تغييرات اقليمي

براي مديريت ريسك سوانح ناشي از بارندگي‌ها آماده شويم

بارندگي‌هاي فروردين 98بعد از خشكيدگي شديد در 15 سال‌ گذشته و عملا بعد ازحدود 10 ماه بي باران در سال 97 رخ داد و موجب سيل‌هاي ويرانگري در شمال و جنوب كشور شد. كره زمين به ويژه در عرض‌هاي متوسط جغرافيايي به دليل تغييرات اقليمي دچار بارش‌هاي شديد‌تر و مكرر شده است. بارش‌هاي سنگين‌تر در ايران در سال‌هاي اخير به نسبت سه تا 5 دهه اخير شديدتر شده است. گرم شدن هوا در ايران در طي شصت و هفت سال اخير بين حدود 3 تا 3.2 درجه ثبت شده است. تغييرات اقليمي اثرهايي از جمله بارش‌هاي حدي و رخداد خشكسالي شديد و سيل‌هاي ناگهاني و ناحيه‌اي بسيار شديد داشته است. بررسي داده‌هاي اقليمي ايران با استفاده از مدل اقليمي ناحيه‌اي و مقايسه نتايج حاصله با داده‌هاي ثبت شده ايستگاه‌هاي زميني هواشناسي نشان مي‌دهد كه ممكن است شرايط خاص اتمسفري (رطوبت زياد، پايداري اتمسفري و جريان بادهاي بزرگ مقياس به سوي بالا) با رخداد‌هاي بارندگي شديدتر همزمان شود. رطوبت بيشتر در حين افزايش پايداري اتمسفري ترجيحا با شديدترين بارندگي‌ها همخوان است. اين شرايط مي‌تواند به رخداد آب‌گرفتگي و سيلاب و طغيان رودخانه‌ها منجر شود. رسوبات سطحي در نواحي خشك و نيمه‌خشك يكي از مهم‌ترين عوامل موثر در كاهش نفوذپذيري خاك، ايجاد روان آب و فرسايش هستند. بيشترين دامنه نفوذ و نفوذپذيري متعلق به خاك كاربري جنگل متراكم كه بخش دست‌نخورده خاك عهد حاضر است و كمترين آن متعلق به كاربري كشاورزي است كه انسان معمولا براي كشاورزي اين خاك سطحي را دستكاري كرده است. حدود 20 درصد مساحت ايران بيابان مطلق است. متوسط بارش آن ‪ ۲۵۰‬ميليمتر است به طوري كه ‪ ۲۵‬درصد خاك ايران در مناطق فراخشك، ‪ ۴۰‬درصد در مناطق خشك و ‪ ۲۵‬درصد در مناطق نيمه‌خشك قرار دارد. منابع آبي در حدود يك‌سوم از مساحت كشور، قرار گرفته است. در حدود 50 سال اخير با توسعه شهرها، هم ساخت و توسعه شهرها در دشت سيلابي رودخانه‌ها افزايش يافته و هم بهره‌برداري بي رويه از جنگل‌ها با قطع درختان بيشتر شده است. پوشش جنگل‌هاي ايران تا حدود اوايل دهه ٤٠ شمسي حدود ١٨ميليون هكتار بود. در ابتداي سال ٩٨ بر اساس گزارش سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور اگر پوشش تاج درختان را 5% سطح محدوده جنگلي در نظر بگيريم (به نواحي با كمتر از 10% پوشش تاج درختان، «بيشه» مي‌گويند) ...

