ترامپ از «افتضاح‌ترين لاپوشاني تاريخ»
در پرونده ترور خاشقجي انتقاد كرد
تنبيه‌هاي خفيف
واشنگتن عليه رياض
شهاب شهسواري
«افتضاح‌ترين لاپوشاني تاريخ»؛ اين توصيفي است كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا از اقدامات عربستان سعودي در پرونده ترور روزنامه‌نگار منتقد اين پادشاهي در تركيه در پيش گرفته است، هر چند مشخص نيست ترامپ از عملكرد دولت عربستان در ترور مخالفانش در خاك كشورهاي ديگر ناراضي است يا نحوه پنهان‌كردن ردپاي اين جنايت. ترامپ عصر سه‌شنبه به وقت واشنگتن در اتاق بيضي كاخ سفيد در برابر خبرنگاران گفت: «مي‌خواهم اول همه واقعيت‌ها را ببينم. عربستان سعودي متحد مهم ما است. آنها صدها ميليارد دلار در كشور ما سرمايه‌گذاري كرده‌اند و هزاران و هزاران فرصت شغلي ايجاد مي‌كنند.» ترامپ كه در روزهاي گذشته گفته بود ممكن است مجازات‌هاي سختي براي عربستان سعودي در نظر بگيرد بار ديگر بر اهميت قراردادهاي فروش اسلحه به اين كشور تاكيد كرد و گفت: «اگر اين قراردادها را لغو كنيم، فقط به خودمان ضربه زده‌ايم، به شما بگويم كه چين و روسيه عاشق اين هستند كه سفارش‌هاي نظامي آنها را براي خودشان بگيرند، روسيه قطعا بلافاصله اقدام مي‌كند.» با اين حال ترامپ تاكيد كرد كه اين موضوع «نبايد توجيهي براي كشتن خاشقجي باشد.» ترامپ گفت: «اگر آنچه مي‌گويند اتفاق افتاده باشد و اگر شواهد آن را تاييد كنند، آنگاه يك اتفاق خيلي بد افتاد، يك نفر گند اساسي زده و بدترين لاپوشاني تاريخ رخ داده است.» روز چهارشنبه، روزنامه وال‌استريت ژورنال مصاحبه‌اي از رييس‌جمهور امريكا منتشر كرد كه در آن گفته است «اگر مقام‌هاي بلندپايه سعودي در اين جنايت دست داشته باشند» آنگاه وليعهد قدرتمند سعودي، محمد بن سلمان، عامل اين اتفاق است. ترامپ گفته است: «خب! در شرايط كنوني شاهزاده همه كارها را اداره مي‌كند، وقتي همه كارها را مديريت مي‌كند، اگر كسي قرار باشد مسوول باشد، خود او است.»
در پي سخنان دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا، وزير خارجه اين كشور با برگزاري نشستي خبري در ساختمان وزارت خارجه در برابر خبرنگاران از تنبيه‌هاي امريكا براي متهمان قتل جمال خاشقجي پرده برداشت. دولت امريكا كه از سوي منتقدان داخلي و رسانه‌ها تحت فشار است تا واكنشي درخور به اقدام عربستان نشان دهد، سه‌شنبه شب با اعلام «لغو ويزا براي 21 شهروند سعودي» نمايشي از اقدامات تنبيهي خفيف را در برابر عربستان اجرا كرد. به گفته مايك پومپئو «21 نفر از كساني كه مظنون به مشاركت در عمليات قتل جمال خاشقجي هستند از دريافت ويزاي امريكا محروم مي‌شوند.» پومپئو تصريح كرده است كه اين اولين گام در اقدامات تنبيهي عليه اتباع سعودي متهم در اين پرونده است و وزارت خارجه با وزارت خزانه‌داري امريكا همكاري مي‌كند تا عاملان اين اقدام را تحت قانون «مگنيتسكي جهاني» كه با هدف تحريم و تنبيه قتل‌هاي فرامرزي در سراسر جهان در امريكا تصويب شده است، تحريم كنند. پومپئو كه به تازگي براي حل و فصل اين پرونده به رياض و آنكارا سفر كرده است، در مورد تحريم‌هاي عمومي عليه دولت عربستان يا مقام‌هاي بلندپايه اين كشور چيزي نگفت، با اين حال تاكيد كرد كه «دولت تركيه با امريكا همكاري بسيار نزديكي در اين پرونده دارد.»
