گروه گزارش
محمدجواد ظريف، معاون راهبردي رييس دولت چهاردهم از برگزاري نخستين همايش ملي وفاق ملي توسط معاونت راهبردي در همكاري با نهاد رياست‌جمهوري، اعضاي دولت چهاردهم، انديشكده‌ها و جامعه مدني خبر داده است. به نظر ميرسد اين اقدام براي تبيين بيشتر شعار محوري مسعود پزشكيان رييس دولت چهاردهم در راستاي اجراي حقيقي وفاق ملي است.
دبيرخانه برگزاري اين همايش نيز اعلام كرده وفاق ملي كه توسط رييس‌جمهوري به عنوان ايده محوري دولت چهاردهم مطرح شده است، هنوز از حيث بنيان‌هاي نظري و مفهومي و البته مصاديق و اقتضائات عملي، براي بخشي از شهروندان و صاحب‌نظران مبهم است. در عين حال، اين ايده استعداد غني شدن و ساختن دستاوردهايي در جهت حل مسائل كشور و بسط خير همگاني ايرانيان دارد. «دبيرخانه وفاق ملي» در معاونت راهبردي رياست‌جمهوري مي‌كوشد با جلب همكاري طيف وسيع و متنوعي از صاحب‌نظران و انديشمندان و تصميم‌سازان كشور ايده «وفاق ملي» را غني‌تر و عملا پردستاوردتر سازد. با روي كار آمدن دولت مسعود پزشكيان و تاكيد او بر مساله وفاق ملي اين سوال در اذهان عمومي و رسانه‌ها به صورت مكرر طرح شد كه مساله وفاق ملي قرار است به صورت يك راهبرد و استراتژي در دستوركار دولت باشد يا به مثابه يك تاكتيك. به نظر ميرسد وفاق ملي در شرايط كنوني مي‌تواند در هر دو چهارچوب تعريف و به كارآيد. نخستين شاهد اين موضوع عبور از بحراني است كه طي 4 دهه گذشته به صورت پنهان بخش‌هاي مختلفي از كشور و رخدادها را تحت تاثير قرار داده است. جريان سياسي و برخي چهره‌ها و فعالان اين حوزه طي 4دهه گذشته يك راهبرد را براي حيات خود در نظر گرفتند؛ تنش و درگيري. از اين جهت وفاق ملي مي‌تواند هم در چارچوب استراتژي و هم به عنوان تكنيك كشور را از اين فضا خارج كند. واقعيت امر اين است كه وفاق ملي به عنوان يك استراتژي توانست فضا و اتمسفر گفت‌وگو را در كشور احيا و به مثابه يك تاكتيك مي‌تواند راهكارهاي عملي براي عبور از بحران تنش و درگيري را در دستوركار قرار بدهد.
خلع سلاح حاميان درگيري با وفاق ملي
استراتژي وفاق ملي در دولت پزشكيان بدون شك مي‌تواند به شكل بي‌سابقه‌اي نيروهاي تندرو و حاميان هميشگي دعوا و درگيري سياسي را در اقليتي حصار كشيده قرار دهد. داريوش قنبري، عضو شوراي مركزي حزب مردم‌سالاري در اين باره در شهريور سال جاري در گفت‌وگو با ايسنا، با اشاره به پرهيز دولتمردان از پرداختن به حاشيه‌ها، با بيان اين كه« آقاي پزشكيان زماني كه كانديداي انتخابات رياست‌جمهوري بودند و حتي قبل از اينكه رييس‌جمهور شوند بر مساله وفاق ملي تاكيد داشتند. در مقام عمل نيز اين وفاق را مورد توجه قرار دادند»، گفت: «افرادي تندرو كه منافع آنان در ستيز تعريف شده در تلاش هستند تا استراتژي وفاق ملي را به چالش بكشند. وي اظهار كرد: رييس‌جمهور تا به امروز سعي كرده تا بر اساس اين وفاق حركت كند. ما شاهد هستيم كه اين بحث وفاق نيز از طرف برخي از گروه‌ها و افراد تندرو كه منافع آنان در ستيز تعريف شده، به چالش كشيده شده است. آنهايي كه منافع آنان در ستيز تعريف شده خيلي به چارچوب وفاق تن نخواهند داد و تلاش مي‌كنند تا به نوعي دولت را به چالش بكشند. اين افراد احساس مي‌كنند كه اگر چوب لاي چرخ دولت گذاشته و چالشي براي دولت ايجاد كنند، اين مي‌تواند منافع آنان را تامين كند.»
