برخورد عجولانه وزير بهداشت با يك معضل قديمي
مافياي دارو و سكوت سي ساله
بنفشه سام‌گيس| وزير بهداشت مي‌خواهد سنت جديدي در حياتي‌ترين زيرمجموعه وزارت بهداشت پايه‌گذاري كند؛ جدا كردن رديف بودجه داروي دانشگاه‌ها از باقي اعتبارات سازمان غذا و دارو. سعيد نمكي در طول 7 ماه گذشته كه بر مسند وزارت نشسته، دست به اقداماتي زده كه در وزارت بهداشت سابقه نداشته؛ ايجاد قرارگاه دارو و تجهيزات پزشكي با وجود تشكيلات عريض سازمان غذا و دارو، عزل و نصب‌هاي متعدد معاونان و انتصاب مجدد معاونان عزل شده در پست‌هاي جديد. روز پنجشنبه هم در جمع معاونان غذا و داروي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور، علت عزل دو رييس وقت سازمان غذا و دارو طي 7 ماه وزارت را به ناديده گرفتن الزامات زمانبندي براي اجراي بايدهاي تعيين شده ربط داد و در حالي كه تلاش مي‌كرد براي معاونان معزول خود برائت بخرد، گفت: «امكان دارد از خود بپرسيد من چه وزيري هستم كه پي در پي معاون عوض مي‌كنم؟ جوابش اين است؛ عزيزان من با كسي رودربايستي ندارم. درباره مصالح مردم با كسي رودربايستي ندارم. مهدي پيرصالحي (رييس پيشين سازمان غذا و دارو و منصوب شده توسط وزير) اگرچه از معاونان پاكدست بنده بود اما من بارها از وي خواستم منطبق با زمانبندي‌هاي ما حركت كند. ما واقعا هيچ فرصت اضافه‌اي نداريم. اجرا نشد و من هم بدون شك با هيچ احدالناسي در اين مهم شوخي ندارم. مي‌توانيد بپرسيد شما كه اينقدر دعوي شفافيت داريد؟ چه كرديد يا چه گام‌هايي مي‌توانيد برداريد؟ در سازمان غذا و دارو اتفاقات مثبت زياد افتاده و ما نبايد اجازه بدهيم چند فرد حيثيت جامعه داروسازي كشور را زير سوال ببرند. يكي از معضلات بزرگ سازمان غذا و دارو در سال‌هاي پيش عدم شفافيت بوده است. ما فرياد مي‌زنيم و گويا برداشت مي‌كنند ما با شخص خاصي خصومت داريم. كسي حق ندارد با پيشداوري پا در اين سازمان بگذارد. گفته‌ام كه كسي حق ندارد به پر و پاي كسي بپيچد كه مي‌خواهد درست كار كند، حتي اگر فرد مذكور تخلفاتي در گذشته داشته باشد. اما من عمق مطلب را نمي‌دانستم. يك روز از پيرصالحي شكوه‌اي در باب تخصيص ارز داشتم. بنابراين جلسه‌اي با حضور اسحاق جهانگيري، رييس‌كل بانك مركزي و پيرصالحي گذاشتيم. از پيرصالحي پرسيديم چقدر ارز گرفتيد؟ مقداري را اذعان كردند. اما رييس كل بانك مركزي طبق صورت‌حساب‌ها مبلغ ديگري را اعلام كرد. اختلاف رقم هم يك قران دو قران نبود؛ من كه ذهنم در سازمان برنامه و بودجه با ارقام شكل گرفته، اولين بار به شدت كم آوردم. گفتم شما براي من در حضور معاون اول رييس‌جمهوري حيثيت نگذاشتيد. پيرصالحي گفت كسي به من اطلاعات نمي‌دهد. پرسيدم سامانه سازمان براي چه كاري است؟ پيرصالحي گفت من اطلاعاتم را از بانك مركزي تغذيه مي‌كنم و اطلاعات بانك مركزي هم براي من بيات است. تازه حساسيت‌هاي من بيشتر شد كه چه اتفاقي افتاده است.كمي بيشتر ورود كردم و از رييس سابق سازمان و غذا و دارو (غلامرضا اصغري كه با حكم وزير از سمت خود بركنار شد اما پس از مدتي، با حكم نمكي به عنوان يكي از اعضاي قرارگاه دارو و تجهيزات پزشكي منصوب شد) شروع كردم. پرسيدم شما از سامانه تيتك (ttac سامانه رهگيري، رديابي و كنترل اصالت فرآورده‌هاي سلامت محور سازمان غذا و دارو) اطلاع داريد؟ گفت من شناسه اين سامانه را در اختيار ندارم و اين شناسه فقط دست يكي، دو نفر است. گفتم پس سازمان غذا و دارو را بايد تعطيل كنيد. چرا سازماني كه رييس آن دسترسي به اطلاعات ندارد بايد باز باشد ؟پس از بي‌اطلاعي اصغري، در سازمان جلسه‌اي تشكيل داديم و به بحث نشستيم. پرسيدم چقدر موجودي دارو در انبار داريم؟ گفتند نمي‌دانيم. گفتم چقدر در انبارهاي پخش داريد؟ گفتند نمي‌دانيم. گفتم چقدر فعل و انفعالات ارزي داريد؟ گفتند نمي‌دانيم. گفتم پس چه چيزي را مي‌دانيد؟ اين افرادي كه اسم مي‌برم در پاكدستي‌شان ذره‌اي شك ندارم اما مديري كه با من كار مي‌كند بايد صلابت داشته باشد. راز سر به مهر و اطلاعات سازمان غذا و دارو، كليدش تنها در دست يكي - دو نفر بود. من آنجا احساس كردم كه نخواهم توانست مسوولي بچينم و اطمينان داشته باشم كه كار پيش برود. بايد ورود مي‌كردم و با اتكا به بدنه پاكيزه سازمان غذا و دارو، تعدادي پرونده تشكيل شد. مطلب را بيشتر باز نمي‌كنم ولي مطمئن باشيد كه اين قضايا در حال رسيدگي است. كل بدنه نظام الان پشت ماست و فكر نكنيد كسي در مقامات امنيتي و قضايي پيدا شود كه بخواهد ما را منع كند. خوشبختانه با اذن رهبر انقلاب و دستور صريح رييس‌جمهوري، ما بايد در خارج يا داخل وزارت بهداشت، با موريانه فساد مبارزه كنيم. چند نفر هم در اين زمينه دستگير شده‌اند و اعترافاتي كرده‌اند كه واقعا گفتنش هم تلخ است.»
وزير بهداشت به دنبال اين توضيحات اعلام كرد كه مي‌خواهد با ابلاغيه‌اي در بودجه 99 و خطاب به سازمان برنامه و بودجه و دانشگاه‌هاي علوم پزشكي، رديف اعتبارات «دوا» را از ساير رديف‌هاي سازمان غذا و دارو جدا كند. اينكه نوآوري‌هاي مديريتي وزير بهداشت مي‌تواند كابينه سيزدهم و رييس‌جمهوري آينده را با چالش جدي در ادغام مجدد اين اعتبارات و يك كاسه كردن يارانه استراتژيك‌ترين توليدات و واردات كشور مواجه كند يك سوي قضيه است، مهم آنكه تا پايان وزارت نمكي كمتر از دو سال باقي مانده و اگر وزراي بهداشت پيشين، انسجام اعتبارات تخصيص يافته به دارو و تجهيزات پزشكي را دست‌نخورده باقي مي‌گذاشتند، علت اين اتفاق ناشي از دانش قليل آنها در حوزه دارو نبود بلكه اتفاقا مي‌خواستند از ريشه‌دارتر شدن فساد در حوزه دارو جلوگيري كنند.
