قرارداد 1907
مرتضي ميرحسيني
به تاريخ خودمان، سال 1286 در چنين روزي دولت‌هاي روسيه و انگليس عهدنامه‌اي را ميان خودشان امضا كردند كه رقابت استعماري آنها را در كشور ما به مسير ديگري مي‌انداخت. اين عهدنامه در سال 1907 ميلادي در سن‌پترزبورگ روسيه امضا شد و از اين رو گاهي آن را «معاهده سن‌پترزبورگ» و گاهي هم «قرارداد 1907» مي‌خوانند. آنها ايران را به سه ناحيه تقسيم كردند: نواحي جنوبي كشور ما سهم انگليسي‌ها شد، ايالت‌هاي شمالي به روس‌ها رسيد و ناحيه باريكي در مركز ايران، كمربند حايل و منطقه بي‌طرف نام گرفت. گويا پيشرفت‌هاي نظامي و افزايش نفوذ سياسي آلمان در آن سال‌ها، دولت‌هاي انگليس و روسيه را به هراس انداخته بود. تا پيش از آن بخشي از جامعه و بسياري از مردان سياست ما - از ساده‌نگري- انگليسي‌ها را دوست ايران و پشتيبان انقلاب مشروطه مي‌پنداشتند و از روزهاي تحصن در حياط سفارت آنها به نيكي ياد مي‌كردند. همان زمان برخي از نمايندگان مجلس عوام انگليس هم به امضاي چنين عهدنامه‌اي كه به قول خودشان توهين به ملتي قديمي و كشوري مستقل محسوب مي‌شد اعتراض كردند و همدستي با روسيه را ننگي بزرگ و فراموش‌نشدني خواندند كه حيثيت امپراتوري بريتانيا را لكه‌دار مي‌كند. اما براي ما كه پس از گذشت بيش از 110 سال، حوادث آن روزها را مرور مي‌كنيم و تصوير روشني از سال‌هاي پيش و پس از 1907 در ذهن داريم، امضاي اين معاهده و توافق روسيه و انگليس در تقسيم ايران چندان هم عجيب به نظر نمي‌رسد. انگليسي‌ها از همان دهه نخست عصر قاجار به اقتصاد و سياست كشور ما نفوذ كردند و بر آب‌ها و جزاير و ايالت‌هاي جنوب ايران چنگ انداختند. آنان بعد از استعمار هند، رفته‌رفته ايالت‌هاي جنوبي ما را هم زير نفوذ خود گرفتند و قاجارها را عملا تسليم خواسته‌هاي خودشان كردند. روس‌ها هم بعد از پيروزي در دو جنگ قفقاز و تحميل معاهدات گلستان و تركمانچاي، بخشي از خاك ايران را از سرزمين اصلي جدا كرده بودند. در همه سال‌هاي پس از آن، سايه امپراتوري روسيه بر چهار ايالت شمالي- خراسان و مازندران و گيلان و آذربايجان- سنگيني مي‌كرد و دست دخالت‌شان نيز هميشه به سوي تهران دراز بود. خلاصه اينكه ايران در آن مقطع از تاريخ خود، فقط در ظاهر و در مكاتبات رسمي كشوري مستقل شناخته مي‌شد، اما در دنياي واقعي از دو طرف زير فشار بود و در سيطره دو قدرت استعماري زمانه دست و پا مي‌زد. پس قرارداد 1907، نه اتفاقي عجيب كه فقط ثبت اين واقعيت‌ها روي كاغذ بود.