او با اشاره به اين راهبرد همچنين تاكيد كرد: « به هر حال اين افراد اثبات خود را به نوعي در نفي ديگران مي‌بينند. اين افراد دنباله‌هاي همان گفتمان خالص‌سازي يا گفتمان نفي ديگران هستند كه هنوز هم وجود دارند. اين افراد به راحتي با گفتمان وفاقي كه رييس‌جمهور و دولت چهاردهم به دنبال آن است كنار نخواهند آمد و تلاش خواهند كرد تا چوب لاي چرخ دولت گذاشته و مانع اهدافي شوند كه در راستاي وفاق مورد توجه دولت است»
اقليت تنش زا در مقابل اكثريت متحد
مسعود پزشكيان در برهه زماني معرفي كابينه به مجلس دوازدهم با استفاده از راهبرد و استراتژي وفاق ملي توانست از يك سد بزرگ عبور كند. راهبرد پزشكيان در اين شرايط استفاده از نيروهايي در درون كابينه پيشنهادي بود كه نوعي از وفاق را تداعي كند. اگرچه برخي از تركيب كابينه ناراضي بودند و حتي اتهام سهميه‌بندي را به كابينه پيشنهادي وارد كردند اما همين راهبرد بسان يك تاكتيك در چينش كابينه به كار آمد و توانست تجلي راي اعتماد كامل مجلس اصولگرا به كابينه پيشنهادي باشد. سعيد شريعتي، فعال سياسي اصلاح‌طلب در زمان بررسي صلاحيت وزراي پيشنهادي پزشكيان در گفت‌وگويي با پايگاه خبري انتخاب با بيان اينكه «شعار تشكيل دولت وفاق ملي يك تاكتيك از سوي پزشكيان نيست»، تاكيد كرده بود كه «قاعدتا آقاي پزشكيان سياست تشكيل دولت وفاق ملي را به عنوان يك استراتژي انتخاب كرده و تاكتيك نيست. ايشان با يك مرحله شكست خوردن از استراتژي خود عقب نمي‌نشيند. انتظار افكار عمومي و حاميان آقاي پزشكيان از مجلس و هيات رييسه مجلس و نهاد قدرت اين است كه چالشي ايجاد نكنند.» وي در اين باره تاكيد كرده كه« همه مي‌دانند كه پزشكيان با ملاحظه اين ليست را به مجلس داده تا سازمان قدرت در اين مقطع، دست پزشكيان را رد نكنند. باتوجه به اين بالانسي كه پزشكيان در معرفي كابينه طراحي كرده و با انتقادات بسياري هم مواجه شده، انتظار مي‌رود كه اگر مساله نهاد قدرت و مجلس موضوع وفاق ملي است، از كابينه حمايت كنند.» علاوه بر اين شريعتي نكته بسيار مهمي درباره نحوه نگاه دولت به مقوله وفاق ملي را نيز در اين گفت‌وگو بيان كرد و گفت: « آقاي پزشكيان اگر يك دهن‌كجي از مجلس ببيند، استراتژي دولت وفاق ملي را كنار نمي‌گذارد. كسي كه شعار عدم دعوا دارد، خودش را در ابتداي كار وارد دعوا نمي‌كند.»
