دراگ، در 365 روز 42 ميليون سال عمر را بر باد داد

بنفشه سام گيس

گزارش جهاني دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد UNODC هر سال نگران‌‌كننده‌تر مي‌شود؛ اعداد بزرگ‌تر از تعداد مصرف‌كنندگان مخدرها و محرك‌ها و روانگردان‌ها، تغييرات پيچيده‌تر الگوي مصرف، اسم‌هاي ناشناخته‌تر از تركيبات تجزيه‌ناپذير محرك و روانگردان با قدرت تخريبي قوي‌تر، مرگ‌هاي زودرس‌تر و بيشتر به دليل بالاتر رفتن حجم سم، عجايب موجود در بازار عرضه و تقاضا.... حاصل تلاش شبانه‌روزي و بي‌وقفه اتاق فكر كارتل‌هاي جهاني مواد مخدر، به دو نتيجه مشخص منجر مي‌شود؛ اجبار دولت‌ها به صرف هزينه‌هاي تصاعدي براي مقابله با ترفند‌هاي پيچيده مافياي مواد مخدر كه با درنظر گرفتن هوشمندي اين شبكه هزار لايه، يك نبرد بدون برد است و از دست رفتن سرمايه‌هاي انساني كشورها به دليل جاذبه‌هاي غيرقابل انكار بازار عرضه. در گزارش 2018 UNODC، سرفصل‌هاي ارايه شده، همچون گزارش‌هاي پيشين، بر هشدار درباره ميزان كشفيات، كشت خشخاش، غالب‌ترين الگوهاي مصرف و پرشمارترين آسيب‌هاي جسمي ناشي از اعتياد متمركز است اما از داستان اعتياد و تجارت مواد مخدر، نمي‌توان انتظار تابلوي متفاوت داشت مگر آنكه جزييات مرتبط با اقتصاد پرلايه‌ترين جرم سازمان‌يافته جهان را زير ذره‌بين ببريم كه آن زمان، پاي تغيير شكل يا الحاق برخي مناسبات از جمله؛ تغذيه گروه‌هاي افراطي و تروريستي از گردش مالي 2000 ميليارد دلاري قاچاق مواد مخدر به ازاي تامين امنيت توليد و قاچاق و توزيع و هدفگذاري مافياي منطقه‌اي براي خودكفايي در فرآوري مخدرها، روانگردان‌ها يا محرك‌هاي بومي به دليل شدت يافتن عمليات برون‌مرزي مقابله با قاچاق مواد مخدر به ميان مي‌آيد.

كشفيات

بنا بر آنچه دستگاه‌هاي مقابله از سراسر جهان به UNODC گزارش داده‌اند تا پايان سال 2017، 693 تن ترياك، 150 تن داروهاي اپيوييدي(مسكن‌ها و ضددردهاي مخدر) 103 تن هرويين، 87 تن مورفين و 10 تن داروي آرامبخش در دنيا كشف شده و در حالي كه بيشترين كشفيات مورفين و هرويين تا پايان 2017 و با حجم 81 درصدي از مجموع كشفيات جهاني مربوط به قاره آسيا و مسير بالكان بوده، قاره اروپا 13 درصد كشفيات، امريكا 5 درصد و آفريقا يك درصد كشفيات را به خود اختصاص داده‌اند كه علت اختلاف عددي ميزان كشفيات قاره آسيا و حوزه بالكان با ساير كشورها را بايد در همجواري كشورهاي آسيايي با قطب توليد ترياك، مورفين و هرويين جهان و انتخاب مسير بالكان به عنوان شاهراه اصلي ترانزيت هرويين افغانستان به اروپاي غربي جست‌وجو كرد. نكته نگران‌كننده در سرفصل كشفيات گزارش 2018 UNODC روند رو به رشد كشف محموله‌هاي آمفتامين، مت آمفتامين و اكستاسي طي بازه زماني 10 ساله 1998 تا پايان 2017 است. افزايش آمار كشفيات، آميزه‌اي از اميد و نااميدي است؛ افزايش كشفيات، تابع ناگزير افزايش توليد و افزايش تحركات شبكه قاچاق مواد مخدر است همچنين افزايش كشفيات، تابع ناگزير افزايش اقدامات مقابله دولت‌ها با قاچاق مواد مخدر است در حالي كه با توجه به اذعان دستگاه‌هاي پليسي در سراسر جهان بابت موفقيت حداكثري 30 درصدي براي كشف جرم بايد نمره بالاتر را به شبكه‌هاي قاچاق مواد مخدر داد كه پوياتر، سريع‌تر، هوشمندتر و موفق‌تر از دستگاه‌هاي پليسي حركت مي‌كنند. حالا وقتي UNODC گزارش مي‌دهد كه از سال 1998 تا پايان سال 2017 بيشترين ميزان كشفيات نه در گروه مخدرها و بر پايه ترياك بلكه در گروه مواد محرك از گروه آمفتامين‌ها ATS و بيشترين كشف از اين گروه مواد اعتيادآور در كل جهان مربوط به مت‌آمفتامين بوده، همين اشاره، صرف‌نظر از عدد كشفيات از اين بابت نگران‌كننده است كه محرك‌ها كه تاثيرات رواني آسيب‌زاتري دارند حالا در صدر تقاضاي جهاني قرار گرفته‌اند.

