مجموعه‌اي از «ترين‌ها»
مينو خالقي
يك خبر كوتاه مي‌تواند دنيايي از حرف‌هاي گفته و ناگفته را در خود جاي دهد. طي روزهاي گذشته ايرنا در خبري اعلام كرد: « «گروه تور كتاب كودك» براي كودكان سيستان و بلوچستان تور نقاشي برگزار كرد و از بچه‌ها خواست آرزوهاي‌شان را براي آينده نقاشي كنند؛ نتيجه چنين بود: بسياري از پسران آرزو دارند در آينده «قاچاقچي سوخت» شوند». شنيدن اين خبر بايد يكايك‌مان را به اين انديشه وادارد كه چرا و چگونه آرزوهاي رنگي وآينده روشن كودكان‌مان در بخش‌هايي از اين سرزمين، چنين به دهليزِ تودر تو و نقب آساي تاريكي و نااميدي، سر فرو برده است؟ چگونه قاچاق سوخت به عنوان يكي از عوامل تخريب اكوسيستم اقتصادي كه البته براي بسياري مردان اين منطقه كشور تنها منبع درآمد مالي است و بايد اذعان داشت كه به واقع همچون ارابه‌هاي روان مرگ مي‌ماند، در نظر كودكان به شغلي پر‌هيجان و پر‌درآمد و سالم براي هدف‌گيري آينده تبديل شده است؟! از سيستان و بلوچستان كه سخن مي‌گوييم مجموعه‌اي از «ترين»ها رخ مي‌نمايد. برخي شاخص‌هاي حداكثري در محروميت وتوسعه‌نيافتگي و نبود حداقل‌هاي تكنولوژي و برخي حداكثر پتانسيل‌ها و امكانات بالقوه و ناياب، براي نيل به مسير شايسته محروميت‌زدايي و پيشرفت.
در ابتدا ميزاني از «ترين‌هاي توسعه نيافتگي» را برخواهم شمرد كه يا در آمار يافته‌ام يا در اين چندين ماه فعاليت در حوزه اين استان آنها را به چشم ديده‌ام: سيستان و بلوچستان رتبه اول نرخ فقر را طي سال‌هاي متمادي در ميان استان‌هاي كشور به خود اختصاص داده است و مسلما اين فقر در ارتباطي تنگاتنگ با معضل هميشگي بحران آب بوده است. استاني كه با وجود بيشترين جمعيت روستانشين در ميان استان‌هاي كشور (حدود 51 درصد جمعيت استاني)، شاخص دسترسي روستاييان به آب آشاميدني بهداشتي حدود 46درصد است كه عملا پايين‌ترين شاخص در كشور محسوب مي‌شود. يا به عنوان نمونه در شهرستان چابهار، با وجود منطقه آزاد تجاري كه چهره اين شهرستان را در افكار عمومي به اشتباه به منطقه‌اي برخوردار بدل نموده است، حدود ۱۸درصد شهروندان دسترسي به آب آشاميدني لوله‌كشي دارند و باقي به صورت سقايي آبرساني مي‌شوند. حال بگذريم از قصه پرغصه «هوتك‌ها (چاله‌هايي در زمين براي جمع شدن آب) در بسياري روستاهاي استان،» كه نگريستن به آنها و مردماني كه از شدت ناچاري همراه با چهارپايان خود آب را از آنها بر مي‌دارند، يك‌تنه مي‌تواند لفظ توسعه را به سخره گيرد كه مگر توسعه پايدار بدون آب سالم براي شرب همه زيستمندان، اصلا امكان‌پذير خواهد بود؟! سهمگين‌تر خواهد بود اگر بدانيم در سال جاري كمترين ميزان بارش كشور در اين استان روي داده و به گفته استاندار محترم، خشكسالي اين استان از زلزله بدتر بوده است و عملا ديگر همين هوتك‌ها نيز رنگي از اين طلاي دو واحد هيدروژني و يك واحد اكسيژني نخواهند ديد و البته اين مشكل مسلما راهكار‌هايي امتحان شده در سطح جهان