وفاق ملي؛ تاكتيك هوشمندانه نيروهاي كشوري و لشكري
در ميان تمام تصاوير منتشرشده از پرواز موشك‌هاي ايراني بر فراز آسمان سرزمين‌هاي اشغالي و يك ويدئوي بسيار مهم توجه‌هاي زيادي را به خود جلب كرد؛ انتشار تصاوير گفت‌وگوي سردار سلامي و مسعود پزشكيان بعد از پرتاب موشك‌ها به‌طور مشخص نشان از ايجاد وفاقي بين نيروهاي لشكري و كشوري است كه در دوره‌هاي قبل كم‌سابقه بوده است و اگرچه هميشه در سياست‌هاي كلاني همچون پاسخگويي نظامي و غيرنظامي به رژيم متخاصمي مثل اسراييل يك اتحاد‌نظر و تصميم‌گيري در بالاترين سطوح حاكميت برقرار بوده است اما اين شيوه نشان دادن ايجاد هماهنگي و همدلي بين سپاه و دولت رويكرد قابل توجهي است كه مخاطبان خاص خود را در داخل و خارج از كشور دارد. در داخل كشور مخاطباني از جنس چهره‌هايي از نمايندگان مجلس، برخي فعالان سياسي و حتي صداوسيما كه در روزهاي اخير بارها و بارها دولت را زير ضربات خود گرفتند و مدعي شدند كه تعلل «دولت» و مشخصا شخص «مسعود پزشكيان» و «محمد جواد ظريف» در پاسخگويي به ترور اسماعيل هنيه در تهران منجر به ترور حسن نصرالله در لبنان شده است و حتي كار به جايي رسيد كه نماينده مجلس روي آنتن زنده تلويزيون گفت اگر جليلي رييس‌جمهور بود، نصرالله ترور نمي‌شد!
فراموش نكنيم كه كمي قبل از عمليات وعده صادق 2 عليرضا پناهيان در يك سخنراني در تجمعي با لحني تند از تاخير در پاسخگويي به اسراييل شكايت كرد و مشخصا مسوولان رده بالاي سپاه و دولت را مخاطب قرار داد كما اينكه در ويدئويي كه از پناهيان در روزهاي اخير منتشر شده بود او در سخنراني از مواضع دولت و سپاه در مواجهه با رژيم اسراييل شكايت كرد و خواهان پاسخگويي بابت تاخير شد.
انتشار ويدئويي از گفت‌وگوي فرمانده سپاه با رييس‌جمهور در ساعات اوليه بعد از اجراي عمليات نشان داد كه با تاكتيك وفاق ملي كه توسط دولت و سپاه ايجاد شده هر دو در اجراي يك عمليات نظامي در هماهنگي كامل هستند.
از توييت رضا رشيدپور درباره اين موضوع هم ياد كنيم؛ «فرهنگ ما ايراني‌ها خيلي جذابه. فكر كن وسط پرتاب صدها موشك، فرمانده سپاه تلفني به رييس‌جمهور مي‌گه بچه‌ها سلام مي‌رسونن، بچه‌ها آقاي دكتر هم سلام مي‌رسونن».در اين نمونه روشن است كه وفاق ملي بسان يك تاكتيك توانست بحران رسانه‌اي كه برخي تندروها در روزهاي اخير ايجاد كرده و نوك پيكان انتقاد را به سمت دولت گرفته بود، خنثي كند.
