شفافيت در بورس
ياسر فلاح
نوسانات در بازار سهام يك امر اساسي است و اين نوسان تحت تاثير عوامل متفاوت شكل مي‌گيرد. در اين ميان برخي در تلاش هستند به وسيله ابزار‌هايي قيمت سهام را دستكاري كنند اما بايد توجه داشت دستكاري قيمت با سفته‌بازي بسيار متفاوت است. دستكاري قيمت در بازار سهام يك تخلف است و اگر اتفاق بيفتد جرم محسوب مي‌شود بنابراين سازمان بورس با آن برخورد جدي مي‌كند. نكته اين است كه تبديل صف خريد به صف فروش يك سهم در يك روز يا بالعكس جزو موارد استثنايي است كه ممكن است در بازار سهام رخ دهد. البته اين اتفاق بيشتر در سهام كوچك ديده مي‌شود؛ زيرا به منابع كمتري نياز دارد. عده‌اي از سهامداران حقيقي يا افرادي كه معروف به سفته‌بازان هستند روي سهم زوم مي‌شوند و بر روي سهم سفته‌بازي شكل مي‌گيرد. اما سهامداران خرد و حقيقي توانايي ندارند كه اين تغييرات را در سهم‌هاي مثل ايران‌خودرو يا پتروشيمي خليج فارس كه سهم‌هاي بزرگي هستند انجام دهند زيرا براي ايجاد صف خريد نياز به نقدينگي بالاست. با اين توضيح كه اين اتفاق در سهم‌هاي كوچك نيز به ندرت اتفاق مي‌افتد. ايجاد صف خريد به‌طور معمول به معناي افزايش تقاضا براي سهم است كه ريشه در اشتياق سهامداران و بخش خصوصي دارد. در اغلب موارد خريداران به اين نتيجه رسيده‌اند كه قيمت سهم براي خريد قيمت مناسبي است. اين يك صف خريد واقعي و منشأ آن تقاضا است. برخي سرمايه‌گذاران سهام‌هاي كوچك را خريداري مي‌كنند و با سفته‌بازي‌هايي كه بر سهم انجام مي‌دهند در پي كسب سود هستند. اين اتفاق در تمامي دنيا وجود دارد اما در ايران به آن بار منفي مي‌دهند، اين در حالي است كه در بورس‌هاي دنيا افرادي به اسم نوسان‌گير و سفته‌باز وجود دارند. در ايران برخي از سرمايه‌گذاران سواد كافي ندارند و ممكن است متحمل ضرر شوند. يكي ديگر از موضوعات در بورس گردش اطلاعات است.
در سال‌هاي گذشته عدم تقارن اطلاعاتي در بازار سرمايه به وفور ديده مي‌شد اما در حال حاضر بسيار كاهش يافته است.سازمان بورس روي مقوله شفافيت بسيار تاكيد دارد و با توجه به گزارش‌هايي كه ناشران منتشر مي‌كنند و الزام سازمان بورس به انتشار اطلاعات بورس ايران به يكي از شفاف‌ترين بورس‌هاي جهان تبديل شده است. ناشران بورسي و فرابورسي به‌طور متوسط سالانه تا 12 مورد افشاي اطلاعات دارند. هر سه ماه يك‌بار بايد صورت‌هاي مالي خود را منتشر كنند؛ سالانه بايد صورت‌هاي مالي حسابداري شده خود را منتشر كنند، هر ماه بايد ميزان خريد و فروش خود را اعلام كنند و همچنين تعدادي افشاي اطلاعات داشته باشد. اين شرايط در هيچ جاي دنيا وجود ندارد و بر اين اساس عدم تقارن اطلاعات كاهش پيدا كرده و تقريبا به سويي ميل مي‌كند كه اطلاعات به صورت هدفمند و مساوي در اختيارهمه سهامداران قرار مي‌گيرد. اما در تمام بازار‌هاي مالي مي‌توان ديد كه بعضا يك‌سري از اطلاعات در دسترس برخي از افراد قرار مي‌گيرد و نمي‌شود از تاثير و نقش اين اطلاعات چشم‌پوشي كرد. در بورس ايران نيز يك سري اطلاعات دست يك سري از افراد