دارد كه يكي از آنها استفاده از ظرفيت آب شيرين‌كن‌ها (با لحاظ ارزيابي‌هاي زيست‌محيطي) جهت آبرساني به شهرها و روستاهاي اين مناطق خواهد بود. روشي كه در اكثر كشور‌هاي حاشيه خليج فارس جهت تامين آب شرب به كار گرفته شده و در سرزميني مثل سيستان و بلوچستان كه متصل به درياي عمان و اقيانوس هند است اين ضرورت بيش از پيش رخ مي‌نمايد. شايد بتوان پس از بحران آب، يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي اين استان را موضوع نبود يا كمبود فضاها و امكانات آموزشي مناسب چه در سطح ابتدايي و چه آموزش عالي، در بخش‌هاي متعدد شهري و روستايي، دانست كه با وجود جمعيت بالاي كودكان محروم و بازمانده از تحصيل قابل سنجش خواهد بود و مسلما به تبع نبود آموزش كافي به عنوان اولين گام توسعه، مي‌توان انتظار آمار بالاي آسيب‌هاي اجتماعي، برخي عرف‌هاي غلط و ازدواج كودكان (كودك‌همسري) را نيز داشت. به اين موارد متاسفانه مي‌توان يكي از بالاترين رتبه‌هاي افراد بدون شناسنامه و هرگونه اسناد سجلي در كشور را نيز افزود. از طرفي بنا بر اعلام وزارت آموزش و پرورش در سيستان و بلوچستان، حداقل 12 هزار كودك دچار سوء‌تغذيه هستند كه محروم‌ترين حوزه جغرافيايي كشور از لحاظ سوء‌تغذيه، فقر آهن و كوتاهي قد مربوط به شش شهرستان دلگان، فنوج، ايرانشهر، نيكشهر، قصر قند و سرباز است. و در نهايت آنكه مي‌توان مشكلات عديده در موضوعات مرتبط با راه و شهر‌سازي و حمل و نقل، مخابرات و خطوط ارتباطي تلفن و اينترنت و فضا و سرانه‌هاي آموزشي و بهداشتي را از جمله «ترين‌هاي» منفي در بحث زيرساخت‌هاي توسعه در اين استان قلمداد نمود كه در بسياري شهرستان‌ها و روستاها با توجه به وسعت سرزميني بسيار، بديهيات يك زندگي عادي را دچار مشكل مي‌كند. گفتن از اين «ترين»ها را پاياني نيست آنچنان كه نتيجه سال‌هاي زيادي عدم توجه يا كم‌توجهي به شاخص‌هاي اثر‌بخشي و كارايي بر مبناي سامانه مديريتي حاكميت مطلوب بوده است. بر اين باورم در شرايط فعلي اقتصادي كشور با وجود مشكلات ريز و درشت، در عين اهميت گفتن از كمبود‌ها و نبود‌ها، بيش از همه بايد به راهكار‌ها بينديشيم و پتانسيل‌ها و داشته‌هاي موجود را در نظر گيريم و به كار بنديم. اين استان مسلما نيازمند ديدگاهي مبتني بر تبعيض مثبت در برنامه‌هاي اجرايي دولت است و همت اين اقدام در بخش‌هاي متعدد دولت قابل لمس است. به عنوان نمونه تصويب و ابلاغ ۵۸۷ محور شتاب بخش توسعه در قالب سند توسعه سيستان و سند محروميت‌زدايي اضطراري بلوچستان به پيشنهاد وزارت كشور و تاييد و ابلاغ رياست جمهور به نهادهاي اجرايي كه اكنون در وزارت كشور در حال پيگيري است، نمونه‌اي از اين اقدامات است. مردم سيستان و بلوچستان، مردمي صبور، ميهمان‌نواز، متين، آرام و وطن‌دوستند. بارها در روستاها و شهر‌هاي متعدد به چشم ديده‌ام كه به رسم ميهمان‌نوازي هر آنچه دارند را فداكارانه و عاشقانه به پيشگاه ميهمان خود تقديم