بنا بر اعلام رييس سابق سازمان غذا و دارو، گردش مالي صنعت دارو، تجهيزات پزشكي، محصولات آرايشي و بهداشتي و مكمل‌هاي تغذيه‌اي در سال مالي 96، ٢٠ ميليارد دلار بود كه سهم دارو و تجهيزات پزشكي از اين مجموعه، 7 ميليارد دلار (بيش از 29 هزار ميليارد تومان) برآورد شد. پس از ارديبهشت 97 و به دنبال خروج يك جانبه رييس‌جمهوري امريكا از معاهده بين‌المللي برجام، شدت يافتن تحريم‌ها، قطع پيدا و پنهان همكاري توليدكنندگان اروپايي با واردكنندگان ايراني، گرا‌ن‌تر شدن قيمت داروي وارداتي به دليل غيرممكن شدن انتقالات بانكي و طولاني‌تر شدن مسير واردات دارو، الزام دولت به توسعه خودكفايي دارويي و تقويت صنعت دارو براي جبران كمبودهاي وارداتي، مقرر شد كه ظرفيت‌هاي فراموش شده توليد فعال شود بنابراين، ميزان توليد كه تا پيش از اين، در قالب ظرفيت اسمي 97 درصد، پاسخگوي نياز داخلي بود، از ماه دوم 97، بايد در مرحله عمل هم به همين عدد مي‌رسيد وگرنه دست بيماران، حتي از داروي ايراني هم خالي مي‌ماند. مصداق اين ادعا، تحرك نه‌چندان يكدست صنعت دارو در نيمه دوم سال گذشته بود كه توليدكنندگاني كه هشدارها و عواقب پس از خروج ترامپ از معاهده برجام و بازگشت تحريم‌هاي اقتصادي عليه ايران را جدي نگرفته بودند، نيمه خالي شدن قفسه‌هاي داروخانه‌ها از داروهاي نه چندان حياتي ممهور به «ساخت ايران» را در پاييز و زمستان 97 رقم زدند تا آنكه رييس وقت سازمان غذا و دارو، با هشدار به اجراي تهديدها درباره توليدكنندگاني كه «در اين شرايط دشوار» همراهي نمي‌كنند، ظرفيت كسل توليد داخل را از خواب پراند تا كل صنعت - با وجود نابرابري جدي هزينه‌ها و درآمدها و افت جدي نقدينگي - براي تامين نياز داخلي كه تا پيش از ارديبهشت 97 از خوراك خارجي به عنوان مكمل استفاده مي‌كرد، برپا شود.
حالا وزير بهداشت مي‌گويد كه مي‌خواهد اعتبارات «دوا» و تخصيص دانشگاه‌هاي علوم پزشكي را از اعتبارات ساير بخش‌هاي سازمان غذا و دارو جدا كند. كل شبكه دارويي كشور؛ نياز سنجي، توليد و توزيع، به دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور واگذار شده و اگرچه معاونان غذا و داروي دانشگاه‌ها، مرئوس سازمان غذا و دارو هستند اما اين خودمختاري منطقه‌اي در كل استان‌ها وجود دارد كه حتي كمبودهاي دارويي از طريق معاونت‌هاي غذا و داروي استاني برآورد و اعلام شود. به نظر مي‌رسد كه تصميم وزير براي تفكيك اعتبارات دارو از باقي رديف‌هاي بودجه سازمان غذا و دارو، بدون مشورت با كارشناسان حوزه دارو و اقتصاد اتخاذ شده چون در اخباري كه روز گذشته خبرگزاري‌ها منتشر كردند، وزير بهداشت در جلسه با معاونان غذا و داروي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور، متكلم وحده بوده و هيچ نظر موافق يا مخالفي به دنبال اظهارات وزير منتشر نشده است. آشنايي وزير بهداشت با زير و بم كالاي استراتژيك كشور به دليل تحصيلات دانشگاهي و تخصص داروسازي، نمي‌تواند دليل مناسبي براي انحصار سياستگذاري‌ها در اين عرصه باشد. «دارو»، مجموعه كلاني متشكل از اعتبار و صنعت و تجارت است كه هر كدام هم عرصه بسياري مناسبي براي فساد و رانت است. جدا كردن حجم بسيار ناچيز تجهيزات پزشكي و تفكيك اعتبارات اين دو حوزه كه از نظر ريالي با يكديگر قابل قياس نيستند، دقيقا، دامن زدن به فساد و رانت است چون ايجاد انحصار و يك فضاي فنس‌كشي دور 30 هزار ميليارد تومان گردش مالي دارو، بعه معناي قرار دادن يك ظرف بزرگ عسل در هواي آزاد است. واقعا در چنين شرايطي مي‌توان با يك تركه نحيف آلبالو، خرس و مگس و زنبور و پشه را از هجوم به خوان گشاده عسل دور نگه داشت؟
سعيد نمكي، وزير بهداشت، روز پنجشنبه به سوالات «اعتماد» هم درباره تخلفات حوزه دارو پاسخ داد.