همزمان تركيه ميزبان جينا هسپل، رييس سازمان اطلاعات مركزي امريكا (سيا) است كه براي پيگيري اين پرونده در آنكارا به سر مي‌برد. براساس گزارش رويترز به نقل از چهار منبع امنيتي، رييس دستگاه جاسوسي امريكا از دولت تركيه خواسته است تا فايل صوتي ادعايي از لحظات «بازداشت، بازجويي، شكنجه، قتل و قطعه قطعه كردن» جمال خاشقجي درون ساختمان كنسولگري عربستان در استانبول را براي او پخش كنند. پليس تركيه دو روز بعد از اينكه خودروي مفقود كنسولگري سعودي را رها شده در پاركينگي عمومي در استانبول پيدا كرد، بازرسي از اين خودرو را آغاز كرده است. به گفته پليس دو چمدان مشكوك رها شده در اين خودرو پيدا شده‌اند.
صبح چهارشنبه، رجب طيب اردوغان كه يك روز قبل پيشنهاد استرداد متهمان به استانبول براي محاكمه را مطرح كرده بود در سخنراني خود در پايتخت تركيه گفت: «ما مصمم هستيم تا اجازه ندهيم اين جنايت لاپوشاني شود و ضمانت كنيم كه هيچ يك از مسوولان اين قتل از كسي كه دستورش را صادر كرده است تا كسي كه آن را اجرا كرده، از عدالت فرار نكنند.» اردوغان تاكيد كرد كه گروهي از سخنراني روز سه‌شنبه او ناراحت شده‌اند و نسبت به افشاي اسرار اين پرونده اظهار نارضايتي مي‌كنند. وي تاكيد كرد: «ما به انتشار شفاف شواهد و در ميان گذاشتن آنها با همتاهاي‌مان در جهان ادامه مي‌دهيم تا بتوانيم نيمه تاريك اين جنايت را فاش كنيم.» همزمان وزير خارجه سوييس، ايگناسيو كاسيس تاكيد كرده است كه برن، روابط دوجانبه سوييس با عربستان را مورد تجديدنظر قرار خواهد داد. اين مقام سوييسي گفته است: «سرنخ‌هايي كه سانتيمتر به سانتيمتر منتشر مي‌شوند، اگر به زبان ساده بگويم نشان از نقض حقوق بشر و نقض حاكميت قانون دارند.»
سرمايه‌گذاران جنايت
در شرايطي كه افكار عمومي بين‌المللي خواهان پاسخي روشن در مورد خاشقجي است، گروهي از سرمايه‌گذاران بين‌المللي به رياض سفر كرده‌اند تا در همايش «ابتكار آينده سرمايه‌گذاري» مشهور به داووس بياباني در رياض شركت كنند. هر چند تعداد زيادي از مقام‌هاي بلندپايه از جمله كريستين لاگارد، مديرعامل صندوق بين‌المللي پول، ليام فاكس، وزير تجارت بين‌الملل بريتانيا و برونو ماري، وزير دارايي فرانسه بعد از افشا نقش عربستان در قتل روزنامه‌نگار منتقد در خاك تركيه، اين كنفرانس را تحريم كردند و مديران عامل برخي از كمپاني‌هاي چندمليتي، از جمله كمپاني اوبر از شركت در اين اجلاس سر باز زدند، رسانه‌هاي بين‌المللي از جمله اكونوميست، فايننشيال‌تايمز، نيويورك‌تايمز و سي‌ان‌بي‌سي نيز از شركت در اين كنفرانس خودداري كرده‌اند. اما برخي شركت‌هاي ديگر به خصوص كمپاني‌هاي نفتي از جمله توتال، هاليبرتون، هيونداي و شلامبرژر در سطح بالا در اين كنفرانس شركت كرده‌اند و روسيه نيز با اعزام هيات بزرگ اقتصادي به رياست كيريل ديميتريف، مديرعامل صندوق ملي سرمايه‌گذاري روسيه در اين كنفرانس مشاركت كرده است.
