مشاور عالي معاونت برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي رياست‌جمهوري در گفت‌وگو با « اعتماد»:
طرح هادي، تخريب اراضي را قانوني كرد
فرزانه طهراني/ «طرح هادي يك فاجعه عظيم براي اراضي كشاورزي است. در قالب توسعه روستايي، اين طرح اجازه تخريب اراضي مرغوب كشاورزي را به متقاضيان مي‌دهد و استانداران و مسوولان وزارت جهادكشاورزي در مقابل اين فاجعه عظيم هيچ اقدام پيشگيرانه‌اي انجام نمي‌دهند. » نوك پيكان نقد عبدالغفار شجاع، مشاور عالي معاونت برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي رياست‌جمهوري و مشاور عالي شوراي كشاورزي به سمت طرحي است كه قرار است باعث توسعه روستا شود؛ توسعه‌اي كه با تخريب اراضي كشاورزي حاشيه روستاها مشخص نيست به چه هدفي قرار است دست يابد. شجاع كه پيش‌تر قائم‌مقام سازمان نظام مهندسي كشاورزي و رييس ادواري كميسيون كشاورزي مجلس هم بوده است طرح هادي را طرح قانوني كردن اراضي كشاورزي مي‌داند. پديده زمين‌خواري و تخريب اراضي مدت‌هاست به معضلي لاينحل بدل شده است اما اهميت مقابله با آن از روز گذشته به دنبال تاكيدات مقام معظم رهبري بر حفظ منابع طبيعي و محيط زيست بيش از قبل شده است. ديگر مسوولان براي برخورد با متخلفان ملاحظات را بايد كنار بگذارند؛ آن ملاحظاتي كه سبب شده زمين‌خواري در منطقه سوادكوه مازندران در ابعاد يك روستا طي سه سال گذشته با ديده اغماض نگريسته شود. شجاع هم بدون اشاره به نمونه‌اي خاص معتقد است بسيار ديده شده كه مستثنياتي در سال‌هاي گذشته به واسطه نفوذ افراد به شكل قانوني واگذار شده است. جنگل‌ها هم با وجود همه ارزشي كه دارند به قرق درمي‌آيند. گاه با روابطي بين افراد زمين‌خوار و بعضي از ماموران رسيدگي كه رعايت اصول امانتداري را نمي‌كنند. امروز رييس سازمان جنگل‌ها مي‌گويد كه در دهه اخير 14 هزار هكتار از جنگل‌هاي كشور تخريب شده است؛ آماري كه به نظر بسيار خوشبينانه مي‌رسد و دست‌اندركاران و از جمله زالي، وزير سابق كشاورزي ميزان تخريب را بسيار بالاتر دانسته و مي‌گويد: سالانه 30 هزار هكتار از مرغوب‌ترين اراضي كشور تبديل به ساختمان مي‌شود. مشروح گفت‌وگوي اعتماد با عبدالغفار شجاع، مشاور عالي معاونت برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي را در ادامه مي‌خوانيد.
زمين‌خواري و تبديل اراضي مرغوب كشاورزي به ساختمان پديده‌اي نيست كه مربوط به امسال يا حتي سال‌هاي اخير باشد اما اينكه اين روند از چه زماني شدت گرفته را بهتر است شما توضيح دهيد.
همان طور كه شما نيز اشاره كرديد تغيير كاربري اراضي و زمين‌خواري همواره وجود داشته است اما در سال‌هاي گذشته چند عامل را مي‌توان نام برد كه موجب رشد سريع اين پديده شده است. رشد سريع شهرنشيني، رشد بخش مسكن، شبكه‌هاي آزادراه‌ها و تقاضا براي زمين به واسطه پروژه‌هاي زيرساختي از مهم‌ترين عواملي است كه در سال‌هاي اخير سبب تخريب و تهديد هرچه بيشتر اراضي كشاورزي شده است. رشد تقاضا براي اراضي به‌همراه فقدان برنامه‌هاي آمايش سرزمين كه كاربري اراضي را به خوبي تعيين كرده باشند سبب شكل‌گيري بازارهاي احتكارگونه زمين و اشتياق سيري‌ناپذير براي تبديل اراضي كشاورزي به اراضي شهري شده است.
يكي از تهديدات بيروني تغيير كاربري اراضي، تصميمات مربوط به توسعه شهرك‌‌هاي صنعتي و به طور كلي اجراي طرح‌ها و برنامه‌هاي توسعه بخش‌هاي غيركشاورزي است كه در موارد زيادي سبب تغيير كاربري اراضي كشاورزي مرغوب مي‌شود. در بسياري از كشورهاي صنعتي، اراضي كشاورزي مرغوب و بكر حتي در نواحي شهري، تحت سياست‌هاي حفاظتي خاص قرار مي‌گيرند. اين در حالي است كه در ايران اراضي آبي يكپارچه و مرغوبي در‌اثر سياست‌هاي اشتباه و يكجانبه‌گرايانه توسعه شهري و صنعتي از بين رفته‌اند. در حال حاضر تصريح قانوني براي هدايت سياست‌هاي توسعه شهري و صنعتي در راستاي حفظ اراضي مرغوب كشاورزي وجود ندارد و قوانين بخشي نيز اصولا چنين امري را مد نظر قرار نداده‌اند. از سوي ديگر وقتي به توسعه شهرنشيني به لحاظ آماري نگاه مي‌كنيم مي‌بينيم سهم نواحي روستايي از جمعيت كشور طي دوره 1280 تا 1385 از 1379 درصد به 32 درصد رسيده است. همين‌طور در مدت زمان نزديك به يك قرن تعداد شهرها، رشد 916 درصدي را تجربه كرده‌اند و از 100 مركز به 1016 مركز افزايش يافته است. با توجه به اينكه اراضي داخل محدوده شهرها از شمول قانون حفظ كاربري اراضي زراعي و باغي خارج مي‌شوند لذا بستر مهمي را براي تغيير كاربري ايجاد مي‌كند.