حدود 3.1 ميليون هكتار جنگل داريم: حدود1.8ميليون هكتار در شمال و 1.3 ميليون هكتار در ساير نواحي كشور. اگر سطحي كه تاج درختان 10% يا بيشتر ناحيه جنگلي را پوشانده باشد در نظر بگيريم حدود 1.1 ميليون هكتار جنگل در كل كشور داريم. در سال ۱۳۴۱ جنگل‌هاي ايران ملي شد. فقط طي سال‌هاي ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰، بيش از1.5 ميليون متر مكعب چوب از جنگل‌هاي شمال ايران برداشت شد. برآورد شده كه سالي ٦٣ هزار هكتار از جنگل‌ها در ايران نابود مي‌شود. كشور استراليا در سال 2019 براي مقابله با عوارض گرم شدن زمين و كند كردن روند تغييرات اقليمي يك ميليارد درخت مي‌كارد. اين فرآيندي است كه در كشور ما هم مي‌توان با احياي جنگل‌ها آن را دنبال كرد. بر اساس گزارش سازمان هواشناسي كشور ميزان بارندگي در سال آبي جديد (98-97)، كه چهار برابر سال ماقبل (97-96) و دو برابر متوسط سالانه بوده است. در سال آبي 98-97 در خوزستان 555 ميليمتر (از اول مهر 97 تا 19 فروردين 98) بارش داشتيم (5 برابر سال آبي گذشته). اين مقدار در خوزستان 1071 ميليمتر (3.6 برابر سال آبي گذشته)، و در گلستان 588 ميليمتر (حدود 3 برابر سال آبي قبل) بوده است. 40 روستاي سوسنگرد و حميديه به ويژه در شرق و شمال سوسنگرد در محاصره سيل قرار گرفتند. با وجود آبگرفتگي در اين مناطق و تخليه شدن اكثر روستاهاي سوسنگر به دليل سيل، در كمتر از يك ماه و نيم پس از آن بسياري از مناطق استان خوزستان با كمبود آب مواجه هستند. تبخير شديد آب و از دست رفتن آب از جمله چالش‌هاي كشور در زمينه آب است. در سيلاب‌هاي فروردين 98 مسيل‌هاي خشك شده پر آب شد و در اثر نفوذناپذير شدن كف اين رودهاي خشك، كه بخش‌هاي مهمي از آن با بتن‌ريزي نفوذپذيري در آن به صفر رسيده، سيلابي شد و از اين رو در زمان وقوع سيل، در اين مسيل‌هاي قديمي طغيان مشاهده شد. نمونه‌اي از اين واقعه در ميكي از مسيل‌هاي جنوبي رود كارون در جنوب شهر اهواز – كوت عبدالله – طغيان موجب آبگرفتگي بخش‌هايي از شهرستان كارون شد. سابقه مسدودسازي مسيل‌هاي شهر تهران به زمان رضاشاه كه اقدام به توسعه شهرسازي در شمال خيابان انقلاب كنوني كرد به سال‌هاي 1312 به بعد مي‌رسد، مسيل‌ها منحرف شدند، و عملا زهكشي كل دشت تهران به محدوده كانال‌هاي جواديه در شرق و كانال شهرآرا در غرب تهران منتقل شدند. معدود رودخانه‌هايي كه در پيرامون شهر تهران وجود داشت تا حدود 50 سال گذشته تقريبا از نظر رعايت محدوده ساخت‌وساز در پيرامون مسيل حالت نسبتا طبيعي داشتند ولي از دهه 40 كه مهاجرت به شهر تهران افزايش يافت شاهد انواع مداخلات و شهرسازي در محدوده اين مسيل‌ها هستيم. واريز‌هاي سيل 4 مرداد 1366 گلابدره از تجريش تا سيدخندان گسترده شد. بر اساس يك اصل علمي زمين‌شناسي، هر اتفاقي كه در گذشته زمين رخ داده احتمال بالاي بازگشت آن وجود دارد و بر اين اساس سيل تهران قابل تكرار است و بايد توجه شود كه باريك شدن روددره‌ها و احداث بناها و زيرساخت‌هاي شهري و جاده و خيابان و پارك در رود دره‌ها باعنوان ساماندهي و زيباسازي، و ايجاد بوستان‌هايي مانند جوانمردان، نهج‌‍‌البلاغه، ولنجك و... اقدامي به غايت خطرناك است. بارندگي‌هاي پاييز و زمستان 98 در راه است. با درس‌هاي سيلاب‌هاي اخير بايد براي طغيان‌هاي محتمل بعدي و ايجاد شرايط احتمالي بحراني آماده باشيم.