كشت خشخاش

افغانستان هنوز در توليد، فرآوري و توزيع مخدرهاي مشتق از ترياك در صدر توجهات شبكه‌هاي قاچاق مواد مخدر جهان قرار دارد. بنا بر ارقام ثبت شده در اين گزارش تا پايان سال 2017، 263 هزار هكتار زمين در افغانستان زير كشت خشخاش بوده و با وجود پيشرفت خشكسالي در اين كشور همچنان بيشترين وسعت زمين‌هاي زير كشت خشخاش در جنوب غرب و مركز؛ ولايات قندهار و هلمند و مناطق تحت نفوذ طالبان است. افغانستان با توليد 7790 تن ترياك تا پايان سال 2017 همچنان بيشترين سهم از بازار جهاني را در اختيار داردو UNODCدر گزارش خود اشاره دارد كه از اين ميزان ترياك توليد شده، 1225تا 1525 تن به صورت ترياك خشك در انبارها ذخيره شده تا به مشتريان عربي و آفريقايي عرضه شود و باقي توليد؛ بيش از 6 هزار تن ترياك به لابراتوارهاي توليد هرويين در افغانستان فرستاده شده تا براي استحصال 486 الي 736 تن هرويين صادراتي با خلوص بالا، فرآوري شود. با وجود آنكه گزارش 2018 UNODC تاييد مي‌كند كه تا پايان سال 2017، ميانمار(قطب مثلث طلايي) و مكزيك(توليد‌كننده سنتي ترياك در امريكاي جنوبي) هم با افزايش وسعت زمين‌هاي زير كشت خشخاش، جايگاه خود را ارتقا داده‌اند اما هنوز فاصله رقبا بسيار زياد و برگ برنده در اختيار شبكه توليد ترياك افغانستان است. بنا بر گزارش دفاتر منطقه‌اي مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد در آسيا، آسياي جنوب شرقي و امريكاي جنوبي، تا پايان سال 2017 ميلادي 37 هزار و 300 هكتار از زمين‌هاي ميانمار و 30 هزار و 600 هكتار از زمين‌هاي مكزيك زير كشت خشخاش رفته و در مجموع تا پايان سال 2017، در بيش از 330 هزار هكتار زمين در 3 كشور توليد‌كننده ترياك، خشخاش كشت شده است. افغانستان به تنهايي 90 درصد ترياك و هرويين جهان را توليد مي‌كند. بيش از 90 درصد هرويين بازار ايالات متحده امريكا از ترياك توليد شده در مكزيك استحصال مي‌شود و سهم ترياك ميانمار در بازار جهاني 25 درصد است. سابقه تاريخي ميانمار و مكزيك در توليد ترياك، حداقل دو قرن بيشتر از افغانستان است و در حالي كه جنوب شرق آسيا، چين و هنگ‌كنگ، بازارهاي اصلي ترياك و هرويين ميانمار محسوب مي‌شوند، توليد و تجارت ترياك در اقتصاد ميانمار، نقش مهمي ايفا مي‌كند چنانكه سود حاصل از تجارت سالانه بيش از 700 تن ترياك با ارزش بيش از 400 ميليون دلار براي اقتصاد اين كشور 17 برابر ارزش محصول برنج شاليزارهاي برمه است. سقوط برمه از رتبه اول توليد ترياك از نيمه دهه 90 ميلادي رقم خورد؛ وقتي كه شبكه باهوش قاچاق مواد مخدر در افغانستان، هزاران هكتار زمين را با بذر خشخاش اشباع كرد و در حالي كه ابتداي همين دهه، نيمي از بازار عرضه و تقاضاي مواد مخدر جهان با ترياك برمه پر شده بود، رقيب تازه نفس با محصولي مرغوب‌تر، كشاورزان ميانماري را واداشت كه تا پايان دهه 90 ميزان توليد ترياك را به يك سوم كاهش دهند. با اين حال هنوز هم ميانمار، پس از افغانستان، دومين توليدكننده ترياك جهان است اما اتفاق نگران‌كننده در مورد هر 3 كشور اين است كه تجارت ترياك، اگرچه هنوز هم بزرگ‌ترين منبع تغذيه مالي شبكه قاچاق مواد مخدر افغانستان، مكزيك و برمه محسوب مي‌شود اما اتاق فكر و سياست‌گذار خط توليد در هر 3 كشور، با انحراف نامحسوس از مسير توليد ترياك، رو به سمت تجارت چند وجهي آورده چنانكه امروز، افغانستان و برمه، بيش از آنكه به دليل خلوص ترياك‌شان، شهره بازار جرايم سازمان‌يافته باشند، افزايش توليد هرويين حتي به قيمت دورريز بالاي ترياك مورد استفاده براي تجزيه مورفين را در اولويت قرار داده‌اند علاوه بر آنكه به عنوان توليدكنندگان تازه نفس در حوزه آمفتامين‌ها، آن هم با جنس مرغوب شناخته مي‌شوند. مكزيك هم كه همچون كلمبيا، از دهه‌هاي گذشته پرچمدار توليد و تجارت غيرقانوني كوكايين بوده و هست و به نظر مي‌رسد، شدت يافتن اقدامات مقابله‌اي دولت‌ها با قاچاق ترياك در هر 3 كشور، نتيجه معكوس داشته و به بهره‌وري بيشتر شبكه قاچاق مواد مخدر از توليد پايه منجر شده است.

