بدون خفاش‌ها حشره‌ها حاكم زمين مي‌شوند
گروه اجتماعي
عوامل مختلفي در ايران حيات وحش را تحت تاثير خود قرار داده است كه در اين ميان ردپاي آشكار فعاليت‌هاي انساني قابل رويت است. تخريب زيستگاه‌ها روي جمعيت طعمه و طعمه‌خوار اثر گذاشته و همزمان شكار بي‌رويه هم باقيمانده آنها را تهديد مي‌كند. سالي نيست كه خبري از بيماري و مرگ جمعيت‌هاي حيات وحش را شاهد نباشيم و در شرايط بي‌آبي شديد موجود، خشك شدن آبشخورها هم مزيد بر باقي مشكلات شده است. در ميان حيات وحش ايران، جانوران كوچك جثه‌اي وجود دارند كه بيش از بقيه مهجور مانده و كمتر توجهي به آنها شده است. درباره خفاش‌ها و وضعيت آنها بسيار كم مي‌دانيم. چه تهديدهايي پيش روي اينگونه است و چرا بايد از آنها حفاظت كنيم؟ حسين ظهوري، نماينده ايران در يوروبتس در اين باره مي‌گويد: طبق آخرين پژوهش‌ها 1400 گونه خفاش در جهان شناسايي شده است كه تقريبا يك‌چهارم پستانداران را شامل مي‌شود و بعد از جوندگان بزرگ‌ترين گروه پستانداران هستند. در ايران 54 گونه خفاش زندگي مي‌كنند كه حدودا معادل يك چهارم پستانداران كشورمان هستند. او با اشاره به اينكه خفاش‌ها تنها پستانداراني هستند كه قدرت پرواز واقعي دارند، مي‌افزايد: در اطراف انگشت‌ها و بازوي خفاش‌ها تا پاها را پرده‌اي فرا گرفته كه دست‌ها را به بال تبديل كرده قابليت پرواز را به آنها داده است. مدير كارگروه آموزش در يوروبتس درباره شرايط زيستگاهي اينگونه در ايران بيان مي‌كند: با توجه به اقليم در مناطق مختلف ما زيستگاه‌هاي اينگونه را داريم. به عنوان مثال تقريبا تمام غارهاي ايران، محلي براي زندگي خفاش‌ها هستند.
خفاش‌ها رابط دنياهاي زير و روي زمين
چرا خفاش‌ها مهم هستند؟ ظهوري مي‌گويد: اولين استدلال به اصل حيات براي تمام گونه‌ها اعم از خفاش، مورچه يا يوزپلنگ برمي‌گردد. همچنين ايران به كنوانسيون تنوع زيستي متعهد است كه در آن بر حفاظت از تمام گونه‌ها تاكيد شده است و خفاش‌ها نيز از اين قاعده مستثني نيستند. او مي‌افزايد: رژيم غذايي خفاش‌ها نيز آنها را براي حيات بشري ارزشمند كرده است. 70 درصد خفاش‌هاي جهان حشره‌خوار هستند كه نشان‌دهنده نقش اساسي آنها در كنترل‌كننده زيستي حشرات است. 30 درصد باقيمانده از خفاش‌ها از ميوه، شيره گياهان و گرده گل‌ها تغذيه و به تكامل سير رويش گياهان كمك مي‌كنند. دانه برخي از اين ميوه‌ها از جهاز هاضمه خفاش رد شده و با مدفوع به خاك مي‌افتد كه به واسطه پرواز خفاش‌ها، پراكنش اين گياهان توسعه مي‌يابد.
