وقتي رودخانه‌ها مي‌خشكند!
شينا انصاري
رودخانه‌ها غالبا دنيا را تفسير مي‌كنند. بسياري از رخدادها، خاطره‌ها و ماجراجويي‌ها در گذر از رودخانه‌ها جان گرفته‌اند. آيا كتابي بهتر از سفر هاكلبري فين روي رودخانه مي‌سي‌سي‌پي مي‌شناسيد كه امريكا را براي شما معنا كند؟ يا براي سياحت در لندن، مسيري بهتر از قايقراني روي رودخانه تايمز تا دهكده گرينويچ سراغ داريد؟ ميليون‌ها شهروند هندي مقداري از آب رودخانه گنگ را همچون نمازخانه‌اي كوچك، در خانه پاس مي‌دارند، در جست‌وجوي سرچشمه نيل افسانه‌ها گفته‌اند و در طول تاريخ بر سر رودخانه‌هاي بابل جنگ‌ها در گرفته است. هويت اصفهان با زاينده‌رود شكل گرفته و دلبستگي خوزستان به كارون ريشه‌اي ديرينه دارد.
كتاب «وقتي رودخانه‌ها مي‌خشكند» نوشته آقاي فرد پيرس كتابي است براي شناخت رودخانه‌هاي دنيا؛ رودخانه‌هايي كه مضمحل شده‌اند يا هم‌اينك در معرض نابودي قرار دارند، درياچه‌هاي شور و شيريني كه از كتاب‌هاي جغرافيا خط خورده‌اند؛ سرگذشت رودهاي پرطغيان كه امروز ردشان را تنها مي‌توان در تاريخ جست! پي يرس در جاي جاي كتاب مي‌كوشد بحران مرگ سريع رودخانه‌هاي جهان را بازگو نمايد و با بيان نمونه‌هاي مهم از دست‌اندازي‌هاي بشر زياده‌خواه مي‌پرسد: «وقتي رودخانه‌هاي بزرگ بميرند چه خواهيم كرد؟» وي با طرح اين موضوع كه سرنوشت رودخانه‌ها، سرنوشت طبيعت و درنهايت سرنوشت انسان را در قرن پيش رو رقم مي‌زند، مي‌گويد: «اين كتاب جست‌وجويي براي آغاز زندگي رودخانه‌ها نيست، بلكه جست‌وجويي براي چگونگي مرگ آنهاست.» در اين كتاب سرگذشت غم‌انگيز زوال بسياري از منابع آبي جهان تشريح مي‌شود: از رود اردن گرفته تا گنگ، از درياي آرال تا تالاب الهويزه در عراق، از حوضه‌هاي راكد و ذهن‌هاي بسته، از رودخانه كبير كلنل قذافي در لايه‌هاي زيرين صحرا و قنات‌هاي قديمي و شگرف ايران با مجموع طولي مساوي با سه‌چهارم فاصله زمين تا كره ماه و نهايتا از آلودگي آب كه مهم‌ترين حقيقت آب‌هاي امروز جهان است. فرد پي يرس در اين كتاب مي‌گويد كه ما به ديدگاه تازه‌اي نياز داريم؛ ديدگاهي كه بفهمد و بفهماند عدم مديريت و حمايت سريع‌تر از حد تصور ما، رودخانه‌ها را مي‌خشكاند. وي از «اخلاق آب» سخن مي‌گويد، همان‌كه چيني‌ها در وقت دروي باران و هنديان در فصل باران‌هاي موسمي فهم صحيحي از آن دارند، همان جوهره‌اي كه مي‌فهمد معنا و ارزش وجودي رودخانه‌ها بيش از يك منبع آبي است كه كانال‌هاي آب يا ايستگاه‌هاي توليد نيرو را پر كرده و درك مي‌كند رودخانه‌ها جايگاه زيست آبزيان هستند و در وجودشان نبضي پنهان است كه زمين و آب را به آغوش دشت‌ها مي‌كشاند!
كتاب البته راهكارهاي عملي نيز ارايه مي‌دهد: تكاپو براي يافتن آب پايدار، شكار باران و بازانديشي، نگارنده با اشاره به پديده تغيير اقليم و افزايش دماي كره‌زمين، از جمع‌آوري سدها و بندها، تلاش براي احياي دوباره رودخانه‌هاي در حال احتضار، آب‌هاي زيرزميني و قنوات و مراقبت هر چه بيشتر از تداوم حيات رودخانه‌ها مي‌گويد و اميدوارانه تاكيد مي‌كند كه نگاه قرن ما به رودخانه‌ها ناگزير بايد با نگاه سازه‌اي قرن پيشين متفاوت باشد و مخلص كلام آنكه براي حفظ طبيعت بايد همراه با طبيعت حركت كنيم.
كتاب «وقتي رودخانه‌ها مي‌خشكند» در 335 صفحه و 10 فصل توسط خانم بهشيد دليلي در سال 1393 به فارسي ترجمه شده است. باتوجه به مسائل عديده پيش رو در حفاظت از تالاب‌ها و رودخانه‌هاي كشور، با وجود گذشت چندين سال از انتشار اين كتاب تاثيرگذار و آموزنده مطالعه آن همچنان مي‌تواند براي كارشناسان و متخصصان اين حوزه مفيد و موثر باشد.