ارجحيت اصالت بر ...
احمد مسجدجامعي
آثار پيشين سازمان زيباسازي شهرداري تهران كه در سال‌هاي
گذشته نوشته‌شده و درباره ميدان حسن آباد سخن گفته است، به مجسمه مفقودشده ملك‌المتكلمين روحاني و سخنور مشهور دوره جنبش مشروطيت نيز اشاره دارد. اين مجسمه سال‌ها پيش از انقلاب توسط استاد صديقي ساخته و در ميدان حسن‌آباد نصب شد اما در همان سال‌هاي پيش از انقلاب آن را از ميدان حسن‌آباد برداشته و به پارك شهر انتقال دادند. در خصوص انتقال مجسمه اين مبارز مشروطه‌خواه، كه در دوره استبداد صغير به دستور محمدعلي شاه به قتل رسيد، به محلي كه چندان در معرض ديد عموم نبود مردم چنين تحليل كردند كه آن رژيم به‌طور كلي نمي‌خواهد بر شخصيت‌هاي روحاني تاكيد كند؛ به ويژه كه شخصيت ملك‌المتكلمين در تاريخ معاصر با جنبه‌هاي مبارزاتي و آزادي‌خواهانه شناخته مي‌شود. اما اين انتقال باعث نشد جايگاه اين مبارز در افكار عمومي تنزل يابد، بر عكس آنجا به پاتوقي براي قرارهاي طرفداران نهضت اسلامي تبديل شد. متاسفانه بعد از سال‌هاي اوليه انقلاب نيز اين مجسمه از جاي خود برداشته و مفقود شد؛ به‌گونه‌اي كه هم‌اكنون كسي از آن خبري ندارد. اما درباره آرامگاه ملك بايد گفت فرآيند تعمير و مرمت و بازسازي آن در دوره مديريت پيشين شهرداري آغاز و جلساتي ميان شهرداري، وزارت مسكن و وراث قانوني برگزار شد و من درباره نحوه تعمير و مرمت ديدگاهي متفاوت از دوستان داشتم. به واقع تذكر من درباره شيوه مرمت و بازسازي بود و نه اصل آن. مي‌دانيم كه بر آرامگاه ملك آيه مشهوري از كلام الهي حك شده است كه نوشته آن آيه به ويژه در آن سال‌ها نشانگر باورمندي صاحبان آن است. به علاوه ذيل آن آيه تنها نام همسر ملك آمده است و اضافه كردن نام‌هاي جديد، خارج از عرف تعمير و مرمت بوده كه من موافق آن نبودم؛ از اين رو ترجيح مي‌دادم همان لوح آسيب ديده قديمي باقي بماند و مجددا در بنا به كار گرفته شود. موضوع ديگر آنكه فرزند ملك‌المتكلمين، كه قبر او در سرداب قرار داشت، وصيت كرده بود پيكرش به عتبات عاليات برده و در آنجا دفن شود و به‌همين جهت آرامگاهي موقت براي ايشان ساخته شد. در اين مورد نيز معتقد بودم اين قبر به همان سبك و در همان جا بازسازي شود به همان نحوي كه نشان‌دهنده موقت بودن آن باشد؛ هرچند حالا ديگر بعد از آن همه سال موضوع انتقال منتفي است.
بالاخره نوه محترم ايشان كه چهره‌اي شناخته‌شده هستند و دوره تدريس خود را در سال‌هاي پس از انقلاب در گروه تاريخ دانشگاه تهران به پايان رساندند در همه اين مدت پيگير امور مربوط به آرامگاه پدربزرگ‌شان بودند. با اين توضيحات مشخص مي‌شود كه مقبره ملك‌المتكلمين يك اثر تاريخي است و همين امر باعث شد كه بگويم تاريخي ديدن و حفظ اصالت اثر مهم‌تر از زيباسازي صوري يك مكان با ارزش تاريخي است.