او با اشاره به اينكه خفاش‌ها حشره كش زيستي و پخش‌كننده گياهان، هستند، مي‌گويد: اگر خفاش‌ها نباشند حشره‌ها دنيا را فرامي‌گيرند. چه عواملي حيات اينگونه را در ايران تهديد مي‌كند؟ ظهوري در اين باره به عنوان مثال به خفاش ميوه‌خوار در جنوب ايران اشاره كرده و عنوان مي‌كند: اينگونه در كنار ساير ميوه‌ها از خرما تغذيه مي‌كند و از اين رو به واسطه باغ داران كشته مي‌شود. اما درباره ساير گونه‌هاي آسيب پذير به واسطه مطالعات اندك، اطلاعاتي در دسترس نيست. در دسته‌بندي اتحاديه جهاني حفاظت (IUCN) برخي از گونه‌ها در رده‌بندي آسيب‌پذير ذكر شده‌اند كه مي‌توانيم نمونه‌هاي آن در ايران را در همين رده يعني آسيب‌پذير بدانيم. او در همين رابطه برنامه‌هاي حفاظتي را براي خفاش‌ها خواستار شده و اضافه مي‌كند: بر اساس تجربه شخصي 20 سال فعاليت در خصوص خفاش‌ها در ايران و جهان معتقدم عمده مشكل به ناآگاهي برمي‌گردد و با آموزش درست مي‌توان حفاظت از اينگونه را توسعه داد. اين كارشناس حيات وحش با انتقاد از عدم توجه جدي به اينگونه در ايران مي‌گويد: خفاش‌ها در دسته‌بندي پستانداران بزرگ قرار نمي‌گيرند از اين رو كمتر محقق و كارشناس حيات وحشي به شكل جدي علاقه‌مند به پژوهش و حفاظت از آنها شده است. او مي‌افزايد: در دو دهه اخير ما شاهد انجام پژوهش‌هاي محدود در سطح دانشگاه در مقاطع ليسانس، كارشناسي ارشد، دكتري يا علاقه‌مندي شخص محقق بوده‌ايم كه يقينا كافي نبوده و نتايج حاصله از آن نتوانستند به عرصه‌هاي طبيعي راه پيدا كنند. ظهوري درباره تجربه‌هاي جهاني در حفاظت از خفاش‌ها بيان مي‌كند: در سازمان ملل بخشي به نام يوروبتس وجود دارد كه با وجود نام آن، به برنامه‌هاي حفاظتي براي خفاش‌ها در اروپا محدود نمي‌شود و محدوده مديترانه و شمال آفريقا را هم شامل شده و خوشبختانه ايران را هم دربرمي‌گيرد. او اضافه مي‌كند: البته ايران جزو كشورهايي نيست كه در قالب معاهدات رسمي با يوروبتس كار كند، اما گزارش‌هاي فعاليت‌هاي حفاظتي انجام شده به صورت سالانه به آن ارايه مي‌شود. اين كارشناس حيات وحش فعال شدن بخش آموزش در خصوص حفاظت از خفاش‌ها و تشكيل گروه پرشيابت را در راستاي همكاري با يوروبتس مي‌داند. ظهوري در عين حال معتقد است در سطح كلان اقدامي براي حفاظت از خفاش‌ها انجام نشده است و ادامه مي‌دهد: موضوعي كه در آخرين نشست اسلووني در سال جاري به آن پرداخته شد به نگراني‌ها ار پخش شايعه‌اي برمي‌گردد كه در آن افراد ناآگاه به دنبال جيوه در زيستگاه‌هاي خفاش مي‌گردند. اين در حالي است كه خفاش‌ها اساسا لانه ندارند و جيوه يك ماده سمي است و در بزاق خفاش‌ها وجود ندارد. آنچه تحت عنوان لانه خفاش در اين فيلم‌ها نشان داده شده، دست ساز است و ربطي به خفاش‌ها ندارد. شايد اين شايعه يكي از عجيب‌ترين داستان‌هاي دروغين ساخته شده در مورد خفاش‌ها در جهان باشد. او ضمن ابراز تاسف از كشته شدن خفاش‌ها با اين شايعه مي‌گويد: جهل و ناآگاهي ريشه پخش شدن چنين شايعاتي است و از اين رو ما تلاش كرديم از طريق رسانه‌ها، فعالان محيط زيست و غارنوردان اين آگاهي‌ها را به مردم منتقل كنيم اما متاسفانه رقم مالي كه براي يافتن جيوه از زيستگاه خفاش‌ها پيشنهاد شده آنقدر زياد است كه برخي را به سمت تخريب آنها مي‌برد. تاثير خفاش‌ها از تغيير اقليم از ديگر مواردي بود كه اين كارشناس حيات وحش به آن اشاره كرد و افزود: در ايران متاسفانه ما در اين زمينه عقب هستيم و تاكنون پژوهشي در خصوص اين مساله در كنار تهديدهايي مانند تغيير اقليم، آلودگي نوري، توربين بادي و... انجام نداده‌ايم. در صورتي كه در كشورهاي مختلف به ويژه امريكا، كشورهاي اروپايي، فعاليت‌هاي متعددي در خصوص تهديدهاي پيش روي خفاش‌ها انجام شده است. در اين راستا كارگروهاي مختلفي در يوروبتس شكل گرفته و هرساله كارشناسان كشورهاي مختلف گزارش فعاليت‌هاي خود را در اين زمينه ارايه مي‌كنند. در ايران ما بايد بتوانيم با مشاركت مردم برنامه‌هاي حفاظتي را اجرايي كرده و با آموزش درست خفاش‌ها را از گزند خرافات و خرافه‌گرايي دور كنيم تا از تبعات حذف خفاش‌ها از طبيعت ايران در امان بمانيم.