توافقي خوب براي ايران در راه است

 سارا معصومي / دو روز پس از پايان مذاكرات هسته‌اي ايران و 1+5 در لوزان، هيات‌هاي مذاكره‌كننده با پرونده‌اي مملو از جزييات در پايتخت‌هاي خود مشغول پاسخ دادن به منتقدان هستند. از ميان ايران و پنج كشور مقابل آن در اين گفت‌وگوها، هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا بيش از همگان از نخستين ثانيه قرائت بيانيه لوزان در حال توضيح داده‌‌ها و گرفته‌ها، تعهدها و مسووليت‌هاي خود با استناد به متني كه در اختيار افكار عمومي دو كشور قرار گرفته، هستند. هشت روز مذاكره فشرده و نفسگير در لوزان هم درست مانند دورهاي پيشين مذاكراتي ميان ايران و امريكا بود و حالا هر دو‌طرف در داخل كشورهاي خود بايد از مزيت‌هايي بگويند كه در راهكارهاي مشترك به دست آمده براي هركدام از آنها نهفته است. در حال حاضر دولت باراك اوباما، رييس‌جمهور ايالات متحده در تمام موضع‌گيري‌هاي خود تاكيد مي‌كند كه در سايه راهكارهايي كه طرفين در لوزان به آن دست يافتند برنامه هسته‌يي ايران كنترل خواهد شد و دغدغه‌هاي متحدان امريكا در اسراييل و منطقه هم در تنظيم اين مفاد لحاظ شده است. در داخل ايران هم محمد‌جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان و سيد‌عباس عراقچي، مرد شماره دو مذاكرات از نخستين ساعات بازگشت به تهران در حال ارايه توضيحات در خصوص دستاوردهاي لوزان هستند و تاكيد دارند كه بر اساس مفاد مورد توافق، نه‌تنها تحريم‌هاي اقتصادي ايران ساعاتي پس از امضاي توافق جامع هسته‌اي در پايان ماه ژوئن (10 تيرماه) لغو خواهند شد بلكه در سايه آن برنامه صلح‌آميز هسته‌اي ايران هم به رسميت شناخته خواهد شد. محمدجواد ظريف به محض ورود به ايران به همراه معاونان خود به ديدار حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان رفته و وي را در جريان جزييات ريز مذاكرات قرار داد. روز گذشته نيز وي به ديدار علي لاريجاني، رييس مجلس شوراي اسلامي رفته و وي را در جريان آنچه در لوزان گذشت قرار داد. امروز نيز رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان به كميسيون امنيت ملي مجلس شوراي اسلامي مي‌رود تا به سوالات اعضاي كميسيون در‌خصوص جزييات راهكارهاي مورد توافق در لوزان پاسخ دهد.

عراقچي: در هر مذاكره و توافقي دو طرف روايت‌هاي خود را از دستاوردها دارند
سيدعباس عراقچي، عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده ايران را همگان به عنوان سخنگوي تيم مذاكره‌كننده مي‌شناسند. ديپلماتي كه در جريان سفرهاي مذاكراتي مسووليت پاسخگويي به سوال‌هاي بي‌شمار خبرنگاران را دارد و پس از پايان مذاكرات و بازگشت هم عمدتا مردم آنچه در مذاكرات گذشت را از زبان وي مي‌شنوند. عراقچي ساعاتي پس از بازگشت به تهران در برنامه گفت‌وگوي ويژه خبري كه از شبكه دو پخش مي‌شود از دستاوردهاي مذاكرات لوزان گفت و به برخي از انتقادهاي وارده بر مذاكرات از سوي منتقدان داخلي هم پاسخ داد. وي با بيان اينكه بزرگ‌ترين امتياز بيانيه لوزان اين است كه دنيا به برنامه هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران احترام مي‌گذارد، گفت: دنيا برنامه هسته‌اي ما را به رسميت خواهد شناخت. برنامه هسته‌اي ما از مشروعيت كامل برخوردار است چرا كه درراستاي قوانين بين‌المللي و منافع جمهوري اسلامي ايران طراحي شده است ولي اين امر را در قالب حقوق بين‌الملل و قطعنامه‌هاي شوراي امنيت به عنوان يك تهديد امنيت بين‌الملل معرفي كردند و تحت فصل هفت منشور ملل متحد عليه آن شش قطعنامه صادر شد. اينكه جامعه بين‌المللي