تحقق مطالبات مردمي با تاكتيك وفاق ملي
دو موضوعي كه در زمان انتخابات به‌شدت از جانب پزشكيان مورد تاكيد و البته از جانب راي‌دهندگان نيز مورد مطالبه بود موضوع فيلترينگ و بحث گشت‌هاي ارشاد و آينده لايحه حجاب بود. اگرچه موضوع فيلترينگ كماكان مشكل جدي كشور است و حتي نقدهايي به دولت در تعلل در اين زمينه وارد شده است اما در يك ديد كلان در بحث فيلترينگ صحبت‌هايي كه در مجلس درباره وزير ارتباطات شد، نشان داد كه يك اجماع كلي شكل گرفته است كه فيلترينگ ناكارآمد است و فيلترشكن‌ها عملا باعث گران شدن اينترنت و بي‌كيفيت شدن آن شده است. اين مساله حتي مورد تاكيد نمايندگان اصولگراي مجلس دوازدهم نيز قرار گرفته است و از دولت مطالبه چاره‌انديشي و حذف فيلترينگ را دارند. بنابراين، كشور در حال رسيدن به يك اجماع درباره فيلترينگ است . به خصوص كه جهت‌گيري دولت اگر توسعه زيرساخت‌هاي ارتباطات و شبكه‌هاي اطلاعات باشد، خود به خود اين مساله هم حل مي‌شود و اين‌آزاري كه ملت مي‌بينند برطرف مي‌شود. اين رويه نيز نشان مي‌دهد كه استفاده از وفاق ملي به عنوان يك تاكتيك مي‌تواند در حل مساله فيلترينگ با صبر و حوصله و در يك فضاي به دور از حواشي سياسي كارآمد باشد. مساله [گشت ارشاد] حجاب هم مي‌تواند با همين تاكتيك قابل پيگيري باشد. برخي از فعالان سياسي تاكيد دارند كه « مهم اين است كه دولت پزشكيان اقدامي درباره تشديد اين ماجرا نمي‌كند» اما به جز اين اظهارات پزشكيان در نشست خبري او در مواجهه با اظهارات يكي از خبرنگاران مبني بر حضور گشت‌هاي ارشاد در خيابان نيز نشان مي‌دهد كه دولت با تاكتيك وفاق ملي در حال حل و فصل اين مساله است. اين راهكار مي‌تواند در مورد اصلاح لايحه حجاب از طريق ارائه لايحه‌اي به مجلس براي اصلاح آن بعد از نهايي و قانون شدن در دستوركار باشد كما اينكه روز گذشته لايحه اصلاح قانون به‌كارگيري افراد در مشاغل حساس كه با سرعت در دولت سيزدهم تصويب شده بود و رويكردي سياسي داشت، از جانب دولت پزشكيان به مجلس اراده شده است.
موارد بسياري ديگري نيز در روزهاي اخير رخ داده كه نشان از انتخاب استراتژي وفاق ملي توسط بخش‌هاي مختلف حاكميت است. بنابراين شعار وفاق ملي مي‌تواند يك شعار راهبردي براي دولت چهاردهم باشد كه اگر فرصتي به دولت چهاردهم داده شود طبيعتا فضاي تعامل دلپذيرتري در همه جريان‌هاي سياسي به وجود خواهد آمد و فضاي كشور به سمت همدلي، همراهي و همگرايي پيش خواهد رفت. در كنار اين موضوع، وفاق مي‌تواند يك تاكتيك كارآمد براي عبور از مسائلي باشد كه سال‌هاست گريبان جامعه را گرفته است. بدون ترديد ظرفيت و پتانسيل وفاق ملي نيز در شرايطي بيش از هميشه متجلي مي‌شود كه اين مهم در هر دو جايگاه استراتژي و راهبرد مورد توجه قرار بگيرد. اين مهم جز با درس گرفتن از گذشته نيز حاصل نمي‌شود كما اينكه اخيرا عباس عبدي در توييتي به اين نكته اشاره و تاكيد كرد: « با آمدن آقاي پزشكيان و شعار وفاق ملي، اولين مساله كوشش براي شكل‌گيري وفاق درون ساختار قدرت بود. تاكنون نيز به نحو مطلوبي پيش رفته است.به جز رفتار صدا و سيما كه همسو با اين رويكرد نيست در دولت و دو قوه ديگر و نيروهاي مسلح التزام به قواعد وفاق مطابق انتظارات خوب بوده است. وي افزود: نبودن وفاق در ساختار حكومتي بازتاب بسيار بدي در مردم دارد. اعتماد عمومي را زايل مي‌كند، پايداري و ثبات سياسي را از ميان مي‌برد، حل مشكلات پيچيده كشور را غير ممكن مي‌كند و در نهايت مشروعيت و پذيرش عمومي حكومت نزد مردم را كاهش مي‌دهد. از سابقه وجود اختلافات درون ساختاري در گذشته عبرت بگيريم.»