چرخش پاكستان به پرگار سابق
شهاب شهسواري
عمران‌خان، نخست‌وزير جديد پاكستان مانند همه نخست‌وزيران پيشين اين كشور، اولين سفر خارجي خود را از عربستان‌سعودي آغاز كرد تا پيامي روشن در مورد دورنماي سياست خارجي دولت خود براي ديگر كشورهاي همسايه ارسال كند. نخست‌وزير پاكستان در مصاحبه با روزنامه سعودي «گزت» كه همزمان با سفر او به عربستان‌سعودي منتشر شد گفته است: «من آنچنان به سفرهاي خارجي اعتقادي ندارم. سه ماه اول كارم به جايي نرفتم، چون مشكلات متنوعي در داخل داريم و قبل از سفر به خارج بايد در خانه كارهاي مهم را انجام مي‌دادم، اما سفرم به عربستان اول به دليل دعوت صميمانه خادم حرمين شريفين، ملك سلمان و البته سفر به مكه و مدينه به عنوان يك مسلمان بود. البته فراموش نكنيد كه به صورت تاريخي، هر نخست‌وزير جديدي در پاكستان به عنوان اولين سفر خارجي به عربستان‌سعودي مي‌رود.»
عمران خان بعد از رياض به پايتخت كشورش بازگشت و فعلا برنامه‌اي براي سفر به تهران ندارد. او در مصاحبه با رسانه سعودي در مورد روابط با تهران به اين جمله بسنده كرده است: «ايران همسايه ماست و قطعا هر كسي دوست دارد با همسايگانش رابطه خوبي داشته باشد.»
تحولي كه رخ نداد
طي هفته‌هاي گذشته تغيير عمده در سياست خارجي پاكستان و گرايش عمران خان به تهران در سياست‌هاي خاورميانه‌اي، شاه‌بيت بيشتر تحليل‌ها و گزارش‌هاي خبري در مورد دورنماي ديپلماسي اسلام‌آباد بود. در اين ميان سفر محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران به اسلام‌آباد به عنوان اولين مقام خارجي كه به ديدار عمران خان رفت حاكي از رويكرد تهران به همكاري‌هاي بيشتر ميان دو كشور بود. روزنامه تايمز اسلام‌آباد چند روز قبل از تحليف عمران خان خبر داده بود كه نخست‌وزير جديد پاكستان در اولين سفر خارجي خود به تهران و رياض سفر خواهد كرد. اين خبر و سفر وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران به اسلام‌آباد بلافاصله بعد از تحليف عمران‌خان، اين گمانه را ايجاد كرد كه سفر عمران‌خان به تهران نهايي شده است و سفر به تهران و رياض همزمان انجام خواهد شد و تصميم‌گيري در مورد توالي دو پايتخت باقي مانده است. اما هفته گذشته مشخص شد كه هر چند سفر به رياض برنامه اول سياست خارجي عمران خان بود، اما حتي اگر برنامه‌اي هم براي ديدار او از تهران وجود داشته باشد، آن چنان هم قريب‌الوقوع نخواهد بود.
عمران خان در مصاحبه با روزنامه سعودي گزت تاكيد كرد: «ما مي‌خواهيم به مردم سعودي اطمينان بدهيم كه هميشه در كنار مردم سعودي باقي خواهيم ماند، چراكه آنها در شرايط سخت در كنار ما ايستاده‌اند. ما هم هر زمان كه عربستان با مشكلي مواجه شود، كنار آنها خواهيم بود.» نخست‌وزير پاكستان در اين مصاحبه تاكيد كرد: «در خاورميانه ما تلاش مي‌كنيم نقش ميانجي داشته باشيم تا بتوانيم كشورهاي مسلمان را كنار هم جمع كنيم... در مورد يمن هم هدف ما ايفاي نقش مثبت براي پايان درگيري‌هاست.»
