تحليل يك آگهي تسليت

چند روز پيش يك آگهي تسليت و اعلام مراسم ختم به مناسبت درگذشت چهلمين روز يك روحاني منتشر شد كه به شكل غيرمعمولي اسامي چند نسل از بازماندگان آن مرحوم كه بزرگ خاندان بود در ذيل آگهي درج شده بود. اين اسامي شامل 4 نسل بود. نسل اول، پدر و پدر زن آن مرحوم كه طبعا آنان فوت كرده بودند. نسل دوم، آن مرحوم و برادران خود يا برادران همسرش و...

نسل سوم، شامل فرزندان خودش و فرزندان برادران يا خواهرانش.

نسل چهارم، شامل نوه‌هاي خودش مي‌شد.

مجموعه افراد شامل، پدر، پدر‌زن، داماد، برادر، عمو، دايي، شوهر‌خواهر، باجناق، فرزندان و نوه‌ها بود. طبيعي است كه نسل اول بايد متولد صد سال پيش باشد، نسل دوم نيز در دو دهه اول قرن حاضر 1300 تا 1320 به دنيا آمده است. نسل سوم آنان بايد در دهه‌هاي 1340 و 1350 به دنيا آمده باشند و نسل چهارم نيز در دهه‌هاي 1370 و 1380 و 1390 به دنيا آمده است. حال ببينيم اسامي اين چهار نسل چگونه است. همه اين اسامي در آگهي درج شده است.

نسل اول: محمد، مهرعلي

نسل دوم: علي‌عسگر، ابراهيم، لطف‌الله، شيرمحمد، بلال‌محمد، جعفر، حسين، ابراهيم، حسن، جواد، محمد، محسن، صابر.

نسل سوم: ناصر، كمال، جمال، وحيد، سعيد، نسيم، محمدحسين، رضا، اسماعيل، محمد، علي، صمد، رضامحمد، احمد، حسين.

نسل چهارم: مريم، داتا، نيقا، واكي، داكي، لازاره، آليسا، تايا، لي‌لي، ارسلان.

در نسل اول و دوم اسامي زنان نيامده، بلكه به صفت كلي زن و خواهر آمده است، ولي در نسل سوم فقط يك مورد به اسامي آنان اشاره شده است. در حالي كه در نسل چهارم اسامي دختر و پسر آمده و حتي در برخي موارد معلوم نيست كه كدام دختر است و كدام پسر! نام‌هاي نسل اول و دوم تفاوت چنداني ندارند. در نسل اول چون تعداد اسامي كم است، نمي‌توان اظهارنظر قطعي كرد ولي به نظر مي‌رسد كه در اين خانواده نام‌هاي اين دو نسل كمابيش مثل يكديگر هستند. همه اسامي مذهبي هستند و در مجموعه اسامي مذهبي، برخي ملي - مذهبي هستند مثل اسامي ائمه(‌ع) و برخي نيز مذهبي سنتي يا خرده‌فرهنگي از گرايش مذهبي هستند. در نسل سوم باز هم همه اسامي مذهبي هستند ولي اسامي سنتي- مذهبي مثل شيرمحمد، بلال‌محمد، علي‌عسگر، ديگر وجود ندارند، بلكه يا اين اسامي ملي ـ مذهبي هستند يا اسامي مذهبي مدرن و مفهومي، مثل وحيد، ناصر، كمال و... نسل چهارم به كلي در فضاي ديگري سير مي‌كنند. گويي مربوط به جامعه ديگري هستند. نام‌هاي جديدي هستند كه جز مريم و ارسلان، بقيه حتي براي اغلب مخاطبان نامأنوس هستند و بنده هم كه درباره نام‌هاي كودكان مطالعه كرده‌ام براي اولين‌بار آنها را مي‌بينم. نام‌ها به ‌شدت منفرد و تك، ولي مهم‌تر از آن فاقد بار فرهنگي و تاريخي هستند. حتي به لحاظ مفهومي با ادبيات و فرهنگ ايراني كمتر همخواني دارند. وجود اين اسامي زير آگهي درگذشت و چهلم يك روحاني احتمالا 80 تا 85 ساله هر چند عجيب است، ولي نشانه مهم‌تري از اصل تغيير نامگذاري و فرهنگ آن است. اينكه يك خانواده روحاني چنين اقدامي را كرده به خودي خود جالب است، ولي چنين آگهي با اين شكل و شمايل و انتسابات افراد به آن مرحوم، نشانه‌اي از تداوم و رسوخ نوعي از فرهنگ سنتي در رفتار بازماندگان است كه اگرچه فرزندان‌شان را چنين نامگذاري مي‌كنند كه هيچ نشانه‌اي از سنت در آن نيست، ولي آگهي ترحيم آنان حتي براي چهلمين روز درگذشت مصداق سنت‌گرايي شديد است. اين نيز بخشي از تعارضات فرهنگي موجود در جامعه ما و حتي درون فرد و خانواده مشخص است.اين آگهي اگرچه يك مورد است و قابل تعميم نيست، ولي با يافته‌ها و مطالعات و مشاهدات ديگر بنده در خصوص تحول نامگذاري كودكان در تهران سازگاري دارد و نشانه‌اي از تحول فرهنگي در چند دهه اخير و در عين حال وجود تعارضات فرهنگي ناشي از اين تحولات است.