مي‌افتد و براي خريد يك سهم پيش‌دستي مي‌كنند اما اين اتفاق در طول سال‌هاي اخير كمتر شده است و به تعبيري ميزان شفافيت در بازار سرمايه بالا رفته است. يكي از مهم‌ترين ابزار‌ها براي بالا رفتن شفافيت سامانه كدال است. اين سامانه مي‌تواند علاوه بر سرمايه‌گذاران به اقتصاد كشور كمك كند. يعني اطلاعاتي را در اختيار پژوهشگران‌و اقتصاددان‌ها قرار داد تا به وسيله آن فرآيند‌هاي جاري در اقتصاد كشور را اصلاح و بر اساس آن برنامه‌ريزي كرد. سامانه كدال يك سامانه پيشرفته است و اقداماتي كه در آن انجام مي‌شود منجر به اين شده كه ناشران بورسي و فرابورسي همه الزامات خود را به موقع در سامانه افشا كنند. تقريبا بيش از 90 درصد ناشران بورسي اطلاعات خودشان را به موقع و سروقت در سامانه كدال منتشر مي‌كنند اما تاخيراتي هم وجود دارد كه با جريمه سازمان بورس مواجه مي‌شوند. اين جريمه‌هايي كه از سوي سازمان بورس براي شركت‌ها ثبت مي‌شود به منظور شفافيت بيشتر در بازار سهام و همچنين دفاع از حق سهامداران و سرمايه‌گذاران است.طي چند سال گذشته و با فراگيري شبكه‌هاي اجتماعي در كشور، استفاده از تلگرام و خلق كانال‌هايي كه سيگنال‌دهي مي‌كنند يا براي خريد و فروش در بازار سرمايه در شبكه‌هاي مجازي و سايت‌ها مشاوره ارايه مي‌دهند؛ بيشتر شد. به‌طور كلي مي‌توان اينها را به دو بخش تقسيم كرد. در اكوسيستم بازار سرمايه نهادهاي مالي به عنوان مشاورين سرمايه‌گذاري تعريف شده‌اند اين نهاد‌ها با مجوز سازمان بورس به مشاوره براي سرمايه‌گذاري دست مي‌زنند، در مورد خريد و فروش سهم به مردم مشاوره مي‌دهند و براي اين كار نيز مبلغي دريافت مي‌كنند. اما افرادي هستند در بازار سرمايه كه هيچ نوع مجوز يا دانشي براي مشاوره در اين حيطه ندارند. اينها به نوعي در حال سوءاستفاده در اين فضا هستند و مردم را به سمت خريد يا فروش سهم خاص سوق مي‌دهند. اين يك رفتار مجرمانه و يك تخلف در بازار سرمايه است. سازمان بورس در حال برخورد با افرادي است كه نظم بورس را بر هم مي‌زنند. در حال حاضر 42 پرونده شكايت از كانال‌ها و سايت‌هايي كه سيگنال‌فروشي مي‌كنند، باز شده است. برخي از اين كانال‌ها با شكايت سازمان بورس از ادامه فعاليت منع شدند. بعضا ديده شده افراد حقوقي كانال‌هايي را راه‌اندازي مي‌كردند كه در آن به خريد و فروش سيگنال مي‌پرداختند. با همكاري پليس فتا جلوي فعاليت‌هاي اينچنيني گرفته شده است.بر اساس رويكرد و قوانين سازمان بورس هر نوع خريد و فروش سيگنال در فضاي مجازي كه توسط افراد حقيقي يا شخصيت‌هاي حقوقي كه فاقد مجوز مشاوره سرمايه‌گذاري هستند، خلاف و غيرقانوني است. اعتماد در اين حوزه صرفا بايد متوجه افراد حقيقي و شخصيت‌هاي حقوقي باشد كه مجوز مشاوره سرمايه دارند و علم و آگاهي نسبت به خريد و فروش سهام دارند. بر اين اساس بايد جلوي افراد سودجو گرفته شود. با اين حال بايد بر اين نكته توجه داشت كه با همه تلاش‌ها تمام افراد سودجو از بورس خارج نشده‌اند و اين موضوع ضرورت هوشمندي و دقت سرمايه‌گذاران در بازار را نشان مي‌دهد.