و شش كشور قدرتمند دنيا كه پنج‌تاي آنها عضو شوراي امنيت هستند، اين برنامه را با وجود همه قطعنامه‌هاي خود و صحبت‌هايي كه كردند و نگراني‌هايي كه براي دنيا ايجاد كردند و با وجود اينكه آن را به عنوان تهديد عليه صلح جهاني معرفي كردند، به رسميت مي‌شناسند و قبول مي‌كنند كه برنامه ما از جمله چرخه سوخت به حيات خود ادامه دهد و حتي در چارچوب يك همكاري بين‌المللي قرار گيرد و كشورها بتوانند به آن كمك كنند و اين بزرگ‌ترين دستاورد ما است. وي گفت: غربي‌ها درباره تحريم‌ها سوءتفاهم‌هاي زيادي را ايجادكردند. بيانيه مشترك خانم موگريني و آقاي ظريف خيلي گويا بود. سوءتفاهم غربي‌ها در عبارات مختلف در مورد نحوه برداشته شدن تحريم‌ها بود كه از كلمه lift و suspention يا تعليق و جاي ديگر termination و كلمات متعددي استفاده كردند كه بگويند تحريم‌ها تعليق مي‌شود و كلمات متعددي وجود دارد. همه اينها غلط است، بيانيه كاملا روشن است، تمام تحريم‌هاي اقتصادي در روز اول اجراي توافق لغو خواهد شد. تمام قطعنامه‌هاي شوراي امنيت در روز اول لغو خواهد شد و كلمهterminate به كار گرفته شده است. اين راه‌حلي كه ما به آن رسيده‌ايم در قبال اقدامات اعتمادسازي كه ايران انجام مي‌دهد، وجود دارد و در روز اول اجراي توافق، تمام تحريم‌هاي اقتصادي و مالي از جمله تحريم‌هاي بانكي، تحريم‌هاي مربوط به انتقال سوخت، نفتي، گازي، فروش نفت، سرمايه‌گذاري در صنعت نفت و آزادي دارايي‌هاي ايران در خارج از كشور، كشتيراني، بيمه و حمل و نقل و تمام مباحثي كه به خاطر برنامه هسته‌اي ايران مورد تحريم قرار گرفته است، لغو خواهد شد.
وي در ادامه افزود: از طرف ديگر قطعنامه‌هاي شوراي امنيت نيز لغو مي‌شود. قطعنامه جديدي طبق فصل هفت شوراي امنيت صادر خواهد شد كه بتواند قطعنامه‌هاي فصل هفتي قبلي را لغو كند و توافقي كه ما خواهيم كرد را تاييد كند. در عين حال يك ترتيبات جديد براي ادامه كار مشخص مي‌كند از اين نظر توافقي كه براي تحريم‌ها به دست آمده است كاملا روشن است.
عراقچي در پاسخ به سوالي درباره تفسيرهاي مختلف وزارت امور خارجه امريكا از بيانيه و اينكه اين تفسيرها از كجا آمده است، گفت: اين را بايد بپذيريم كه خيلي طبيعي است كه در هر مذاكره و توافقي وقتي كه به سرانجام مي‌رسد، دو طرف روايت‌هاي خود را از مذاكره و دستاوردهاي آن دارند و به‌طور كاملا طبيعي هر طرفي سعي مي‌كند دستاوردهاي خود را برجسته كند.
وي در اين باره كه آيا اين مساله باعث نمي‌شود كه طرف مقابل بر اساس تفسيرهاي خود عمل كند، اظهار داشت: وقتي به مرحله عمل مي‌رسد به متن مراجعه مي‌شود كه كاملا مشخص است و در آنجا به‌طور مثال بحث لغو تحريم‌ها به صورت مشخص آورده شده است. اين موضع ما است كه حتما تحريم‌هاي اقتصادي و مالي در ابتداي اجراي توافقي كه ان‌شاءالله صورت مي‌گيرد، برداشته شود. عراقچي تصريح كرد: مذاكره سياسي زماني كه به سرانجام مي‌رسد براي هر دو طرف دستاوردهايي را خواهد داشت و بايد اين امر را بپذيريم كه وقتي با شش قدرت دنيا مذاكره مي‌كنيم اين طور نيست كه آنها سند تسليم امضا كنند. كمااينكه ما نيز سند تسليم امضا نخواهيم كرد. هدف ما برد- برد است. اينكه به موقعيتي برسيم كه هر دوطرف دستاوردهايي داشته باشند. دستاورد آنها اعتماد نسبت به ايران و اطمينان از اينكه برنامه هسته‌اي ايران به سمت مقاصد نظامي نخواهد رفت. هدف ما هم اين است كه برنامه هسته‌اي كشورمان مورد احترام و شناسايي بين‌المللي قرار گيرد و از حالت تهديد و تحريم خارج شود، دنيا به آن احترام بگذارد و تحريم‌ها نيز برداشته شود.