عرضه و تقاضاي جهاني

مسوولانUNODC از شواهد قطعي درباره تعداد مصرف‌كنندگان مخدرها، محرك‌ها، روانگردان‌ها و توهم‌زاها، تغيير الگوي مصرف جهاني و شيب تند تغيير ذائقه جوانان اروپا به سمت هرويين و مت‌آمفتامين بسيار نگران هستند. اين شواهد، تاييد مي‌كند كه اقدامات مقابله با قاچاق مواد مخدر در سراسر جهان، تاثير چنداني در كاهش تعداد مصرف‌كنندگان يا شدت اعتياد نداشته و اتفاقا، آمارها مويد تغيير چهره بيماري اعتياد از يك درد كم‌عارضه به يك بحران ملي و بين‌المللي، نه‌تنها نسبت به سال پيش از اين گزارش بلكه در دهه منتهي به اين گزارش هم افزايش قابل توجهي داشته است. چنانكه تا پايان سال 2017 تعداد مصرف‌كنندگان تمام انواع مواد اعتيادآور 271 ميليون نفر (5.5 درصد جمعيت جهان) گزارش شده كه از اين تعداد، بيش از 128 ميليون نفر، مصرف‌كننده مخدرهاي بر پايه ترياك و آمفتامين‌ها بوده‌اند و آنچه باعث نگراني مجامع جهاني رصد وضعيت مصرف مواد مخدر است در صعود همين اعداد نهفته چراكه تعداد مصرف‌كنندگان مخدرهاي بر پايه ترياك و آمفتامين‌ها، فقط در فاصله 365 روز، بيش از 34 ميليون نفر افزايش يافته آن هم در حالي كه تمام مصرف‌كنندگان در هر دو سال، جمعيت 15 تا 64 ساله و افراد در سن توليد و اشتغال و كارآفريني هستند. افزايش مصرف تزريقي مواد مخدر كه بايد به عنوان چالش جدي در مقابل سياست جهاني كنترل عفونت‌هاي قابل انتقال از طريق سرنگ مشترك تلقي شود هم، رو به افزايش و بسيار نگران‌كننده است چراكه در گزارش 2016 UNODC تعداد مصرف‌كنندگان تزريقي مواد مخدر در جهان 10 ميليون و 600 هزار نفر بوده اما تا پايان سال 2017 اين عدد به 11 ميليون و 300 هزار نفر افزايش يافته است. مصرف همزمان چند ماده اعتيادآور؛ مخدر، توهم‌زا، روانگردان، داروها و محرك‌ها، نگراني ديگري است كه سران مجامع بين‌المللي سياست‌گذاري كنترل اعتياد، در مقابل آن منفعل شده‌اند. گزارش UNODC نشان مي‌دهد كه اغلب مصرف‌كنندگان انواع مواد اعتيادآور در جهان، گرفتار الگوي چند مصرفي Poly Drug Use هستند كه اين اتفاق مي‌تواند تخريب اعتياد را سرعت و شدت بخشد. بنا بر آمار ثبت شده در گزارش اين نهاد بين‌المللي، تا پايان سال 2017، 188 ميليون نفر حشيش، 53 ميليون نفر مخدرهاي مشتق از ترياك، 29 ميليون نفر مت‌آمفتامين، 21 ميليون نفر اكستاسي و 18 ميليون نفر كوكايين مصرف كرده‌اند در حالي كه هيچ يك از اين افراد، مصرف واحد نداشته بلكه مصرف‌كننده همزمان چند ماده اعتيادآور بوده‌اند. گزارش UNODC شيوع سالانه مصرف مواد مخدر در قاره اروپا را 7 دهم درصد تخمين زده كه با فرض خوش‌بينانه ثابت ماندن اين برآورد، سالانه حداقل 5 ميليون نفر به جمعيت معتادان قاره 740 ميليون نفري اروپا اضافه مي‌شود ضمن آنكه اين ميزان شيوع، يك توجيه منطقي درباره علت تحركات رو به افزايش شبكه توليد و قاچاق مواد مخدر افغانستان و شيب افزايش حجم ترياك سرازير شده به لابراتوارهاي توليد هرويين اين كشور