با وجود تحريم گسترده اين كنفرانس و لغو تعداد زيادي از سخنراني‌هاي روز اول اين نشست در هتل ريتزكارلتون رياض، دولت عربستان از پيشرفت آن اظهار رضايت مي‌كند و ادعا كرده است كه در روز ابتدايي برگزاري كنفرانس قراردادهايي با حجم 50 ميليارد دلار با كمپاني‌هاي بين‌المللي امضا كرده است. به گزارش رويترز محمد بن سلمان، وليعهد سعودي نيز كه از سوي رسانه‌ها به عنوان اصلي‌ترين متهم در پرونده ترور جمال خاشقجي معرفي مي‌شود، در توصيف اين كنفرانس آن را «عالي» توصيف كرده و گفته است: «مهمان بيشتر، يعني پول بيشتر.» برخي از رهبران كشورهاي نزديك به پادشاهي سعودي نيز همزمان با اين نشست به عربستان سفر كرده‌اند، از جمله عبدالله دوم، پادشاه اردن و عمران خان، نخست‌وزير پاكستان كه از زمان انتخابش به نخست‌وزيري پاكستان براي دومين بار به رياض رفته است.
حق‌السكوت 6 ميليارد دلاري
امضاي توافق وام 6 ميليارد دلاري عربستان سعودي به پاكستان در پي سفر عمران‌خان به رياض، باعث شده است تا رسانه‌ها نسبت به زمان‌بندي اين سفر انتقاد كنند. پايگاه خبري دويچه وله آلمان مي‌نويسد: «در شرايطي كه بسياري از مدعوين با اشاره به قتل جمال خاشقجي از شركت در كنفرانس سرمايه‌گذاري سعودي انصراف داده‌اند، نخست‌وزير پاكستان، عمران‌خان تصميم گرفته است براي گرفتن كمك مالي، دم سعودي‌ها را در اين وضعيت ببيند.» عمران خان گفته است «ما به‌شدت به پول نياز داريم و اگر نتوانيم از كشورهاي دوست و صندوق بين‌المللي پول وام بگيريم، پولي براي استمرار خدمات دولتي، واردات و پرداخت بدهي‌ها در كشور نمي‌ماند. ما مشكلات خيلي خيلي بزرگي داريم.» سيد طلعت حسين، مجري مشهور تلويزيوني پاكستان در واكنش به اين اظهارات نخست‌وزير پاكستان نوشته است: «حتي كشورهاي در حال سقوط هم نمي‌گويند ما به‌شدت به پول نياز داريم، اين حرف كاملا نشان حقارت و فقدان كرامت است. آنچه عمران خان گفته كاملا خجالت‌آور است.» فرحت‌الله بابر، سناتور پيشين پاكستاني هم در انتقاد از اين اقدام نخست‌وزير نوشته است: «به ياد داشته باشيد چنين معامله‌هايي كه ماهيت مزدورانه دارند، به صورت فزاينده‌اي ناپايدار مي‌شوند و براي مدت مديدي پاكستان را تهديد مي‌كنند.» رسانه‌هاي پاكستان در عين حال اين سوال را مطرح كرده‌اند كه پادشاه عربستان به ازاي پرداخت اين وام، چه تضميني از عمران خان گرفته است. عايشه ايجاز‌خان، ستون‌نويس روزنامه داون پاكستان سوال كرده بعد از اين سفر آيا قرار است دولت اسلام‌آباد از روايت رياض در مورد قتل خاشقجي حمايت كند يا از روايت ديگر متحدش تركيه؟ او در عين حال پرسيده است آيا به ازاي دريافت اين وام، عربستان از پاكستان در مورد مشاركت در جنگ عليه مردم يمن تضميني خواسته است؟ پاكستان طي سه سال گذشته بارها با درخواست عربستان براي مشاركت مستقيم در عمليات عليه مردم يمن مواجه شده، اما تاكنون حاضر به پذيرش آن نشده است.