وي در ادامه در پاسخ به سوالي در خصوص بحث پروتكل الحاقي و اينكه آيا بايد اين پروتكل به تصويب مجلس شوراي اسلامي برسد يا خير، گفت: در موضوع پروتكل ما يكي از چيزهايي كه قرار است به طرف مقابل ارايه بدهيم اعمال نظارت بيشتر است؛ پروتكل الحاقي امروز به تصويب مجلس نرسيده است و ما نمي‌توانيم از طرف مجلس در خصوص اين موضوع قولي را بدهيم و در مذاكرات ما به طرف مقابل گفتيم ما نمي‌توانيم از جانب مجلس در خصوص تصويب اين پروتكل‌ها وعده بدهيم. اما ما از طرف دولت مي‌توانيم پروتكل الحاقي را به صورت داوطلبانه اجرا كنيم تا مجلس آن را بررسي و تصويب كند.

اوباما: توافق لوزان اهداف اصلي ما را برآورده مي‌كند
در ايالات متحده نيز باراك اوباما در 72 ساعت گذشته در سخنراني‌هاي متفاوت گريزي به بيانيه لوزان و دستاوردهاي 1+5 از راهكارهاي به‌دست آمده زده است. وي در نطق هفتگي خود به دفاع از آنچه در لوزان گذشت پرداخته و در اين خصوص گفت: اين توافق موجب برآورده شدن اهداف اصلي واشنگتن مي‌شود. توافق حاصل‌شده، به ايران اجازه ساخت تسليحات هسته‌اي را نمي‌دهد. اين يك توافق خوب است؛ توافقي كه اهداف اصلي ما را برآورده مي‌كند و شامل محدوديت‌هاي شديد بر برنامه هسته‌اي ايران مي‌شود و تمامي مسيرهايي را مسدود مي‌كند كه ايران مي‌تواند براي ساخت يك سلاح هسته‌اي در پيش گيرد. اين توافق، پلوتونيوم لازم براي ساخت بمب را از ايران مضايقه مي‌كند و مسير ايران براي ساخت بمب از طريق اورانيوم غني‌شده را مسدود مي‌كند. وي ادامه داد: اين يك توافق طولاني‌مدت است و محدوديت‌هاي شديدي براي بيش از يك دهه بر برنامه هسته‌اي ايران قرار خواهد گرفت و اقدامات بي‌سابقه شفاف‌سازي براي مدت 20 سال يا بيشتر درباره برنامه هسته‌اي ايران صورت خواهد گرفت. موفقيت تضميني نيست اما امروز ما يك فرصت تاريخي براي جلوگيري از گسترش تسليحات هسته‌اي در ايران داريم و فرصت داريم كه اين كار را از طريق صلح‌آميز صورت دهيم و جامعه بين‌الملل با قاطعيت پشت ما هستند.
اوباما ادامه داد: در حالي كه ما در اين بحث با ايران وارد تعامل مي‌شويم، بگذاريد يادآور شويم ما در واقع تنها سه گزينه براي رويارويي با برنامه هسته‌اي ايران داريم. بمباران تاسيسات هسته‌اي ايران كه تنها براي چندين سال برنامه هسته‌اي اين كشور را به عقب بازمي‌گرداند و اين در حالي است كه يك جنگ ديگر در خاورميانه را آغاز مي‌كند؛ ترك مذاكرات و اميد به حصول بهترين‌ها از طريق تحريم كه اين رويكرد هميشه منتهي به اين شده است كه ايران پيشرفت‌هاي بيشتري در برنامه هسته‌اي خود حاصل آورد و يك توافق جدي و قابل راستي‌آزمايي همچون توافق كنوني كه از طريق صلح‌آميز ايران را از دستيابي به تسليحات هسته‌اي بازمي‌دارد.