آمارها چه مي‌گويند؟ به طور سالانه چه ميزان تغيير كاربري اراضي در كشور ايجاد مي‌شود؟
آمار دقيقي از تغيير كاربري‌ها در دست نيست ولي از آنجا كه تغيير كاربري هر هكتار زمين كشاورزي به مفهوم وابستگي به واردات و تهديد امنيت غذايي است لذا افزايش ميزان واردات درسال‌هاي گذشته را مي‌توان مويد همين مساله دانست. با توجه به روند سريع تغيير كاربري اراضي كشاورزي به‌ويژه در شمال كشور تحقق اهداف تعيين شده براي توليدات كشاورزي و امنيت غذايي كشور در افق 1404 را دشوار مي‌كند. علاوه بر اين با تغيير كاربري اراضي كشاورزي به كاربري‌هاي صنعتي، مسكوني و تجاري، بسياري از خدمات محيط زيستي نظام‌هاي كشاورزي از قبيل توليد اكسيژن هم غيرقابل اجرا مي‌شوند. بنابراين بايد دستگاه‌ها در استفاده از اراضي كشاورزي چه در محدوده شهر و چه در خارج از آن با محدوديت‌هاي جدي مواجه شوند و سياست ويژه‌اي در خصوص اراضي كشاورزي بكر و مرغوب تدوين شود. به نظر مي‌رسد در كشور به اندازه كافي اراضي كشاورزي مرغوب در اثر اجراي پروژه‌هاي عمراني و توسعه‌اي به راحتي از بين رفته‌اند و اكنون وقت آن رسيده است همانند بسياري از كشورهاي ديگر حفظ اراضي مبناي كار و برنامه‌ريزي دستگاه‌هاي مختلف در تدوين و اجراي پروژه‌ها قرار گيرد. رشد شهري، صنعتي و سكونتگاهي بايد به خارج از مناطق مهم كشاورزي هدايت شود تا فشار بر اراضي باقيمانده كشاورزي كاهش يابد.
مي‌توانيد بگوييد در مجموع چند درصد از اراضي كشاورزي و جنگلي شمال كشور به عنوان راس هرم زمين‌خواري‌ها تبديل به ويلا شده است؟ در واقع مي‌خواهم تصويري آماري از تغيير چهره شمال كشور طي 30 سال اخير داشته باشيم.
34 هزار هكتار باغ چاي در شمال كشور وجود داشت كه امروز 50 درصد از آن از چرخه توليد خارج شده يا به حالت مخروبه درآمده يا تغيير كاربري داده است. باغات چاي شمال، شاليزارها و مزارع و حتي باغات مركبات كم‌كم چهره خود را عوض كرده و جاي خود را به ويلاهاي متعدد داده‌اند. در سال‌هاي گذشته به دليل پايين بودن قيمت محصولات كشاورزي، رفته‌رفته تمايل كشاورزان به ادامه
توليد از بين رفته است.
براي فروش محصولات نيز همواره عده‌اي واسطه وجود دارند كه توليدات كشاورزان را با قيمت بسيار نازل خريده و در بازار با چندين برابر قيمت عرضه مي‌كنند. در واقع عدم توان ايجاد ارتباط مستقيم بين توليدكننده و مصرف‌كننده سبب شده عده‌اي همواره سودهاي سرشاري از اين محل نصيب‌شان شود.
اين درحالي است كه هزينه‌هاي توليد هر سال همگام با تورم رشد داشته و براي كشاورزان صرفه اقتصادي برداشت برنج يا بوته‌هاي چاي كاهش مي‌يابد. اين مساله سبب شده كشاورزان ترجيح دهند باغ يا مزرعه خود را بفروشند. در سال‌هاي گذشته بسيار ديده‌ايم كه كشاورزان زمين خود را متري 100 هزار تومان فروخته‌اند و با سپرده كردن پول زمين در بانك، با سود آن زندگي مي‌كنند. لازمه حفظ اراضي كشاورزي، افزايش سوددهي آنها و رضايت شغلي كشاورزان است. گردشگري پايدار كشاورزي، ضمن تامين نياز غيرقابل اجتناب شهروندان در حال رشد به محيط‌هاي تفريحي در حومه شهر و فضاهاي روستايي- كشاورزي، فرصت شغلي و درآمدي جديدي را براي كشاورزان ايجاد مي‌كند.
ادامه در صفحه 14