به دست مي‌دهد. نكته جديد در گزارش 2018 UNODC اما، شيوع مصرف روانگردان‌ها و مخدرهاي سنگين بومي در برخي مناطق جهان است. اگر تا به حال، افزايش اقبال قاره امريكا به مصرف تفنني كوكايين، يك نگراني جدي براي نيمكره غربي بود، حالا از شيوع دوباره مصرف هرويين لهستاني polish heroin در اروپاي شرقي و مركزي خبر مي‌رسد و نگراني سران UNODC از بازگشت دوباره هرويين لهستاني به بازار عرضه و تقاضاي 300 ميليون نفري اروپاي شرقي و مركزي، از اين بابت است كه در حال حاضر، شيوع مصرف هرويين در اروپاي شرقي، يك دهم درصد اما شيوع مصرف هرويين لهستاني در كشورهاي اين حوزه، يك درصد گزارش شده است. مسوولان UNODC ابتداي هزاره سوم هم نگراني از شيوع مصرف مخدرهاي سنگين بومي را تجربه كرده بودند؛ وقتي در سال‌هاي 2001 و 2002 و به دنبال اوج كنترل‌هاي مرزي دولت روسيه در مقابل ورود هرويين افغانستان از كشورهاي آسياي ميانه، هرويين روسي (دزومورفين با نام خياباني كروكوديل) جايگزين هرويين افغانستان شد و استقبال گسترده از جايگزين هرويين افغانستاني به دليل قدرت تخريب سريع و شديد اين مخدر سنگين، باعث شد مجامع بين‌المللي به تمام كشورها توصيه كنند كه براي جلوگيري از لانه‌گزيني اين ماده مخدر، كنترل‌ها در مبادي ورودي و عمليات مقابله با باندهاي قاچاق مواد مخدر تشديد شود. كروكوديل كه هنوز هم يك بحران جدي براي دولت ولاديمير پوتين است، از تركيب كديين، يد و فسفر قرمز و برخي مواد شيميايي(براي قوت بخشيدن خاصيت تخديري اين ماده مخدر با قدرت تخريب 15 بار بيشتر از مورفين) به عمل مي‌آيد و به صورت تزريقي مصرف مي‌شود كه مرگ مصرف‌كننده، حداكثر 3 سال پس از اولين تزريق، به دليل پخش شدن سم در كل بدن و عفونت‌هاي ناشي از تزريق فرا مي‌رسد. قيمت هر وعده كروكوديل، امروز در روسيه از قيمت يك قوطي آبجو هم ارزان‌تر است و به همين دليل، بين معتادان مخدر در اين كشور بسيار محبوبيت دارد. در حالي كه امروز حدود 250 هزار نفر در روسيه معتاد به كروكوديل هستند و سالانه 30 هزار نفر بر اثر مصرف اين ماده مخدر در روسيه مي‌ميرند، شيوع مصرف كروكوديل در آلمان، جمهوري چك، اوكراين، فرانسه، بلژيك، سوئد و نروژ هم گزارش شده و دولت روسيه هم از ابتداي 2012 اقدامات سخت‌گيرانه‌تري براي مقابله با نشت داروهاي حاوي كديين؛ به عنوان ماده موثره كروكوديل آغاز كرده است. حالا شيوع دوباره مصرف هرويين لهستاني در اروپاي شرقي، پس از دو دهه و توسعه بازار عرضه و تقاضاي بومي اين ماده روانگردان در كشورهاي بلوك شرق؛ لهستان، مجارستان، روماني، جمهوري چك، اسلوواكي، بلغارستان و روسيه، به يك بحران جدي تبديل شده است. ماده موثره هرويين لهستاني(كه به دليل تمركز قطب توليد آن در ورشو، به اين نام موسوم شده اما در گويش معتادان اروپاي شرقي به COMPOTE يا KOMPOT هم معروف است) عصاره مايع و خشك خشخاش POPPY STRAW است كه در تركيب با هرويين با خلوص بالا، مورفين و كديين ساخته مي‌شود.