توافقي  قابل دفاع براي همه
در شرايطي كه در داخل ايران و امريكا هركدام از طرفين تلاش مي‌كنند مخالفان و منتقدان را با مسيري كه در مذاكرات طي شده همراه كرده و نظر موافق يا حداقل راي ممتنع آنها براي ادامه مسير باقي‌مانده تا ژوئن را جلب كنند بايد توجه داشت كه جزييات غيرمنتظره‌اي كه در پايان اين دور از مذاكرات در لوزان منتشر شد مي‌تواند تا ماه ژوئن و اعلام متن توافق نهايي ميان دو طرف همچنان خوراك كساني باشد كه به نوعي يا مخالف نزديكي ايران و امريكا هستند يا به دنبال به دست آوردن نتيجه برد براي خود در مهم‌ترين مذاكره چندگانه بين‌المللي‌اند. علي واعظ، تحليلگر ارشد گروه بين‌المللي بحران در مطلبي تفصيلي در رويترز در اين خصوص مي‌نويسد: در اين توافق هم جزيياتي است كه شايد چندان خوشايند نباشد. اما در تمام توافق‌هاي انجام‌گرفته چنين مساله‌اي وجود دارد. در هر مذاكره‌اي زماني كه يكي از طرفين از لنز خود به دستاوردها نگاه مي‌كند مي‌تواند احساس شكست كند. ايران بر اساس بيانيه لوزان ظرفيت غني‌سازي بيشتري از آنچه امريكا و همراهانش در اين مذاكرات انتظار داشتند را به خود اختصاص داد. اين در حالي است كه به نظر مي‌رسد در زمينه رفع تحريم‌هاي متفاوت هم شايد نظر ايده آل و نهايي ايران تامين نشود. واعظ در خصوص اينكه چرا ايران به ميزان ظرفيت غني‌سازي بيشتري دست يافته است، گفت: استراتژي مذاكراتي ايران بر اساس اصول اصلي سياست خارجي استوار است. شأن و عقلانيت استوار است. بنابراين ما درخواست‌هاي غرب براي فعاليت 500 تا 1500 سانتريفيوژ را نپذيرفتيم. امريكا و همراهان آن در مذاكرات بايد بدانند كه ايران به دنبال غني‌سازي دكوري نيست و به دنبال تامين امنيت انرژِي خود در آينده است. ايران سال‌هاست كه براي به دست آوردن حق غني‌سازي صنعتي مقاومت مي‌كند. در مقابل ايران برخي محدوديت‌هاي داوطلبانه را پذيرفته است. اما حقيقت اين است كه ايران برخي نيازهاي عملي خود در غني‌سازي را هم محدود كرده است. سوخت نيروگاه بوشهر تا سال 2021 توسط روس‌ها تامين خواهد شد. در خصوص رآكتور تحقيقاتي تهران هم، ايران سوخت 20 درصد مورد نياز براي چندين سال را در اختيار دارد و آژانس بين‌المللي انرژِي هم متعهد شده كه در صورت نياز بيشتر تهران، آن را تامين كند. بنابراين از آنجا كه تهران نيازي به سوخت 20 درصد ندارد، از نظر اقتصادي اين كار براي ايران مقرون به صرفه هم نيست.
نويسنده اين مطلب رويترز در پاسخ به اين سوال كه چرا ايران برخي محدوديت‌ها در برنامه تحقيق و توسعه را پذيرفته است، نوشت: برنامه‌هاي تحقيق و توسعه ايران ادامه پيدا مي‌كند. هيچ كس نمي‌تواند تحقيقاتي را كه دانشمندان ايران در اين سال‌ها انجام داده‌اند محدود كند. ما برخي محدوديت‌ها بر ظرفيت غني‌سازي را پذيرفته‌ايم اما اين محدوديت‌ها مانع از اين نمي‌شود كه ايران نيازهاي واقعي خود در فناوري هسته‌اي را ناديده بگيرد. ايران نمي‌تواند تا يك بازه زماني مشخص سانتريفيوژهاي بيشتري را توسعه دهد اما اين اقدام براي اعتمادسازي بين‌المللي است و در اين بازه زماني مي‌تواند روي ساير جنبه‌هاي چرخه سوخت هسته‌اي كار كند. اين در حالي است كه ايران در هر زماني كه قصد توسعه تكنولوژي سانتريفيوژهاي خود را داشت بايد در تمام ابعاد چرخه سوخت تخصص پيدا كند. در 10 سال آينده، ايران مي‌تواند بر سرعت خود در تحقيق و توسعه در غني‌سازي افزوده و به‌سانتريفيوژهاي پيشرفته‌تري دست پيدا كند. واعظ در پاسخ به اين سوال كه چرا ايران با تعديل فعاليت در فردو موافقت كرده است، نوشت: دليل ساخته شدن فردو به دليل تهديدهاي مكرر در خصوص هدف حمله نظامي قرار دادن تاسيسات هسته‌اي ايران بود. در سايه اين توافق آن تهديد از ميان مي‌رود اما ايران همچنان برخي تاسيسات خود در فردو را نگهداري مي‌كند. در اين مسير، فعاليت‌هاي غني‌سازي ايران در نطنز ادامه پيدا مي‌كند و فردو هم به عنوان مركز تحقيق و توسعه به كار خود ادامه خواهد داد.