شما اين چند وقت در مورد فساد در حوزه دارو صحبت كرده و چند هفته قبل هم اين مساله را در فراكسيون ولايي‌هاي مجلس مطرح كرديد، چرا باوجود آنكه به قول خودتان سابقه 30 ساله در نظام سلامت داريد، برخلاف خيلي از مديران‌مان كه معمولا گزارش‌ها و هشدارهايي از تريبون رسانه مي‌دهند، در اين مدت اين هشدارها را در مورد فساد در حوزه دارو مطرح نكرديد؟
من اين كار را بارها انجام دادم، منتها چون بنا بر اين ندارم كه در جمهوري اسلامي باعث تشتت و به‌هم ريختگي اذهان عمومي شوم، از مسيرهاي مختلف، مستندات زيادي را به صورت كتبي و محرمانه و غيرمحرمانه پيگيري كردم و بعضا هم به‌سرانجام رسيد. زماني كه در سازمان برنامه و بودجه بودم حركت‌هايي را شروع و بسياري از اين مستندات را مدون كردم و البته مواردي هم از دسترس ما خارج بود. البته اشكال ما، اشكال ساختاري است و اشكال فردي نيست. ساختار ما به‌گونه‌اي بود كه متاسفانه رديابي همه موارد در اين ساختار ميسر نبود اما من از روزي كه به وزارت بهداشت آمدم، در حال شفاف‌سازي اين ساختار هستم و اميدوارم تا دو ماه آينده هيچ حركت غيرشفاف در وزارت بهداشت، چه در حوزه غذا و دارو و چه در حوزه درمان، نداشته باشيم.
واقعا فكر مي‌كنيد، مي‌توانيد در مقابل مافياي دارو ايستادگي كنيد؟
معتقدم كه چون خداوند همواره حامي حق و حقيقت است، من براي چيزي به عنوان مافيا، هيچ اصالتي قائل نيستم. مافيا اگر شكل گرفته به دليل بي‌عرضگي ماست. اگر بخش‌هاي متعددي كه تابع شفافيت و پيگير شفافيت هستند، چه در درون رسانه و چه در درون نظام، حركت منسجم داشته باشند، من هيچ قدرتي به نام مافيا نمي‌شناسم و برايش اصالتي قائل نيستم و معتقدم اين بحث را زياد از حد بزرگ كرديم، در حالي كه چيزي به نام مافيا اصالت ندارد.
وجود ندارد يا اصالت ندارد؟
اگر هم وجود دارد به دليل اين بوده ما كه تابع شفافيت هستيم، همديگر را به خوبي حمايت نكرديم. اگر ما كه تابع شفافيت هستيم و نمي‌ترسيم و خدا را ناظر بر اعمال‌مان مي‌دانيم و حامي حركت‌هاي درست هستيم، با هم همدست و يكدل باشيم، اصالت آن‌طرف (سمت متخلف) به‌شدت آسيب‌پذير است و حاكميت آن انديشه هم نمي‌تواند در جامعه رشد كند. معتقدم كه تا امروز هم راه زيادي رفتيم و براي شفاف‌سازي، چه در سازمان غذا و دارو و چه در بقيه بخش‌هاي وزارت بهداشت، كار مي‌كنيم. من از روزي كه به وزارت بهداشت آمدم، شفاف‌سازي را شروع كردم و خوشبختانه راه زيادي رفته‌ايم و تا دو ماه آينده، هر حركتي در وزارت بهداشت، در يك اتاق شيشه‌اي براي همه رسانه‌ها و مردم قابل رصد خواهد بود.