بار مالي اعتياد براي جهان

UNODCدر گزارش 2018 خود هشدار مي‌دهد كه در اثر مصرف مواد مخدر در طول سال2017 ، 585 هزار نفر جان خود را از دست داده اند و 42 ميليون سال عمر، تلف شده است. مرگ بر اثر اوردوز در امريكاي شمالي، فقط طي 4 سال (2013 تا پايان 2017) 2 برابر شده و تعداد موارد مثبت اچ‌آي‌وي ايدز بين معتادان تزريقي در برخي كشورهاي اروپاي غربي(مثل يونان) و اروپاي شرقي(مثل روماني) با وجود ارايه خدمات پيشگيرانه و كاهش آسيب اعتياد، دوباره رو به افزايش است و آخرين گزارش UNODC اعلام مي‌كند كه از جمع 11 ميليون و 300 هزار نفري معتادان تزريقي در سراسر جهان، يك ميليون و 400 هزار معتاد تزريقي آلوده به اچ‌آي‌وي، يك ميليون و 200 هزار نفر آلوده به اچ‌آي‌وي و هپاتيت C و 5 ميليون و 600 هزار نفر آلوده به هپاتيت C هستند علاوه بر اينكه تمام معتادان تزريقي، بيش از ساير معتادان در معرض اوردوز قرار دارند.

پايان

گزارش‌هاي سالانه UNODC ، آميزه اي از اعداد و اطلاعات تلخ است . واقعيت اعتياد و تجارت مواد مخدر همين است . تجارت موادمخدر مانند تارهاي فرش در پود اقتصاد جهان تنيده شده و جزء جدايي‌ناپذير آن است . در اين ميان ، حيف جان‌هايي كه در اين استثمار تبعيض آميز ، نفس آخر را مي‌كشند .