مي‌كنند. دغدغه‌مند ايران، تماميت مرزي و سرزميني آن و منافع ملي ايران هستند و از فداي جان براي ميهن، ابايي نداشته و ندارند. به راستي بالاترين ثروت براي يك كشور همين عنصر ملت و نيروي انساني در چارچوبه عناصر سازنده دولت- كشور خواهد بود. از ديگر سو، وجود مرز‌هاي آبي و خاكي گسترده و دسترسي به آب‌هاي اقيانوسي از طريق اين استان و جايگاه آن به عنوان دروازه‌بان ورود به آب‌هاي سرزميني كشورمان، اين سرزمين را داراي اهميت فوق‌العاده استراتژيك و ژئوپولتيك نموده است. استفاده از پتانسيل جمعيت منطقه‌اي از طريق ظرفيت بندر اقيانوسي چابهار به عنوان شاهراه امن بازرگاني جنوب به شمال كشور‌هاي منطقه، با اهميت‌ترين نقطه مبادلات تجاري دريايي كشورمان با پاكستان، افغانستان و بخشي از آسياي ميانه است؛ به گونه‌اي كه حيات بازرگاني بسياري كشور‌هاي مذكور به وضعيت آن وابسته است و همين موضوع باعث خروج بندر اقيانوسي چابهار از ليست تحريم‌هاي ظالمانه امريكا گرديد و اگر در حال حاضر شاهد تلاش مغرضانه تعدادي كشور‌هاي غير‌دوست براي ناامن جلوه دادن اين استان، با روش حمايت از عمليات تروريستي كور هستيم، مسلما دليل آن نقش ويژه و پر‌اهميت بين‌المللي اين استان و بندر چابهار به عنوان بازيگر اصلي روزهاي تحريم است. هر گوشه از اين استان از هيرمند، هامون، زهك و زابل و نيمروز گرفته تا زاهدان و خاش و سيب و سوران، مهرستان، سراوان، ايرانشهر، دلگان، فنوج، نيكشهر، قصر‌قند، سرباز، چابهار و كنارك و بسياري ديگر از شهرستان‌ها، با فرهنگ مردمي خاص و بي‌نظير، عوارض طبيعي و آب و هواي اقيانوسي سواحل مكران، روستاهايي همچون كلپورگان و شگفتي‌هاي پنج هزار‌ساله شهر سوخته با ثبت جهاني يونسكو، پتانسيلي يگانه در زمينه گردشگري است كه مسلما بايد اولويت در‌آمد‌زايي استان و كشور باشد. همچنين صنايع دستي مبتني بر فرهنگ بلوچي، خصوصا سوزن‌دوزي فاخر بلوچ كه قابليت پياده‌سازي هم در صنايع لباس و مد، هم صنايع تزئيني و بسته‌بندي را دارد،توان بالقوه‌اي است كه سال‌هاست در اقتصاد مبتني بر چسبندگي به منافع و منابع نفتي ناديده انگاشته شده است. همچنين تمركز بر اقتصاد دانش بنيان و حمايت از استارت‌آپ‌هاي جوان در زمينه صنايع دستي، كشت محصولات كم‌آب‌بر و گلخانه‌اي، گياهان دارويي و صنايع تبديلي و بسته‌بندي و تمركز بر اقتصاد دريا‌محور، همچنين ظرفيت‌هاي بين‌المللي توريسم سلامت در اين منطقه از اهميتي ويژه برخوردار است. در انتها مي‌خواهم موضوعي را يادآور شوم. آنها كه هنوز اين بخش عجيب و زيباي ايران را نديده‌اند، فرصت و لحظه‌هاي ناب بسياري را از دست داده‌اند. شايد من نيز باور نمي‌كردم براي اولين‌بار كه اين سرزمين را ببينم چنين وابسته و دلبسته آن خاك و مردمانش گردم. سيستان و بلوچستان را بايد ديد، چون امن است، زيباست، بي‌نظير است و تجربه ديدارش مسحور‌كننده است. اين تكه ايران خاص‌ترين جايي است كه تاكنون ديده‌ام. شما هم امتحان كنيد.