطقه تلاش جدی می‌کنند و همچنین تمام تلاش خود را برای اطمینان بیشتر روابط اقتصادی و ارتباطات و همکاری در منطقه ما انجام می‌دهند. او به نقش چین در مذاکرات ایران و عربستان‌سعودی برای احیای روابط دوجانبه اشاره کرد و گفت: چین نقش بسزایی برای احیای روابط ایران و عربستان به عنوان دو کشور کلیدی و همسایه داشت. طبق گزارشات، اخیرا بحرین نیز از طریق روسیه و چین در تلاش است تا روابط خود با ایران را عادی کند. سرپرست وزارت امور خارجه ایران در بخش دیگری از مصاحبه نسبت به احتمال رویارویی مستقیم ایران با اسرايیل یا ایالات‌متحده گفت که ایران در سال‌های اخیر دستاوردهای بزرگی در زمینه ایجاد قدرت و اقتدار خود داشته است. او گفت که تهران با این دستاوردها توانسته است نوعی بازدارندگی پایدار، جدی و موثر در قبال تهدیدات خارجی ایجاد کند. او به پاسخ قاطع موشکی و پهپادی ایران به اهداف اسرايیلی در سرزمین‌های اشغالی نیز اشاره و تاکید کرد: عملیات «وعده صادق» نشان داد که ایران دارای ظرفیت بالایی است و به اندازه کافی مصمم و شجاع است تا از امنیت ملی، منافع ملی و همچنین حاکمیت ملی خود محافظت کند .

احیای توافق هسته‌ای محتمل است؟

در همین رابطه، حسین موسویان، دیپلمات و مذاکره‌کننده ارشد پیشین هسته‌ای ایران در یادداشتی در پایگاه خبری و تحلیلی میدل ایست آی به انتخاب مسعود پزشکیان به سمت ریاست‌جمهوری ایران و احتمال حرکت تیم دیپلماسی دولت چهاردهم در مسیر مذاکرات هسته‌ای با ایالات‌متحده پرداخته است. موسویان می‌نویسد که اگرچه رييس‌جمهور نقش برجسته‌ای در روابط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خارجی ایران ایفا می‌کند، اما سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی ایران، به ویژه سیاست‌های خارجی در نهادهایی همچون شورای عالی امنیت ملی تعیین می‌شود و دولت مجری تصمیمات راهبردی است. دیپلمات پیشین ایران می‌افزاید که بررسی مناظرات همه ستادهای انتخاباتی ایران از انقلاب 1357 به این سو نشان می‌دهد که دو موضوع اصلی، یعنی وضعیت اقتصادی و روابط خارجی از اهمیت بالایی در انتخابات ریاست‌جمهوری برخوردار بوده است. از آن زمان در ایران تورم از 40درصد گذشته و تولید ناخالص داخلی در ایران نیز راکد شده است. بنابراین، دولت‌ها در تلاش بوده‌اند با حفظ تعادل در سیاست خارجی و رفع تحریم‌ها، نسبت به سر و سامان دادن به وضع اقتصادی در داخل بکوشند. موسویان در ادامه می‌نویسد که در عرصه سیاست خارجی، از زمان انقلاب 1357، همه دولت‌های محافظه‌کار، میانه‌رو و اصلاح‌طلب تلاش کرده‌اند روابط خود را با جهان عرب و اسلام، جنوب جهانی و قدرت‌های بلوک شرق مانند چین، روسیه و هند توسعه دهند. تفاوت و چالش اصلی حول محور روابط با غرب به ویژه امریکا بوده است. اما علی‌رغم اختلافات اساسی جناح‌های سیاسی در میزان و کیفیت روابط با غرب، آنها در سه نکته اصلی اتفاق نظر دارند. اول اینکه، تاثیرات منفی تحریم‌های ایالات‌متحده وجود دارد که صدماتی را به اقتصاد ایران وارد کرده است. از زمان انقلاب تاکنون، ایالات‌متحده هزاران تحریم علیه ایران اعمال کرده است. در زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، واشنگتن 