نماينده UNODC در پاسخ به «اعتماد» : هيچ كشوري در جهان، عاري از مواد مخدر نيست

گزارش 2018 دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل، 5 تير ماه توسط الكساندر فدولوف؛ نماينده مقيم UNODC در تهران ارايه شد. در حاشيه رونمايي از اين گزارش، فدولوف به پرسش‌هاي «اعتماد» درباره علت گرايش بالاي جوانان اروپايي به ترياك و هرويين افغانستان با وجود سهولت دسترسي به كوكايين امريكاي لاتين به دليل كوتاهي مسير ترانزيت و ارزاني قيمت و ناركوتروريسم و احتمال ورود كارتل‌هاي مواد مخدر به بازارهاي بزرگ اقتصادي همچون بازار نفت پاسخ داد. «روند مصرف، توسط كشورها به ما گزارش مي‌شود و نمي‌توان با قطعيت گفت كه در يك كشور، بازار كدام ماده مخدر رونق بيشتري دارد اما اين درست است كه كوكايين امريكاي لاتين براي قاچاق به اروپا، فقط يك مسير دريايي از سمت اسپانيا و پرتغال پيش رو دارد و نقل و انتقال هم از همين مسير دريايي و با قايق‌هاي كوچك صورت مي‌گيرد و قاچاقچيان، محموله‌هاي ترانزيت را در آب‌هاي بين‌المللي مبادله مي‌كنند و غير از اين، مرزي در كار نيست. مگر آنكه به ندرت، مسير ترانزيت تغيير كرده و محموله‌ها، ابتدا به آفريقا منتقل شود و سپس از اين مسير و از طريق چمدان مسافر و بارهاي زميني به اروپا برسد در حالي كه هرويين افغانستان براي رسيدن به اروپا، مسير بسيار طولاني را پشت سر مي‌گذارد. هرويين افغانستان براي رسيدن به اروپا بايد از مرز ايران رد شود كه نيروي انتظامي ايران، از قوي‌ترين و كارآمدترين نيروهاي مقابله در دنياست. پس از آن هم بايد از طريق تركيه و كشورهاي حوزه بالكان به بازار اروپا برسد كه پيچيدگي اين مسير، نسبت به مسير ترانزيت كوكايين، بسيار بيشتر است. به هر حال، گزارش مركز مونيتورينگ اعتياد و مصرف مواد مخدر اروپا EMCDDA حكايت از آن دارد كه پرمصرف‌ترين مواد مخدر در اروپاي غربي، ترياك و هرويين است. مصرف مواد مخدر هم صرفا تابع يك المان نيست كه بگوييم وجود يك نماد خاص باعث قاچاق و شيوع مصرف يك ماده مخدر در يك كشور مي‌شود. به عنوان مثال، ايالات متحده امريكا، با وجود داشتن قوي‌ترين ساختار نظامي و اطلاعاتي، با بحران ترانزيت حجم بالاي مواد مخدر مواجه است و حتي تنوع الگوي مصرف هم در اين كشور رو به افزايش است. امروز، هيچ كشوري در جهان عاري از مشكل مواد مخدر نيست و امروز، يك شيوه خاص، قادر به كنترل مصرف مواد مخدر نخواهد بود. هر كشور و حتي هر منطقه از هر كشور، الگوي مصرف متفاوت دارد و بنابراين، مشكلات هر كشور در زمينه شيوع مصرف مواد مخدر، منحصر به فرد است. البته تا امروز گزارشي در مورد ورود كارتل‌هاي مواد مخدر به بازارهاي بزرگ اقتصادي مثل بازار نفت نشنيده‌ام و نمي‌توانم به اين سوال از جايگاه نماينده دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد پاسخ بدهم اما در بخش‌هايي از گزارش 2018 روند جهاني مصرف مواد مخدر، موضوع ناركوتروريسم هم مورد توجه قرار گرفته كه البته اطلاعات در اين زمينه هم، مربوط به گزارش‌هاي دريافتي از كشورهاست. اما بي‌ترديد، پولي كه از قاچاق مواد مخدر به دست مي‌آيد، پول غيرقانوني است و اين پول مي‌تواند به دست مجرمان و گروه‌هاي فعال در فعاليت‌هاي غيرقانوني منجر به تروريسم يا فعاليت‌هاي تروريستي برسد.