تاريخ سيب‌زميني
مرتضي ميرحسيني
مشهور است اروپايي‌ها يا به عبارت دقيق‌تر اسپانيايي‌ها به سال 1568 ميلادي در چنين روزي، كشت سيب‌زميني را آغاز كردند. اما آنها نخستين ملتي نبودند كه به اهميت اين محصول پي بردند و به كشت گسترده آن روي آوردند. مي‌گويند مردم امريكاي جنوبي دست‌كم از هزاره هشتم پيش از ميلاد با سيب‌زميني آشنا بودند. اما اروپايي‌ها اوايل قرن شانزدهم سيب‌زميني را هم «كشف» كردند و شيوه كاشت و استفاده از آن را از بوميان امريكاي جنوبي آموختند. ميان فراگيري اين دانش باستاني و انتقال آن به شرق اقيانوس اطلس، چند دهه فاصله افتاد. اسپانيايي‌ها اواخر دهه 1560 و انگليسي‌ها حدود بيست سال بعد، اوايل دهه 1590 مزارعي براي كاشت بذرهاي سيب‌زميني در نظر گرفتند و رفته‌رفته محصولات به دست آمده از اين مزارع را در خوراك خودشان جاي دادند. اما فرانسوي‌ها بودند كه در استفاده از سيب‌زميني نبوغ و خلاقيت بيشتري داشتند و با آن غذاهاي متنوع ابداع كردند. از آنجا كه توليد سيب‌زميني نسبت به محصولات كشاورزي ديگر هزينه كمتري داشت و قيمت نهايي آن هم براي مصرف‌كننده كمتر تمام مي‌شد، تهيه آن براي همه مردم، از جمله طبقات فرودست جامعه ممكن بود. از اين‌رو سيب‌زميني به سرعت به محصولي مهم در تغذيه مردم اروپا تبديل شد، حتي در سير تاريخ اروپا اثر گذاشت. مثلا در سال‌هاي پاياني قرن هجدهم، يعني دوراني كه پيامدهاي انقلاب صنعتي زندگي كارگران را دگرگون كرده و بخش بزرگي از آنها را به فقر و فلاكت انداخته بود، اين سيب‌زميني بود كه در نقش عامل ثبات‌بخش اجتماعي عمل كرد. به قول ردكليف سالامن «استفاده از سيب‌زميني؛ حقيقتا كارگران را قادر كرد با پايين‌ترين دستمزدهاي ممكن زنده بمانند. اين امر را كه انگلستان در نخستين دهه‌هاي سده نوزدهم از چنين بلوافكني خشونت‌آميزي قسر دررفت، بايد تا حد زيادي به حساب سيب‌زميني گذاشت». اين را هم همين‌جا اضافه كنم كه ردكليف سالامن نويسنده كتابي است با عنوان جالب «تاريخ و تاثير اجتماعي سيب‌زميني» و ادوارد تامپسون از او با لقب مورخ سيب‌زميني ياد مي‌كند. اما سيب‌زميني زمان قاجارها به كشور ما هم وارد شد. نخستين بار يك انگليسي مقداري بذر و محصول سيب‌زميني به فتحعلي‌شاه هديه كرد. اما گويا برنامه‌ريزي جدي براي كشت گسترده سيب‌زميني در دوره ناصرالدين‌شاه آغاز شد و دولت ايران به اميد مقابله با قحطي‌هاي احتمالي، مردم را به كشت آن تشويق و ترغيب كرد. اما باز حدود پنج دهه طول كشيد تا مردم ما اين محصول جديد را پذيرفتند و جايي مهم در غذاي خود به آن اختصاص دادند.