1500 تحریم را اعمال کرد و دولت بایدن نیز صدها تحریم دیگر را نیز به آن اضافه کرد. هیچ جناحی منکر تاثیرات منفی این تحریم‌ها بر اقتصاد ایران نیست. دوم اینکه، همه دولت‌های پس از انقلاب تلاش کرده‌اند تنش‌ها با امریکا را کاهش دهند، اما همه ناکام بوده‌اند. جدیدترین نمونه، توافق هسته‌ای بود که در دوره دولت اوباما اجرا شد و تنش‌ها را به وضوح بین واشنگتن و تهران کاهش داد. با این حال، خروج دونالد ترامپ، ريیس‌جمهور پیشین ایالات‌متحده از آن توافق، خصومت‌ها را به حداکثر رساند. علی‌رغم تلاش‌های دولت سید ابراهیم رييسی برای احیای توافق هسته‌ای، مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم با دولت بایدن نیز با شکست مواجه شده است. سوم اینکه، صلاحیت تصمیم‌گیری نهایی در رابطه با امریکا در محدوده اختیارات نهادهای تصمیم‌گیرنده کلان همچون شورای عالی امنیت ملی است. این نکات بر اهمیت روابط ایران و امریکا در عرصه سیاست داخلی و خارجی، علی‌رغم رویکردهای متفاوت در میان جناح‌های سیاسی در داخل کشور، تاکید می‌کند. به عقیده موسویان، در مجموع، بهبود اقتصاد ایران شامل عوامل متعددی است: لغو تحریم‌ها، بهبود روابط خارجی، مبارزه با فساد، ارتقای عملکرد حاکمیتی و نظام خصوصی‌سازی اقتصاد. دولت پزشکیان در صورتی قادر به حل این مشکلات خواهد بود که بتواند اداره وحدت ملی با حمایت همه نهادهای دیگر همچون قوه قضایه، مجلس و نیروهای مسلح را برعهده بگیرد و در آن موفق باشد. موسویان در بخش دیگری از یادداشت خود به روابط با شرق در دولت پزشکیان می پردازد. او می‌نویسد که دولت جدید ایران احتمالا مسیر توسعه روابط با آسیا، شرق و جنوب جهانی را بدون چالش داخلی دنبال خواهد کرد، اما در حل مسائل با امریکا و غرب با چالش‌های داخلی و خارجی متعددی روبه‌رو خواهد شد. پزشکیان، مانند روسای جمهوری پیشین، بدون حل و فصل خصومت‌های واشنگتن و تهران قادر به عادی‌سازی روابط با دنیای غرب نخواهد بود. به‌زعم این دیپلمات پیشین ایران، برداشتن تحریم‌ها بدون گرم شدن روابط ایران و امریکا امکان‌پذیر نیست. چهل سال مذاکرات و توافقنامه‌های مستقیم و غیرمستقیم به دلیل تمرکز محدود بر یک موضوع، مانند برنامه هسته‌ای، شکست خورده است، درحالی که دو کشور در مورد بی‌شمار موضوع مهم اختلافات چشمگیری دارند. در غیاب گفت‌وگوی جامعی که همه موضوعات مورد مناقشه را پوشش دهد، معاملات و تعاملات به شکست خود ادامه خواهند داد. این مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای پیشین ایران در پایان می‌نویسد که جو بایدن، ريیس‌جمهور ایالات‌متحده ممکن است نتواند هیچ اقدام دیگری در مورد سیاست کشورش در قبال ایران قبل از انتخابات امریکا در نوامبر آینده انجام دهد، اما پزشکیان وعده داده است تلاش خواهد کرد با تعامل با غرب و احیای توافق هسته‌ای، تحریم‌های امریکا را لغو کند. اما همه این وعده‌ها و امیدواری‌ها ممکن است در نوامبر به سمت و سوی ناامیدکننده‌ای هدایت شود، چراکه انتخاب دونالد ترامپ می‌تواند تمایل دو طرف را برای مذاکره مختل کند. توپ هر تغییر عمده و اساسی در روابط ایران و غرب اکنون در زمین واشنگتن است.