كيسه پول مطمئن
سفر نخست‌وزير پاكستان به عربستان‌سعودي، اتفاق شگرف و جديدي نيست، عربستان‌سعودي همواره پاكستان را به عنوان يك قدرت نظامي اسلامي، پاسدار مرزهاي خود و نگهبان حرمين شريفين معرفي كرده است و پاكستان هم در برابر كمك‌هاي بي‌دريغ مالي و سياسي عربستان‌سعودي طي دهه‌هاي گذشته، ضمن حفظ بي‌طرفي در تنش‌ها ميان كشورهاي اسلامي، قدرت بازدارنده نظامي خود را براي حفظ مرزهاي عربستان در اختيار پادشاهي سعودي قرار داده است. نخست‌وزير جديد پاكستان در شرايطي سكان حكومت را در اين كشور در اختيار گرفته است كه كشور در لبه يك بحران اقتصادي قرار دارد. او در كارزار انتخاباتي خود، كف مطالبات را به‌شدت بالا برده است، از مبارزه با فساد و اشرافي‌گري در دولت، تا سياست خارجي مستقل، از مبارزه با تسلط قدرت‌هاي خارجي بر كشور تا گفت‌وگو با هندوستان، همگي انتظاراتي هستند كه از روز اول حضور او را در دفتر كارش تحت‌الشعاع قرار داده‌اند. اما فوري‌ترين مساله پاكستان، معضل اقتصادي است. عمران خان در شرايطي روي كار آمده است كه دولتش با كسري بودجه شديد مواجه است، كسري تراز مالي دولت پاكستان در سال جاري با 43درصد رشد نسبت به سال گذشته به 18ميليارد دلار رسيده است. گزينه‌هاي پيش روي دولت او استقراض از صندوق بين‌المللي پول براي سيزدهمين‌بار طي سه دهه گذشته يا استقراض از چين است، در اين ميان، پادشاهي ثروتمند عربي هم مي‌تواند به عنوان يك بازوي حمايتي به رونق اقتصادي پاكستان كمك كند. عربستان‌سعودي پيش از اين هم با وام‌هاي خود به داد اقتصاد پاكستان رسيده است، سال 2014 درست بعد از وام صندوق بين‌المللي پول به پاكستان، عربستان‌سعودي نيز يك وام يك ميليارد و 500 ميليون دلاري براي تقويت ارزش برابري روپيه پاكستان به اين كشور داد. براساس اعلام رسانه‌هاي پاكستان، در ديدار عمران خان با پادشاه عربستان مقرر شد تا رياض به عنوان يك شريك جديد وارد پروژه بزرگ CPEC(دالان اقتصادي چين-پاكستان) شود و سرمايه‌گذاري در اين پروژه بزرگ اقتصادي تجاري ميان چين و پاكستان را آغاز كند.
دالان اقتصادي چين-پاكستان، بخشي از ابتكار بزرگ «يك كمربند؛ يك جاده» چين است كه از بندر گوادر در جنوب پاكستان تا اورومچي در استان سين‌كيانگ چين ادامه پيدا مي‌كند. به گفته فواد چادوري، وزير ارتباطات و اطلاع‌رساني پاكستان عربستان‌سعودي قرار است چندين ميليارد دلار سرمايه‌گذاري مستقيم در اين پروژه انجام دهد و به عنوان «اولين طرف ثالث» به اين پروژه دوجانبه اضافه شود. طي 5 سال گذشته چين 19 ميليارد دلار در پروژه‌هاي مختلف انرژي و حمل و نقل اين دالان اقتصادي سرمايه‌گذاري كرده است و پيش‌بيني مي‌شود طي 15 سال آينده 62 ميليارد دلار ديگر فاينانس يا سرمايه‌گذاري مستقيم در اين پروژه انجام دهد. با وجود اين سرمايه‌گذاري‌ها، كسري تراز مالي دولت پاكستان باعث شده كه ذخيره ارزي اسلام‌آباد به حدي دچار محدوديت شده است كه به معادل دو ماه نياز ارزي اين كشور رسيده است. در اين شرايط پاكستان به ورود فوري‌تر ارز به اقتصادش نيازمند است و شايد در كنار مسير پيچيده كمك‌هاي صندوق بين‌المللي پول، پادشاهي سعودي بتواند فوري‌تر ارز مورد نياز اسلام‌آباد را تامين كند.
آزادي دوست سعودي‌ها در اسلام‌آباد
همزمان با سفر عمران خان به رياض، خبر ديگر در خاك پاكستان فضاي سياسي اين كشور را تحت تاثير قرار داد. روز پنج‌شنبه يك دادگاه عالي در اين كشور اعلام كرد كه فرجام‌خواهي نواز شريف، نخست‌وزير پيشين اين كشور را پذيرفته است و اجراي حكم
10 سال زندان او به اتهام فساد متوقف شد. آزادي نواز شريف، نخست‌وزير پيشين پاكستان كه رهبري قدرتمندترين حزب سياسي اين كشور، مسلم ليگ شاخه نواز را در اختيار دارد، مي‌تواند رقابت تازه‌اي در اسلام‌آباد براي قدرت ايجاد كند. نواز شريف كه سه دوره نخست‌وزير پاكستان بوده است، همواره يكي از دوستان نزديك رياض در اسلام‌آباد محسوب مي‌شد و حتي در دوره كودتاي ژنرال پرويز مشرف دوران تبعيد خودخواسته‌اش را در رياض گذراند. آزادي نواز شريف از يك سو مي‌تواند چالشي سياسي براي عمران‌خان باشد و از سوي ديگر مي‌تواند پيام عمران خان به پادشاهي سعودي در مورد آمادگي براي همكاري‌هاي بيشتر به حساب بيايد.