پرسش ديگري كه از سوي برخي منتقدان مطرح مي‌شود اين است كه چرا ايران موافقت كرد كه مساله ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي آن در گذشته همچنان در تفاهم جديد مورد تحقيق و بررسي قرار بگيرد‌؟ واعظ در پاسخ به اين سوال مي‌نويسد: در يك دهه گذشته، غرب از مساله ابعاد احتمالي نظامي برنامه ايران در گذشته به عنوان مساله‌اي براي غيرقابل قبول دانستن فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران استفاده كرده است. ايران بايد در جريان اين مذاكرات اثبات كند كه برنامه هسته‌اي آن صلح‌آميز است در غيراين‌صورت با ايران هيچگاه به عنوان يك عضو معمولي رفتار نخواهد شد. بدون اين توافق، غرب مي‌تواند همچنان به ديده ترديد به برنامه هسته‌اي ايران نگاه كند اما با اين توافق، غرب ديگر نمي‌تواند با مدرك‌سازي، اين پروسه متهم كردن ايران را طولاني‌تر كند.
از زمان انتشار جزييات راهكارهاي مورد تفاهم در لوزان، برخي منتقدان دستاوردها در داخل ايران ادعا مي‌كنند كه لغو تحريم‌ها آن‌گونه كه ايران انتظار داشت، پيش نخواهد رفت. واعظ در اين خصوص مي‌نويسد: بر اساس اين توافق تمام تحريم‌هايي كه بر پايه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران بنا شده‌اند، پايان خواهند يافت. قطعا ايران نمي‌تواند در يك شب تمام تحريم‌ها را از ميان بردارد و برداشته شدن تحريم‌ها بر اساس توافقنامه‌اي گام به گام خواهد بود. تحريم‌هاي اقتصادي هم با تاييد توافقنامه هسته‌اي در شوراي امنيت سازمان ملل از ميان خواهد رفت. آنچه كه مخالفان نبايد فراموش كنند اين است كه تمام تعهدهاي ايران برگشت‌پذير هستند و در شرايطي كه غرب از وفاي به عهد خود در خصوص از ميان برداشتن تحريم‌ها كوتاهي كند، ايران هم مي‌تواند محدوديت‌ها بر برنامه هسته‌اي خود را برداشته و فعاليت خود را از سر بگيرد.
پرسش ديگري كه در اين چند روز مطرح شده اين است كه چرا برنامه شفافيت‌سازي ايران بيش از ميزاني بود كه وعده داده شده بود؟ واعظ در اين خصوص مي‌نويسد: حقيقت را بگو و شيطان را شرمنده كن. از آنجا كه ايران چيزي براي مخفي كردن ندارد، موافقت كرده است كه حداكثر شفاف‌سازي را براي اطمينان‌بخشي به غرب انجام دهد. قطعا ايران به بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مجوز گشت و گذار در مراكز نظامي خود را نخواهد داد. دسترسي مديريت‌شده كه پيش از اين براي سايت‌هاي اعلام‌نشده وجود داشت همچنان به قوت خود باقي است و حافظ امنيت ملي ايران خواهد بود. در‌خصوص مساله پروتكل الحاقي هم ايران به 124 كشوري مي‌پيوندد كه اين پروتكل را پذيرفته‌اند. اما ايران پروتكل الحاقي را تا زماني كه تحريم‌هاي هسته‌اي از سوي غرب لغو نشود رسما به تصويب نخواهد رساند. ايران با توسل به اين راهكار به جهان اثبات مي‌كند كه برنامه هسته‌اي آن صلح‌آميز است.
آنچه كه در خصوص بيانيه لوزان بايد موردتوجه قرار گيرد اين است كه مذاكرات هنوز تمام نشده و تا پايان ماه ژوئن ادامه خواهد يافت. هنوز جزييات بسياري مشخص نشده است. مساله‌اي كه بايد مدنظر داشت اين است كه عده‌اي هم در ايران و هم در امريكا با هر توافقي مخالف هستند. آنها اين توافق را نمي‌خواهند چرا كه توافق روحاني يا توافق اوباما است. برخي مخالفان و نه البته همه منتقدان، به دلايل منافع حزبي داخلي يا دلايل ايدئولوژيك نمي‌خواهند توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 شكل بگيرد.